22/2/09

Ο Ερντογάν βγήκε κερδισμένος από τη «μάχη»


Μετά την εξάρθρωση της Εργκένεκον και την αντιπαράθεση με το κεμαλικό κατεστημένο
Του Σταυρου Λυγερου
Η απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν να εξαρθρώσει την πανίσχυρη παρακρατική οργάνωση Εργκένεκον είναι σύγκρουση του κυβερνώντος κόμματος με το «βαθύ κράτος», αλλά δεν πρόκειται για μάχη μέχρι τελικής πτώσεως με το σύνολο του μετακεμαλικού κατεστημένου. Εάν δεν υπήρχε ρήγμα στους κόλπους της στρατογραφειοκρατίας, οι εξελίξεις θα ήταν διαφορετικές.
Αμέσως μετά την εκλογική νίκη του ισλαμογενούς Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) το 2002 στην Τουρκία διαμορφώθηκε ένα είδος...δυαδικής εξουσίας. Ο στρατός δεν επενέβη τότε, λόγω του εκρηκτικού κοινωνικού κλίματος, που είχε προκαλέσει η οξύτατη οικονομική κρίση του 2001. Ανέχθηκε τη νέα κυβέρνηση, ελπίζοντας ότι θα είναι μια παρένθεση. Ο πόλεμος φθοράς και οι καθεστωτικές μεθοδεύσεις, όμως, αντί να φθείρουν φούσκωσαν τα εκλογικά πανιά του Ερντογάν.
Το διακύβευμα της αντιπαράθεσης δεν ήταν το κοσμικό κράτος, όπως ισχυριζόταν το κεμαλικό κατεστημένο. Hταν και παραμένει το εάν η Τουρκία θα παραμείνει εγκλωβισμένη ή αντιθέτως θα χειραφετηθεί από την κηδεμονία των στρατηγών. Το γειτονικό κράτος κουβαλάει στο πολιτικό DNA του το γεγονός πως δημιουργήθηκε από αξιωματικούς.
Η Τουρκία δεν βίωσε ποτέ μία δημοκρατική επανάσταση. Ο πολυκομματικός κοινοβουλευτισμός επεβλήθη μεταπολεμικά από το ίδιο το καθεστώς, προκειμένου να προσαρμοσθεί επιφανειακά στο δυτικό πρότυπο. Και βεβαίως, ο κοινοβουλευτισμός αυτός ήταν ελεγχόμενος από τη στρατογραφειοκρατία, τον κηδεμόνα και εγγυητή του κράτους.
Στην πραγματικότητα, ο Κεμαλισμός είναι κάτι περισσότερο από κρατική ιδεολογία. Eχει προσλάβει διαστάσεις «θεολογίας», γιατί αποτελεί τον συνεκτικό δεσμό, που ενοποιεί τις κρατικές ελίτ. Με την ίδια ιδεολογία οι κρατικοί μηχανισμοί επιχειρούν να ενοποιήσουν την φυλετικά πολύχρωμη τουρκική κοινωνία, στη βάση του δόγματος «ένα κράτος, μία γλώσσα, ένα έθνος».
Στην Τουρκία οι στρατηγοί δεν χρειάζεται να συνωμοτούν. Ο στρατός εκφράζεται και παρεμβαίνει ως ενιαίο σύνολο μέσα από την ιεραρχία του. Γι’ αυτό και προσδίδει στις επεμβάσεις του διορθωτικό χαρακτήρα. Oποτε έκρινε ότι τα κόμματα ξεπερνούσαν τα όρια, τα καταργούσε, ή δημιουργούσε νέα. Αυτό συνέβη το 1960, το 1971 και το 1980. Υπάρχει και το έμμεσο πραξικόπημα του 1997.
Ενώ τα άλλα κόμματα αποτελούν περισσότερο ή λιγότερο εκφάνσεις του μετακεμαλικού καθεστώτος, το πολιτικό Ισλάμ άντλησε τη δυναμική του από τα φτωχά στρώματα και ενσωμάτωσε τη λαϊκή αμφισβήτηση προς την αυταρχική και διεφθαρμένη κυρίαρχη κεμαλική ελίτ. Από το 7,12% του 1987 εκτοξεύθηκε στο 22% του 1995 (είχε αναδειχθεί πρώτο κόμμα) και στο 35% του 2002.
Τότε, η λαϊκή ψήφος είχε προσλάβει διαστάσεις πογκρόμ για την κατεστημένη πολιτική τάξη. Το ΑΚΡ με 35% είχε κερδίσει το 65% των εδρών, λόγω του εκλογικού νόμου, που είχαν μαγειρέψει οι αντίπαλοί του. Η κυβέρνηση Ερντογάν ανέπτυξε την οικονομία και υποστήριξε τις λαϊκές τάξεις. Ταυτοχρόνως, χρησιμοποίησε την ευρωπαϊκή προοπτική σαν εμβρυουλκό για να επιβάλει κάποιες μεταρρυθμίσεις, που εν μέρει αποδυνάμωσαν το «βαθύ κράτος».
Το 2004, ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ στρατηγός Χιλμί Οζκιόκ εμπόδισε την εκδήλωση πραξικοπήματος, όπως ήθελαν οι αρχηγοί των κλαδικών επιτελείων. Η αποκάλυψη έγινε όταν δημοσιεύθηκαν αποσπάσματα από το ημερολόγιο του πρώην αρχηγού Ναυτικού Οζντέν Ορνέκ. Το περιστατικό αυτό έδειξε ότι υπήρχε από τότε ρήγμα στην κορυφή της στρατογραφειοκρατίας.

Το ΑΚΡ στην εξουσία
Το 2007, το Γενικό Επιτελείο απείλησε τον Ερντογάν με πραξικόπημα, αλλά δεν το έκανε, λόγω και της έλλειψης πειστικού προσχήματος. Η Εργκένεκον εκμεταλλεύθηκε το κλίμα για να ενισχύσει τη θέση της. Μετά την άνοδο του ΑΚΡ στην εξουσία είχε αυξήσει σημαντικά τη δύναμή της, εμφανιζόμενη ως η μόνη ικανή να εμποδίσει την άλωση της κεμαλικής κληρονομιάς από το πολιτικό Ισλάμ.
Λόγω και των εσωτερικών αντιφάσεών της, η στρατογραφειοκρατία δεν έκανε πραξικόπημα, αλλά αποπειράθηκε να εμποδίσει με αντισυνταγματικές τρικλοποδιές την εκλογή στην Προεδρία Δημοκρατίας πολιτικού προερχόμενου από το κυβερνών κόμμα. Η ωμή αυτή παρέμβαση οδήγησε την Τουρκία σε πρόωρες εκλογές (Ιούλιος 2007), το αποτέλεσμα των οποίων ήταν η εκτόξευση του ποσοστού του ΑΚΡ.
Η σκληροπυρηνική πτέρυγά του αντεπιτέθηκε τον Μάρτιο 2008. Ο γενικός εισαγγελέας Αμπντουραχμάν Γιαλτσίνκαγια ζήτησε από το Συνταγματικό Δικαστήριο να απαγορεύσει την λειτουργία του κυβερνώντος κόμματος και την πολιτική δράση του Προέδρου της Δημοκρατίας και του πρωθυπουργού!
Η προσφυγή αυτή είχε άμεση σχέση με τις πρώτες συλλήψεις μελών της Εργκένεκον. Από δικά της έγγραφα είχε από τότε αποδειχθεί ότι στόχος της ήταν η πρόκληση έντασης και χάους, ώστε να διευκολύνει την εκδήλωση πραξικοπήματος. Στο πλαίσιο αυτό είχε διαπράξει πολλές δολοφονίες και βομβιστικές επιθέσεις.
Η Εργκένεκον λειτουργούσε σαν παρακρατικός μηχανισμός και συσπείρωνε σκληροπυρηνικά στοιχεία της στρατογραφειοκρατίας, ανώτατους αξιωματικούς και επίλεκτα μέλη του μετακεμαλικού κατεστημένου. Φοβούμενη περαιτέρω αποκαλύψεις, η οργάνωση κλιμάκωσε τις επιθέσεις και τις πιέσεις της. Είχε συνειδητοποιήσει ότι εάν δεν δρούσε εγκαίρως θα έχανε το παιχνίδι.

Διχασμός
Τελικώς, το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν έθεσε εκτός νόμου το κυβερνών κόμμα, κυρίως επειδή η στρατογραφειοκρατία είχε διχασθεί. Ο διχασμός αυτός συνδεόταν και με εσωτερικές αντιθέσεις για τον προσανατολισμό της Τουρκίας. Λόγω της αμερικανικής υποστήριξης αφενός στους Κούρδους του βόρειου Ιράκ κι αφετέρου στην κυβέρνηση Ερντογάν και λόγω των ευρωπαϊκών πιέσεων για εκδημοκρατισμό, μία πτέρυγα της στρατογραφειοκρατίας (κυριότερος εκφραστής ο πρώην πανίσχυρος γενικός γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας στρατηγός Τουνσέρ Κιλίντς) είχε αναπτύξει αντιδυτικές τάσεις. Το γεγονός αυτό ανησύχησε την Ουάσιγκτον, βάθυνε το ρήγμα στους κόλπους των πασάδων και εμπόδισε την κοινή δράση τους εναντίον της κυβέρνησης Ερντογάν.
Σ’ αυτό το κλίμα, ο πρωθυπουργός έκανε μία συμφωνία κυρίων αρχικά με τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ Γιασάρ Μπουγιούκανιτ και στη συνέχεια με τον διάδοχό του Ιλκέρ Μπασμπούγ. Η Εργκένεκον είχε μετατραπεί σε εμπόδιο και για την κυρίαρχη τάση στο Γενικό Επιτελείο. Αυτή η συμφωνία κυρίων διευκόλυνε την κυβέρνηση να προχωρήσει σε συλλήψεις.
Η δυναμική των εξελίξεων στην Τουρκία αναμφισβήτητα ευνοεί τον Ερντογάν και το κόμμα του. Η διάσπαση της στρατογραφειοκρατίας αποδυνάμωσε τους αντιπάλους του και του επέτρεψε να εξουδετερώσει σε μεγάλο βαθμό την σκληροπυρηνική πτέρυγα, που συσπείρωνε η Εργκένεκον. Η διαπραγματευτική θέση της κυβέρνησης έναντι της στρατογραφειοκρατίας έχει ενισχυθεί. Είναι ενδεικτικό ότι μετά το πρόσφατο νέο κύμα συλλήψεων στελεχών της Εργκένεκον, ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Μπασμπούγ έσπευσε στο γραφείο του πρωθυπουργού και του Προέδρου Δημοκρατίας με σκοπό να τεθεί ένα όριο στην αστυνομική έρευνα.

Πολιτικά ανοίγματαΕίναι σαφές ότι ο Ερντογάν έχει πάρει το πάνω χέρι, γεγονός που του επιτρέπει να πραγματοποιεί πολιτικά ανοίγματα, που μέχρι τώρα εθεωρούνταν αδιανόητα. Τέτοια ανοίγματα είναι η μετάδοση από την κρατική τηλεόραση εκπομπών στην κουρδική γλώσσα και η προσέγγιση της πολυπληθούς κοινότητας των Αλεβιτών.
Η διαφοροποίηση των ισορροπιών στο επίπεδο της εξουσίας διευκολύνθηκε και από τον αμερικανικό παράγοντα. Θορυβημένη από τις αντιδυτικές τάσεις ορισμένων σκληροπυρηνικών, η Ουάσιγκτον συνέβαλε στην εμβάθυνση του ρήγματος στο εσωτερικό της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων και υποστήριξε τον Ερντογάν.
Η ανοχή που επέδειξαν οι Αμερικανοί στις επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού εναντίον του ΡΚΚ στο εσωτερικό του βορείου Ιράκ είναι ένα αντάλλαγμα που δόθηκε στο Γενικό Επιτελείο. Δεν αποκλείεται να έχει δοθεί και αντάλλαγμα στο Αιγαίο, με την έννοια της ανοχής. Η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων έχει ζωτική ανάγκη να αναστυλώσει το τραυματισμένο κύρος της και προσπαθεί να το επιτύχει και έναντι της Ελλάδας. Ο Ερντογάν δεν είναι αντίθετος με την επεκτατική στρατηγική των πασάδων και ως εκ τούτου τους αφήνει ελεύθερο το πεδίο.
KATHIMERINI

2 σχόλια:

  1. To άρθρο του Σ. Λυγερού δε μας λέει τίποτα το καινούριο. Δυστυχώς επαναλαμβάνει όσα ήδη γνωρίζουμε... (από το 2003 και μετά). Εμφανής είναι δε η πηγή-έμπνευση του άρθρου του (βλέπε Ζaman). Τουλάχιστον Σάββα, επέλεγε ειδήσεις προς δημοσίευση και όχι "αναπαραγωγή" των ήδη γνωστών γεγονότων και προσώπων. Έλεος πια!
    Μπουχτίσαμε από τσάμπα τουρκολόγους που δε μας λένε τίποτα καινούριο...

    Αγανακτισμένος αναγνώστης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Aganaktismene anagnosti exeis dikio
    Tha eprepe isos na grapso ego kati gia oti ginetai sti geitona, alla apousiazo sto ejoteriko.
    Otan epistrepso tha se apozimioso.

    filika

    Savvas

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.