«Η είσοδος του Ισραήλ στη Κύπρο, 1959-1963».

Το Ισραήλ στρέφεται προς την Τουρκία
Ένα πρόσφατο τεύχος της ακαδημαϊκής επιθεώρησης «Middle East Review of International Affairs» δημοσίευσε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Ισραηλινού ακαδημαϊκού Ζαχ Λέβεϋ, με τίτλο «Η είσοδος του Ισραήλ στη Κύπρο, 1959-1963».Η μελέτη του Ισραηλινού, η οποία και στηρίζεται σε πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα και πηγές της περιόδου, είναι σημαντική σε πάρα πολλά σημεία σε ό,τι αφορά τη σημασία της Κύπρου για το Ισραήλ.

Πρώτη και κύρια έγνοια του Ισραήλ ήταν η σύναψη καλών σχέσεων με κράτη που θα μπορούσαν να του εγγυηθούν ασφάλεια και εποίκους.Από το 1948 μέχρι και το 1960 το Ισραήλ κατάφερε να συνάψει άρτιες στρατηγικές σχέσεις με το Ιράν και τη Τουρκία και είχε εμπεδώσει διπλωματικές σχέσεις με όλα τα μεγάλα κράτη (πρεσβείες σε Αμερική, Καναδά, Αγγλία, Αργεντινή, Γαλλία, Ιταλία, Σοβιετική Ένωση). Ελλάδα και Κύπρος παρέμειναν απρόσιτες. Ωστόσο, από το 1954 που η Ελλάδα έφερε το Κυπριακό στον ΟΗΕ, το Ισραήλ, αν και απέφυγε ανοιχτά να υποστηρίξει είτε τη Τουρκία είτε την Ελλάδα, στα παρασκήνια άσκησε πίεση στους Άγγλους και στον ΟΗΕ να υποστηρίξουν την τουρκική θέση για διχοτόμηση, ακριβώς επειδή δεν ήθελε να δει την Ελλάδα να υπαγορεύει την πολιτική της στη Κύπρο και να εμφανίζεται ως περιφερειακή δύναμη με αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, όμως, το Ισραήλ έβλεπε το δρόμο συνεργασίας με την Ελλάδα να περνά από τη Λευκωσία, γι’ αυτό και επεδίωξε, αμέσως με την εγκαθίδρυση της Κυπριακής ανεξαρτησίας το 1960, να αποκτήσει διπλωματικές σχέσεις με την κυβέρνηση Μακαρίου.
Μέχρι τότε, η περιφερειακή στρατηγική του Ισραήλ ήταν καλλιέργεια ισχυρών, αλλά όχι φανερών, δεσμών με Τουρκία και Ιράν, δύο μουσουλμανικά, αλλά όχι αραβικά κράτη. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι αυτό εξυπηρετούσε απόλυτα τη στρατηγική της Αμερικής και του ΝΑΤΟ, η οποία και τότε θεωρούσε Τουρκία, Ιράν και Αφγανιστάν ως μία ενιαία και θεμελιακή ζώνη άμυνας/αναχαίτισης της Σοβιετικής απειλής. Για παράδειγμα, στις 29 Αυγούστου 1958 οι πρωθυπουργοί της Τουρκίας και του Ισραήλ, Μεντερές και Γκουριόν, συναντήθηκαν μυστικά στην Άγκυρα και ο σκοπός της συνάντησης ήταν η εξεύρεση μέσων για τη συγκράτηση της επιρροής του Αιγύπτιου Προέδρου Νάσερ.
Κύπρος και Ελλάδα έπεφταν έξω από το στρατηγικό σχηματισμό περιφερειακών συμμαχιών του Ισραήλ, αλλά η Κύπρος από μόνη της ήταν μία εξαιρετική περίπτωση, διότι ήταν μόνο 220 μίλια δυτικά των ακτών του. Έτσι, το Ισραήλ αποφάσισε να παίξει ένα διπλό παιχνίδι. Από τη μια θα καλλιεργούσε άριστες υπόγειες σχέσεις με τους Τουρκοκύπριους, με στόχο τη διατήρηση του στρατηγικού του δεσμού με την Άγκυρα, και από την άλλη θα προσπαθούσε να συνάψει διπλωματικές σχέσεις με το επίσημο κράτος του Μακάριου. Αλλά ο Μακάριος υπήρξε το μεγάλο εμπόδιο σ’ αυτό το διπλό παιχνίδι του Ισραήλ. Στην ουσία, η σθεναρή φιλο-αραβική πολιτική του Μακάριου έριξε ακόμα περισσότερο το Ισραήλ στην αγκαλιά της Τουρκίας και της διχοτομικής της πολιτικής στην Κύπρο.

Προκειμένου το Ισραήλ να αντιμετωπίσει το Μακάριο, αναγκάστηκε να προσεγγίσει το ελληνικό λόμπι της Αμερικής με στόχο να το επηρεάσουν να ασκήσει πίεση στην Αθήνα και τη Λευκωσία. Παρόλο που αυτή η τακτική έφερε κάποιους καρπούς, στην ουσία οι Ισραηλινοί δεν άργησαν να διαπιστώσουν ότι τα οφέλη και η υποστήριξη που έβρισκαν στην Άγκυρα και στους Τουρκοκύπριους με κανένα τρόπο δεν αντιστάθμιζαν τα κέρδη που είχαν με τους Έλληνες.

Οι Ισραηλινοί ηγέτες κατάληξαν στην απόφαση να υποστηρίξουν πιο αποφασιστικά τους Τούρκους, από τη στιγμή μάλιστα που ο Μακάριος δεν θα μπορούσε να πάρει καμιά απόφαση επί εξωτερικών θεμάτων (π.χ. να επιτρέψει στο Ισραήλ να ανοίξει Πρεσβεία στη Λευκωσία) αν δεν είχε τη συγκατάθεση του Τούρκου αντιπροέδρου Κουτσούκ. Σε κάποια στιγμή, το 1960, η ηγεσία του Ισραήλ συζήτησε μέχρι και παροχή στρατιωτικής βοήθειας στους Τουρκοκυπρίους, κάτι που τελικά δεν έγινε, ακριβώς επειδή οι συνέπειες θα ήταν αρνητικές για την ανάπτυξη των επίσημων σχέσεων μεταξύ Λευκωσίας και Τελ Αβίβ. Ο Μακάριος, ο οποίος και ήταν πολύ καλά ενημερωμένος για το τι συμβαίνει, προσπάθησε έξυπνα να πείσει το Μουφτή στην Κύπρο να δείξει συμπάθεια στη δίκαιη υπόθεση των μουσουλμάνων Αράβων αδερφών τους, να ενωθούν με τους χριστιανούς και να σταματήσουν να έχουν σχέσεις με το Ισραήλ. Αλλά το Ισραήλ εργάστηκε αθόρυβα για να σταματήσει αυτή την επίθεση φιλίας του Μακάριου στους Τουρκοκυπρίους, και το πέτυχε. Η επίσκεψη του Νάσερ στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1960 δεν βοήθησε τα πράγματα. Η ελληνική κυβέρνηση υποστήριξε τον Αιγύπτιο ηγέτη, εξασφάλισε την ευμάρεια της ελληνικής μειονότητας στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια και αυτό ανάγκασε το Ισραήλ να στραφεί περισσότερο προς την Τουρκία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα στις 13 Ιανουαρίου 1961 ο Κουτσούκ, ο Ντενκτάς και ο Τουρκοκύπριος υπουργός άμυνας, Οσμάν Ορέκ, να επισκεφτούν το Μακάριο ζητώντας του τελεσιγραφικά να δεχτεί την ισραηλινή διπλωματική υπηρεσία και το επίσημο άνοιγμα Πρεσβείας χωρίς καμιά καθυστέρηση. Στις 2 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, το Ισραήλ άνοιξε την Πρεσβεία του στη Λευκωσία και ευχαρίστησε θερμά την Άγκυρα γι’ αυτό.

Αλλά το Ισραήλ δεν άργησε να πειστεί ότι τα συμφέροντά του με αυτά της Κύπρου υπό την ηγεσία του Μακάριου δεν ήταν καθόλου συμβατά. Ο Μακάριος ψήφιζε υπέρ των Αράβων στον ΟΗΕ για το ζήτημα των προσφύγων και για μια σειρά άλλα ζητήματα, και ακόμα άρχισε να οικοδομεί άριστες σχέσεις με το Νάσερ. Επίσης, ο Μακάριος αρνείτο επίμονα να στείλει διπλωματικό σώμα στο Ισραήλ και στη πραγματικότητα η Κύπρος άνοιξε πρεσβεία εκεί μόνο το 1994, λίγο μετά την αναγνώριση του Ισραήλ ως ανεξάρτητου κράτους από την Ελλάδα.

ΠΟΛΙΤΗΣ