Υφαλοκρηπίδα, τριβές στην Αν. Μεσόγειο

Η έρευνα και εκμετάλλευση των πλούσιων ενεργειακών κοιτασμάτων θα επεκτείνουν την αντιπαράθεση μεταξύ όλων των χωρών της περιοχής

Του Σταυρου Λυγερου
Η πραγματοποίηση ερευνών στην ελληνική υφαλοκρηπίδα είναι μια δοκιμασμένη από την Αγκυρα συνταγή πρόκληση κρίσης. Την εφαρμόζει από τη δεκαετία 1970 με κορυφαίο περιστατικό την κρίση του Μαρτίου 1987. Το πρόσφατο επεισόδιο με το νορβηγικό ερευνητικό σκάφος αποτελεί τον τελευταίο κρίκο μιας αλυσίδας, αλλά αυτή τη φορά η εστία δεν είναι το Αιγαίο. Είναι η Ανατολική Μεσόγειος.
Σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να ορίζει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) εύρους μέχρι και 200 μιλίων. Η ΑΟΖ υπερκαλύπτει την υφαλοκρηπίδα με την έννοια ότι...αφορά όχι μόνο το δικαίωμα αλιείας, αλλά και εξόρυξης υδρογονανθράκων από τον βυθό. Ας σημειωθεί ότι η Τουρκία, παρ’ ότι δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, έχει οριοθετήσει τη δική της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα με βάση την προβλεπόμενη αρχή της μέσης γραμμής. Εχει αποδεχθεί, δηλαδή, τον κανόνα.

Κυπριακή πρωτοβουλία

Παρ’ ότι το Διεθνές Δίκαιο την ευνοεί και παρ’ ότι έχουν δημιουργήσει ΑΟΖ 140 παράκτιες χώρες, η Ελλάδα έχει αποφύγει να θέσει θέμα ΑΟΖ στο Αιγαίο για να μην προκαλέσει την αντίδραση της Αγκυρας. Γι’ αυτό και το μέτωπο αυτό τα τελευταία χρόνια είναι μάλλον παγωμένο. Από τη στιγμή, όμως, που η Κυπριακή Δημοκρατία δημιούργησε τη δική της ΑΟΖ (συμφωνίες οριοθέτησης με την Αίγυπτο, τη Λιβύη και τον Λίβανο) τα πράγματα άλλαξαν. Πολύ περισσότερο, όταν ανέθεσε σε διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες την πραγματοποίηση ερευνών για πετρέλαιο ανοιχτά των νότιων ακτών της με σημαντικά αποτελέσματα.

Η καθ’ όλα νόμιμη αυτή κίνηση προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Τουρκίας. Στις αρχές 2007, ισχυρίσθηκε ότι διαθέτει «θεμιτά και έννομα συμφέροντα» στις περιοχές, για τις οποίες η Κυπριακή Δημοκρατία εκχώρησε άδειες υποθαλασσίων ερευνών. Τόνιζε, μάλιστα, ότι «είναι αποφασισμένη να υπερασπίσει τα δικαιώματα και συμφέροντά της στην Ανατολική Μεσόγειο και δεν πρόκειται να επιτρέψει την προσβολή τους»!

Το επιχείρημα της Αγκυρας είναι ότι η κυπριακή κυβέρνηση δεν έχει δικαίωμα να δίνει άδειες ερευνών και εξόρυξης ούτε νοτίως, επειδή δεν εκπροσωπεί και τους Τουρκοκύπριους! Το καλοκαίρι του 2007 πραγματοποίησε άσκηση στην Ανατολική Μεσόγειο για να ασκήσει στρατιωτική πίεση.

Επίδειξη ισχύος

Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, στις 13 Νοεμβρίου μία τουρκική φρεγάτα έδιωξε δύο σκάφη (ένα εκ των οποίων βρετανικό), που πραγματοποιούσαν έρευνες νοτίως της Πάφου με άδεια της Λευκωσίας. Τρεις ημέρες αργότερα, όταν τα δύο σκάφη επέστρεψαν στην περιοχή, η φρεγάτα και τουρκικά μαχητικά F-16 πραγματοποίησαν επικίνδυνες παρενοχλήσεις. Η Αγκυρα καταφεύγει σε επίδειξη ισχύος για να εξουδετερώσει το νόμιμο δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας και να την καταστήσει κράτος περιορισμένης κυριαρχίας. Σ’ αυτή την υπόθεση, όμως, ο διπλωματικός συσχετισμός δυνάμεων είναι δυσμενής για τους Τούρκους. Οι ασφυκτικές πιέσεις τους προς την αιγυπτιακή και τη λιβανική κυβέρνηση έχουν πέσει στο κενό και η Δύση δεν φαίνεται διατεθειμένη να δικαιολογήσει την τουρκική αυθαιρεσία. Η υπόθεση δεν είναι, βεβαίως, μόνο πολιτική. Εχει μία ισχυρή οικονομική διάσταση. Στην υφαλοκρηπίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας έχουν εντοπισθεί αξιοποιήσιμα κοιτάσματα.

Μια ματιά στο χάρτη δείχνει ότι με βάση την αρχή της μέσης γραμμής η ύπαρξη του Καστελόριζου εξασφαλίζει την επαφή της ελληνικής (όταν θα δημιουργηθεί) με την κυπριακή ΑΟΖ - υφαλοκρηπίδα. Οι δύο αυτές παρεμβάλλονται μεταξύ τουρκικής και αιγυπτιακής, γεγονός που περιορίζει σημαντικά την τουρκική ΑΟΖ - υφαλοκρηπίδα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Αγκυρα το αμφισβητεί με τον ισχυρισμό ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, επειδή το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος είναι κλειστές θάλασσες. Εσπευσε, μάλιστα, να δημιουργήσει τετελεσμένο. Ενώ η Ελλάδα δεν έχει ακόμα οριοθετήσει επισήμως τη δική της υφαλοκρηπίδα με την Αίγυπτο και την Κυπριακή Δημοκρατία για να μην προκαλέσει τριβές με την Τουρκία, η τελευταία χαρακτήρισε αυθαιρέτως δική της υφαλοκρηπίδα την περιοχή με συντεταγμένες γεωγραφικού πλάτους/μήκους 27 22 (Bodrum) έως 32 16 (Πάφος) και 33 50 (μέση απόσταση Τουρκίας-Αιγύπτου). Καθόρισε, μάλιστα, και τρία πεδία έρευνας, το ένα από τα οποία βρίσκεται νοτίως του Καστελόριζου.

Δήλωση συντεταγμένων

Σ’ αυτό το πεδίο επιχείρησε προ ημερών να πραγματοποιήσει με το ειδικό νορβηγικό σκάφος γεωλογικές έρευνες. Εξέδωσε δύο αναγγελίες (ΝΑVTEX και SDA) στις 13 και 14 Νοεμβρίου και μετά από λίγες ώρες το νορβηγικό σκάφος πήγε στην περιοχή συνοδευόμενο από τουρκική φρεγάτα (πέρυσι το ίδιο νορβηγικό σκάφος, συνοδευόμενο από τουρκικό πολεμικό, είχε κάνει έρευνες στην ΑΟΖ της Κύπρου). Οπως είναι γνωστό, η Αθήνα αντέδρασε με διαβήματα και προς την Αγκυρα και προς το Οσλο και προς την ιδιοκτήτρια εταιρεία του νορβηγικού ερευνητικού σκάφους.

Τα γεγονότα είναι γνωστά. Το νορβηγικό σκάφος διέκοψε τις έρευνες μόνο όταν η Αθήνα απάντησε στο ερώτημά του και έδωσε τις συντεταγμένες της ελληνικής υφαλοκρηπίδας μόνο στην περιοχή. Η ελληνική υφαλοκρηπίδα δεν είναι επισήμως οριοθετημένη, αλλά οι συντεταγμένες δόθηκαν με βάση την ισχύουσα αρχή της μέσης γραμμής μεταξύ των ελληνικών νησιών, της Αιγύπτου και της Κύπρου.

Η εξέλιξη είναι σημαντική, γιατί η Αθήνα φεύγει από την ασάφεια και δηλώνει καθαρά τη θέση της για το πρόβλημα. Οχι, όμως, δημοσίως (το υπουργείο Εξωτερικών αρνήθηκε να ανακοινώσει τις συντεταγμένες) και όχι στην Αγκυρα, αφού επισήμως ο παραλήπτης ήταν η νορβηγική πλευρά. Παρά την τουρκική πρόθεση, η Αθήνα σωστά απέφυγε να στρατιωτικοποιήσει τη διένεξη. Γι’ αυτό και τον όλο χειρισμό έκανε από απόσταση η κανονιοφόρος, που περιπολούσε στην περιοχή, ένα πολεμικό σκάφος πολύ μικρότερο από την τουρκική φρεγάτα.

Το επόμενο διάστημα θα φανεί ποια θα είναι η αντίδραση της Τουρκίας. Ινστιτούτα στρατηγικών μελετών της γείτονος (ΑSAM) προβλέπουν ακόμα και θερμό επεισόδιο στην Ανατολική Μεσόγειο, που ενδεχομένως θα επεκταθεί και στο Αιγαίο. Πριν από ένα μήνα (19 Οκτωβρίου) ο Τούρκος αρχηγός ΓΕΝ Μετίν Ατάτς είχε δηλώσει: «Εκτιμώ ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα καταστεί εστία προστριβών και συγκρούσεων λόγω της πετρελαϊκής σπουδαιότητας που θα αποκτήσει προσεχώς. Εξ αιτίας των πετρελαίων που διαθέτει, θα μετατραπεί σ’ έναν δεύτερο Αραβικό Κόλπο. Η Τουρκία πρέπει να επαγρυπνεί και να αντιδράσει».

Υποθήκες

Είναι αξιοσημείωτο ότι οι Τούρκοι έχουν αρχίσει να ισχυρίζονται ότι οι νησίδες Στρογγύλη και Ρω (ακατοίκητη μετά τον θάνατο της γερόντισσας που έμενε εκεί) είναι τουρκικές. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι το τελευταίο διάστημα έχουν πυκνώσει πολύ την παρουσία τους στο Αγαθονήσι και το Φαρμακονήσι στο ανατολικό Αιγαίο. Σχηματισμοί μαχητικών πραγματοποιούν υπερπτήσεις και πολεμικά σκάφη αγκυροβολούν σε όρμους των δύο νησίδων. Οταν, μάλιστα, ελληνικά σκάφη τους ζητούν να φύγουν από τα ελληνικά χωρικά ύδατα, αυτά απαντούν ότι βρίσκονται σε τουρκικά χωρικά ύδατα!

Ολα αυτά είναι ανησυχητικά σημάδια, αν και το πιθανότερο είναι πως η Αγκυρα επιχειρεί να εγγράψει υποθήκες. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, να ερωτοτροπούν και με την ιδέα πρόκλησης κρίσης, δεδομένου ότι οι ευρωπαϊκές φιλοδοξίες τους έχουν πάει πίσω μετά και τις αρνητικές επισημάνσεις, που περιέχει η πρόσφατη έκθεση της Κομισιόν για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας.
Τα όρια της υφαλοκρηπίδας (ελληνική θέση)
Τα όρια της υφαλοκρηπίδας (τουρκική θέση)