1/4/09

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ: Ένας λησμονημένος διαννοούμενος

Νικόλαος Ελευθεριάδης. Υπήρξε ένας ανήσυχος και πρωτοπόρος διανοούμενος.

Γράφει η Ελίνα Γαληνού
Αυτή την άνοιξη συμπληρώνονται 65 χρόνια από το θάνατο του Νικολάου Ελευθεριάδη, ενός Λέσβιου διαννοούμενου με ευρύτατη αλλά παραγνωρισμένη πνευματική δημιουργία και δράση. Αν και το όνομα του δεν κατέχει τη θέση που του αξίζει – καθώς ελάχιστοι γνωρίζουν σχετικά με αυτόν – ωστόσο δεν έπαψαν να γεννιούνται άνθρωποι με έντονη διάθεση πνευμετικής δημιουργίας, οι οποίοι αναζητούν παλιότερες πηγές. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Δημήτρης Λειβαδίτης, ο οποίος ασχολούμενος χρόνια τώρα με τη γλωσσολογία, συνάντησε στοιχεία μελετών του Ελευθεριάδη και αναζήτησε τρόπους να τον βγάλει στο φως.
Ο ζήλος του νεαρού αυτού ερευνητή τον οδήγησε και σε μένα που τυγχάνω μια από τις κοντινότερες απογόνους του – αφού ο Ελευθεριάδης υπήρξε θείος του πατέρα μου (σύζυγος της αδελφής της γιαγιά μου, Ειρήνης Γαληνού – Μωραΐτη). Η συνάντηση μας αυτή ήταν μια αφορμή ανταλλαγής πληροφοριών και προσανατολισμών σχετικά με πιθανές πηγές γύρω από τον Ελευθεριάδη. Παρέπεμψα τον ερευνητή στο βιβλίο που είχα γράψει, στο οποίο αναφέρεται η ανθρώπινη πλευρά του Ελευθεριάδη μέσα από την ιστορία του πατέρα μου. Κατόπιν συναντήσαμε το όνομα του στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, όπου βρέθηκαν εκεί συγκεντρωμένα τα περισσότερα συγράμματα του χάρις στη δωρεά Σίδερη.
Στο θερμό ενδιαφέρον του Δημήτρη Λειβαδίτη για τον Ελευθεριάδη και το έργο του ανταποκρίθηκε αξ ίσου θερμά ο Σύλλογος Πετριανών Αθήνας <<Ορέστης Κανέλλης>> που σκέφτηκε να αφιερώσει μια εκδήλωση στον Πετριανό διανοούμενο, στις 10 Φεβρουαρίου του 2008, στην Εστία Νέας Σμύρνης. Εκεί, ο Δ. Λειβαδίτης μας παρουσίασε συνοπτικά αλλά περιεκτικά το προφίλ του Ν. Ελευθεριάδη και τη σημαία του έργου του γύρω από τη νομική γλωσσολογία. <<Οι ιδέες του υπήρξαν πρωτοπόρες και το πνεύμα του πρωτοποριακό ... Οι σύχρονοι επιστήμονες θα έχουν πολλά να επωφεληθούν, αν ανατρέξουν στα συγγράμματα του>>, μας είπε ο ομιλητής.
Ας δούμε όμως ποιός ήταν ο Νικόλας Ελευθεριάδης και πώς θα μπορούσε να αποτιμηθεί η πνευματική του προσφορά στη σύγχρονή εποχή. Γεννήθηκε στη Πέτρα της Λέσβου το 1867, σε μία εύπορη οικογένεια, και από τη νεαρή του ηλικία εκδηλώθηκε η μεγάλη του φιλομάθεια και οι ερευνητικές του τάσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι στα είκοσι του χρόνια άρχισε να συγγράφει το <<Τουρκοελληνικό Λεξικό>> προς χρήση των ελληνικών γυμνασίων και σπουδαστών της ελληνικής. Οι ρίζες της ελληνικής γλώσσας ήταν ένα από τα κυριότερα αντικείμενα του ενδιαφέροντος του. Όπως θα δούμε παρακάτω, τον απασχόλησε έντονα ο συσχετισμός της μητρικής του γλώσσας με τις άλλες ανατολικές, δεδομένου ότι γεννήθηκε και μεγάλωσε στην τουρκοκρατούμενη Λέσβο, όπου τα τουρκικά διδάσκονταν υποχρεωτικά. Σπούδασε αρχικά στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και στη Νομική Αθηνών κατόπιν μετέβη στο Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο για μεταπτυχιακές σπουδές, ειδικευόμενος στο Μουσουλμανικό Δίκαιο. Παρέμεινε στη Σμύρνη, όπου άσκησε για χρόνια το επάγγελμνα του δικηγόρου , εκδίδοντας παράλληλα νομικά συγγράμματα. Μελέτησε σε βάθος την αραβική γλώσσα, ενώ ήδη γνώριζε και άλλες τέσσερις ξένες γλώσσες. Για ένα διάστημα έζησε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διετέλεσε νομικός σύμβουλος της Υψηλής Πύλης. Από το 1914, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα ως νομικός σύμβουλός του Υπουργείου Οικονομικών και κατόπιν του Υποργείου Γεωργίας. Κατά τη λήξη του Δεύτερου Βαλκανικού Πολέμου, ήταν μέλος της επιτροπής για τη διευθέτηση συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, όπου σύμφωνα με πληροφορίες των οικείων του είχε και μία επιτυχημένη παρέμβαση υπέρ των συνόρων της Ελληνικής επικρατείας. Λίγα χρόνια μετά, παντρεύτηκε την Ελένη Μωραΐτη από τη Μυτιλήνη και έζησε μαζί της στην Αθήνα, στην οδό Παλαιολόγου. Απεβίωσε το 1943, χωρίς να αποκτήσει παιδιά.
Σαν προσωπικότητα ήταν απλός και λιτός άνθρωπος, αδιάφορος προς τα μικρά καθημερινά πράγματα και συχνά αφηρημένος. Ήταν ωστόσο κοινωνικός και πολύ πνευματώδης, πράγμα που τον έκανε αγαπητό και προσηνή στον κόσμο. Αφιέρωνε στον περισσότερο χρόνο του στη συγγραφή νομικών μελετών και, όταν σταμάτησε να εργάζεται, ασχολήθηκε κυρίως με την ολοκλήρωση της γλωσσολογικής του έρευνας γύρω από την εποχή των Πελασγών. Το σημαντικότερο γλωσσολογικό του σύγραμμα είναι η <<Πελασγική Ελλάδα>> (1931), το μοναδικό έργο του που κυκλοφορεί σήμερα στην εκδοτική αγορά, από τις εκδόσεις Κάκτος. Εκεί, ο Ελευθεριάδης ξετυλίγει τα επιστημονικά συμπεράσματα που προέκυψαν από τον συσχετισμό της ετυμολογίας της Αρχαίας Ελληνικής με τις ανατολικές γλώσσες. Το υλικό που παρέχει αποτελεί αναμφισβήτητα μια μεγάλη προσφορά στη μελέτη της ελληνικής γλώσσας. Μερικά παραδείγματα απ’ αυτό μας ανέφερε στην ομιλία του ο Δημήτρης Λειβαδίτης, ο οποίος δείχνει να ακολουθεί πιστά τα ίχνη του Ελευθεριάδη σχετικά με τη γλωσσολογική έρευνα.
Ένα επίσης αξιοσημείωτο σύγγραμμά του είναι «Οι Μουσουλμάνοι εν Ελλάδι» (1913), όπου διερευνά από νομική άποψη την παλιά ιστορία των βακουφιών. Τα βακούφια είναι οι κτηματικές περιουσίες των εν Ελλάδι μουσουλμάνων, οι οποίες έχουν αφιερωθεί από αυτούς για ευαγείς σκοπούς(ο όρος βακούφι προέρχεται από την τουρκική λέξη βακφ, που σημαίνει αφιέρωμα). Η μελέτη αυτή καταδεικνύει τεκμηριωμένα πώς η Ελληνική Πολιτεία υπερφαλάγγισε τις μεγάλες νομικές δυσχέρειες που ανέκυψαν γύρω από το θέμα των βακουφιών, προκειμένου να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό καθεστώς για τους διαβιούντες στην Ελλάδα μουσουλμάνους. Αυτή η μελέτη, που συνιστά παράλληλα και μια ιστορική αναδρομή της θεμελίωσης του νεότερου Ελληνικού Κράτους, ανατρέπει πολλές προκαταλήψεις σχετικά με την δήθεν άδικη μεταχείριση προς τους μουσουλμάνους και την καταπάτησης των δικαιωμάτων τους.
Θεωρούσε δε των εκπολιτισμό της Τουρκίας «προς το συμφέρον μας», ενώ την προσκόλληση της προς το Ισλάμ ως αναστολές προόδου. Η θέση του αυτή διατυπώνεται σε αρκετές από τις μελέτες του πρωτοποριακού του πνεύματος.
Άλλα έργα του είναι επίσης «Η ακίνητος ιδιοκτησία εν Τουρκία και τα προνόμια του Πατριαρχείου»(1903), «Ανατολικαί Μελέται»(1909), «Γνωμοδοτήσεις περί κτηματικών ζητημάτων εν τοις νέαις χώραις»(1915), «Μοναστηριακαί γαίαι- μελέτη του Μουσουλμανικού Δικαίου και του νεότερου Ελληνικού Δικαίου»(1939). Ορισμένοι τίτλοι έργων του αναγράφονται στη μαρμάρινη πλάκα του τάφου του στο Γ’ Νεκροταφείο.

3 σχόλια:

  1. Πρώτη φορά άκουσα και διάβασα για τον υπέροχο αυτόν άνθρωπο. Συλλογίζομαι πόσοι 'Ελληνες πρόσφεραν τις υπηρεσίας τους στον τόπο μας, και δεν του ξέρει κανείς, δεν τους τιμά κανείς, απεναντίας όλοι ξέρουμε την "Βασίλισσα" της πρωϊνης ζώνης, και τις "πριγκήπισσες" με τα άσχετα θέματα, για να μην πω καμιά βρισιά και με κόψει ο κ.Σάββας

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ο Νικόλαος Ελευθεριάδης ήταν ένας από τους μεγάλους Έλληνες διανοούμενους, που δυστυχώς παραμένουν στην νεοελληνική αφάνεια.
    Εμείς θα κάνουμε ό,τι μπορύμε για να τους αναδείξουμε.

    Σάββας

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ευχαριστώ για την θερμή σας ανταπόκριση και το ενδιαφέρον σας για τον Νικόλαο Ελευθεριάδη.
    Αν ενδιαφέρεστε να γνωρίσετε και την ανθρώπινη πλευρά της προσωπικό-τητάς του, θα τη βρείτε στο βιβλίο μου "Δωρίστε μας τη Φωνή σας"-εκδόσεις Αρσενίδη.
    Φιλικά, Ελίνα Γαληνού

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.