Ασφάλεια, ασφάλεια, ασφάλεια. Και πάλι ασφάλεια

του Μάριου Ευρυβιάδη
Το κυπριακό ζήτημα μπορεί να παρουσιάζεται σύνθετο και πολύπλοκο, να έχει πολλές υποθεματικές και καθ’ όλα θεμιτές διαστάσεις, όπως είναι τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα, το περιουσιακό κ.α. Αλλά μία είναι η κορυφαία του πτυχή. Αυτή της ασφάλειας.
Όλα στην περίπτωση της Κύπρου περιστρέφονται ή θα πρέπει να περιστρέφονται γύρω από το κεφαλαιώδες αλλά και θεμελιακό ερώτημα: Ποιος θα παράγει ασφάλεια προς τους πολίτες του κυπριακού κράτους; Θα την παράγει το κράτος που είναι και ο βασικός λόγος δημιουργίας, ύπαρξης και νομιμοποίησής του, ή θα την παράγουν άλλοι οι οποίοι εξ ορισμού δεν μπορούν να παρέχουν ασφάλεια για το σπίτι ενός ξένου, όση παρέχουν για δικό τους λογαριασμό;
Η κορυφαία διαφωνία του Στρατηγού Ντε Γκωλ με τους κατά τα άλλα και ειλικρινά συμμάχους του στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τους Αμερικανούς, μία διαφωνία που μας έδωσε τον ορισμό του φαινομένου του ‘γκωλισμού’, ήταν ότι η ασφάλεια της Γαλλίας στην πυρηνική εποχή δεν μπορούσε και δεν έπρεπε να αφεθεί στα χέρια των Αμερικανών και την καλή θέληση του κάθε Αμερικανού Προέδρου. Έτσι ο Γάλλος ηγέτης έθεσε το ιστορικό του πλέον ερώτημα, «θα προστατεύσουν οι Αμερικανοί το Παρίσι με το ίδιο πάθος και ζήλο που θα προστάτευαν την Νέα Υόρκη ή την Ουάσινγκτον (όπως προπαγανδιστικά ευαγγέλιζαν και διακηρυκτικά τόνιζε το αμερικανικό στρατηγικό δόγμα) σε περίπτωση σοβιετικής επίθεσης»;
Απάντηση αν και προφανής, δεν δόθηκε ποτέ. Ούτε όμως και αναμένετο. Και ο Ντε Γκωλ προχώρησε στην ανάπτυξη του δικού του αυτόνομου πυρηνικού οπλοστασίου ώστε να είναι αφέντης του σπιτιού του και να μην εξαρτάται από τις όποιες «εγγυήσεις» των Αμερικανών. Και εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί ότι στην χειρότερη για τους Γάλλους περίπτωση, οι Αμερικανοί θα τους εγκατέλειπαν στην «τύχη» τους. Δεν θα επενέβαιναν, δηλαδή, και αυτοί ακολουθώντας τους σοβιετικούς κατά της Γαλλίας ως «εγγυητές» για ότι γαλλικό θα απέμενε από μία σοβιετική επίθεση.
Σε ένα από τα πιο γνωστά χωρία της πολιτικής φιλοσοφίας, ίσως και το πιο γνωστό, ο Άγγλος στοχαστής Thomas Hobbes (1588-1679) περιγράφει με δέος τις τρομακτικές συνέπειες για τους ανθρώπους που προκύπτουν από την έλλειψη ασφάλειας (την απουσία πραγματικής ειρήνης που εξασφαλίζει το κυρίαρχο κράτος) εκεί δηλαδή που κυριαρχεί η αυθαιρεσία. «Αυτή η κατάσταση» γράφει ο Hobbes στο μεγαλειώδες πόνημά του Λεβιάθαν, «αποκλείει τη φιλοπονία επειδή οι καρποί της γίνονται αβέβαιοι. Συνεπώς δεν υπάρχει καλλιέργεια της γης, λείπει η ναυτιλία και η χρήση αγαθών που μπορούν να εισαχθούν από τη θάλασσα. Δεν υπάρχει οικοδομική δραστηριότητα που να αποβλέπει στην άνετη διαβίωση. Ούτε μέσα μεταφοράς ή μετακίνησης πραγμάτων που απαιτούν μεγάλη δύναμη για να μετακινηθούν. Απουσιάζει η γνώση του προσώπου της γης, της μέτρησης του χρόνου, λείπουν οι τέχνες, τα γράμματα, η κοινωνική συναναστροφή. Εκείνο που είναι το χειρότερο από όλα είναι ο διαρκής φόβος και ο κίνδυνος βίαιου θανάτου. Και η ζωή του ανθρώπου είναι μοναχική, φτωχή, άθλια, κτηνώδης και σύντομη».
Υπάρχουν σήμερα δύο αντίθετες προσεγγίσεις στο κυπριακό ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους. Η μία που θεωρεί το ζήτημα της ασφάλειας κυρίαρχο και η άλλη που το θεωρεί ως μία από τις πολλές υποθεματικές του προβλήματος. Τα κίνητρα αυτών που ψήφισαν ΟΧΙ το 2004 μπορεί να ποικίλουν. Αλλά η μεγάλη πλειοψηφία τους, που όχι τυχαία ήταν γυναίκες (οι οποίες έχουν κατά τη δική μου εκτίμηση πολύ καλύτερη αντίληψη του ζητήματος της ασφάλειας από τους άνδρες), το έπραξαν διότι το σχέδιο Ανάν – Χάνεϊ διασφάλιζε τους πάντες εκτός απ’ αυτούς, την καταπληκτική δηλαδή πλειοψηφία του κυπριακού λαού.
Αντίθετα η άλλη προσέγγιση, που έχει σήμερα τον κυρίαρχο λόγο, υποστηρίζει και αυτό διαπιστώνεται στις πράξεις και στην φιλολογία της παράταξης, ότι η ασφάλεια είναι από τα πολλά προβλήματα. Ας τα βρούμε, λένε, στις «αναμεταξύ μας» συνομιλίες σε όλα τα άλλα και δεν θα «κολλήσουμε» στο ζήτημα της ασφάλειας. Υπάρχει και μία πιο «προχωρημένη» θέση σ’ αυτήν την επιχειρηματολογία. Λένε, εφόσον τα βρούμε σε όλα τα άλλα γιατί να μην δεχθούμε και τις εγγυήσεις τρίτων; Και ακόμη: όποιοι δεν δέχονται την Τουρκία ως εγγυήτρια δεν θέλουν επανενοποίηση, επιδιώκουν τη διχοτόμηση και θα πρέπει να σταματήσουν να υποκρίνονται και να βγουν δημόσια να το παραδεχτούν.
Υπάρχει ένα μεγάλο κενό, για να μην πω χάσμα, στο επιχείρημα ότι θα τα βρούμε «σε όλα τα άλλα» και θα «περισσεύσει» το ζήτημα της ασφάλειας. Οι υφιστάμενες διαπραγματεύσεις λαμβάνουν χώρα σε ένα πραγματικά σουρεαλιστικό (εξωπραγματικό) περιβάλλον. Όλοι προσποιούνται, ο καθένας για δικές του σκοπιμότητες, ότι δεν βλέπουν και δεν ενοχλούνται από τον ελέφαντα που κάθεται μαζί τους στο τραπέζι, ανατρέποντας όχι απλά την πλάστιγγα αλλά μην επιτρέποντάς τη καν να κουνηθεί.
Το δίλημμα «επανενοποίηση ή διχοτόμηση» δεν είναι παρά ένα τετριμμένο κλισέ του τύπου «ειρήνη ή πόλεμος». Αποτελεί ψευδοδίλημμα και υποδηλώνει, όπως όλα τα κλισέ του είδους, είτε έλλειψη κριτικής σκέψης ή ιδεοληψία ακραίας μορφής, εκεί όπου η συνθηματολογία κυριαρχεί και οι λέξεις χάνουν το νόημα τους (παλιά είχαμε τη «διχοτόμηση» να βαφτίζεται «διπλή ένωση» από τα παλικάρια της φακής που μας έφεραν το προδοτικό πραξικόπημα. Σήμερα, από την άλλη άκρη της ιδεοληπτικής σκέψης, η νομιμοποίηση της διχοτόμησης έχει βαπτιστεί «επανενοποίηση» (reunification).
Ο ελέφαντας βρίσκεται στο δωμάτιο για ένα και μόνο λόγο: για να επιβάλει τη θέληση του αλλά και ταυτόχρονα να επικαλείται τη συναίνεση των παρευρισκομένων, κάθε φορά που θα αυθαιρετεί σε ζητήματα ασφάλειας, εσωτερικά ή εξωτερικά. Και η μεγάλη πλειοψηφία του κυπριακού λαού θα ζει με τον εφιάλτη του Hobbes: τον «διαρκή φόβο και τον κίνδυνο βίαιου θανάτου».
Η «επανενοποίηση» όπως την οραματίζονται οι κρατούντες, με τον ελέφαντα να βρίσκεται ανάμεσά μας και να κυκλοφορεί κατά το δοκούν, όχι μόνο δεν θα θεραπεύσει το κυρίαρχο ζήτημα της ασφάλειας αλλά θα γελοιοποιεί συνεχώς το όποιο «κράτος» προκύψει.
Μία στρατηγική που ιεραρχεί ορθά το ζήτημα της ασφάλειας των πολιτών έχει πιθανότητες να πετύχει διότι η ασφάλεια, ή καλύτερα η ανασφάλεια (ο κατά τον Hobbes «διαρκής φόβος») είναι έννοια καθολικά κατανοητή. Αντίθετα μια στρατηγική που δεν θεωρεί την ασφάλεια κυρίαρχη αλλά ως μία από τις πολλές υποθεματικές του προβλήματος και η οπoία πιστεύεται ότι μπορεί να θεραπευθεί με την καλή θέληση, τις διαπροσωπικές σχέσεις της ηγεσίας, με τις ελίτ και την Λευκωσιατική νομενκλατούρα, ή λόγω κοινών ιδεολογικών καταβολών και αγώνων, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Εκ των πραγμάτων. Διότι είναι αφύσικη.