"Τις πταίει;" Αρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη της 29ης Ιουνίου 1874

Απόσπασμα από το άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη με τίτλο "Τις πταίει;" στην εφημερίδα Καιροί, της 29ης Ιουνίου 1874:
(…) Ας αφεθή να λειτουργήσει το πολίτευμα εν τη βεβαιότητι ότι εκ της πλειοψηφίας της Βουλής μορφώνεται η κυβέρνησις και ταχέως θα ίδωμεν την Βουλήν συντασσομένην εις δύο κόμματα. Ουδέν των θεμελιωδών ζητημάτων, άτινα εν Γαλλία ή Ιταλία διαιρούσι τους πολιτευομένους εις πολλά κόμματα, έχομεν εν Ελλάδι. Τα πολλά κόμματα παρ' υμίν είναι αποτέλεσμα της προσκλήσεως των μειονοψηφιών εις την εξουσίαν.

Το 1874 δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Καιροί» άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη με τίτλο «Τις πταίει». Σε αυτό ο Τρικούπης καταδεικνύει ως υπεύθυνο για την πολιτική κρίση που διέρχεται ο τόπος τον βασιλιά Γεώργιο Α΄.Ως τότε ίσχυε η λεγόμενη «θεωρία του κηπουρού»: ο Βασιλιάς μπορούσε να διορίσει πρωθυπουργό όποιον ήθελε, ακόμα και τον κηπουρό του.Η αρχή της δεδηλωμένης είναι όρος του Συνταγματικού Δικαίου και ορίζει ότι η κυβέρνηση οφείλει να έχει τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής. Σύμφωνα με την αρχή αυτή η κυβέρνηση οφείλει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, ενώ η τελευταία διατηρεί το δικαίωμά της να άρει την εμπιστοσύνη της υπό προϋποθέσεις με ψήφο δυσπιστίας ύστερα από πρόταση μομφής. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η δημοκρατική νομιμοποίηση της κυβέρνησης, η οποία συνήθως, σε αντίθεση με το Κοινοβούλιο, δεν εκλέγεται απευθείας από τον λαό, αλλά διορίζεται από τον ανώτατο άρχοντα της χώρας.
..Ενώ η πολιτική ζωή της χώρας βρισκόταν σε έκρυθμη κατάσταση, ένας πρωτοεμφανιζόμενος τότε πολιτικός άνθρωπος, ο Χαρίλαος Τρικούπης, με την αποφασιστική του στάση στάθηκε αφορμή για την αλλαγή των πολιτικών πραγμάτων. Στα πρώτα βήματα της πολιτικής του καριέρας συνειδητοποίησε πως ο τρόπος διακυβέρνησης της χώρας δεν ήταν ευεργετικός για την πρόοδο της, ούτε σύμφωνος με τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Ο Τρικούπης πίστευε πώς η λύση στην πολιτική αστάθεια που χαρακτήριζε τη χώρα ήταν η εγκαθίδρυση του κοινοβουλευτισμού με την ανάθεση σχηματισμού κυβέρνησης στα κόμματα πλειοψηφίας και την αντίστοιχη απαγόρευση αυτού του δικαιώματος σε κομματικές μειοψηφίες, ώστε να δημιουργηθούν σταθερές κυβερνήσεις πλειοψηφίας
Με το άρθρο του «Τίς πταίει»*, που δημοσιεύτηκε ανυπόγραφο στις 29 Ιουνίου 1874 στην εφημερίδα «Καιροί», ο Τρικούπης με επικριτικό ύφος αντιτίθεται στην πολιτική του βασιλιά Γεωργίου Α΄, τον οποίο κατηγορούσε για την αυθαίρετη αντικατάσταση κυβερνήσεων. Ο Τρικούπης κατέκρινε τις κυβερνήσεις μειοψηφίας, που έλαβαν την εξουσία από το 1868 και έπειτα, θεωρώντας τες προσωπικές κυβερνήσεις που δεν συγκέντρωναν την αποδοχή του λαού ούτε την εμπιστοσύνη της Βουλής, τύγχαναν όμως της βασιλικής εύνοιας. Το άρθρο αποτελεί επίσης καταγγελία των παράνομων μεθόδων που μεταχειρίζονταν οι υποψήφιοι προκειμένου να κερδίσουν τις εκλογές. Οι εκβιασμοί εις βάρος των πολιτών και οι νοθείες κατά την διεξαγωγή των εκλογών είναι μερικά από τα φαινόμενα που υπονόμευαν την εγκυρότητα και τη διαφάνεια των εκλογών. Ο Τρικούπης λοιπόν διερωτάται ποιος μπορεί να ευθύνεται για την ανώμαλη πολιτική ζωή της χώρας αν όχι η διαβλητή πολιτική του βασιλιά και καλεί το λαό σε επανάσταση έναντι στην ανελευθερία και την υποταγή στην βασιλική εξουσία.
Το άρθρο του Τρικούπη, το οποίο χαρακτήριζε τις εκλογές νόθες, αν και δεν αποτελούσε το μοναδικό δημοσιευμένο άρθρο που στιγμάτιζε την πολιτική του βασιλιά, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις καθώς, δημοσιεύτηκε μόλις τρεις μέρες μετά την λήξη των εκλογών. Εξάλλου η επαναστατική κινητοποίηση εναντίον του βασιλιά που υποδαύλιζε το άρθρο, παραβίαζε τον ποινικό νόμο. Ο Τρικούπης ανέλαβε αμέσως την ευθύνη της συγγραφής του άρθρου γεγονός που οδήγησε στην ποινική του δίωξη και την προφυλάκιση. Αποφυλακίστηκε, ωστόσο, τέσσερις μέρες αργότερα έχοντας ήδη γράψει μέσα στη φυλακή ένα δεύτερο άρθρο με το οποίο υπενθύμιζε σε λαό και πολιτικούς πως παλαιότερα ο Όθωνας ακολουθώντας τακτικές αντίθετες προς το Σύνταγμα προκάλεσε τις αντιδράσεις του λαού με αποτέλεσμα την έξωση του από την χώρα.
Μετά την αρθρογραφία του Τρικούπη, η κρίση συνεχίστηκε για αρκετούς μήνες. Τον Απρίλιο του 1875 ο βασιλιάς θέλησε να αναθέσει την πρωθυπουργία στον Ανδρέα Κουντουριώτη, πρεσβευτή της Ελλάδας στο Παρίσι. Ο Κουντουριώτης όμως αντιλήφθηκε πως δεν μπορούσε να σχηματίσει κυβέρνηση και πρότεινε στο Γεώργιο να αναθέσει την πρωθυπουργία στον Τρικούπη, αν και δεν ήταν καν υπουργός. Η ενέργεια αυτή του βασιλιά δεν ήταν σύμφωνη με τις διακηρύξεις του Τρικούπη, όμως αυτός δέχτηκε την πρωθυπουργία που θα του έδινε τη δυνατότητα να διεξάγει αδιάβλητες εκλογές και να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Εξάλλου η δεδηλωμένη δεν είχε θεσπιστεί ακόμη συνταγματικά, επομένως η στάση του Τρικούπη δεν παραβίαζε το γράμμα του νόμου. Ο Τρικούπης τελικά οδήγησε τη χώρα σε εκλογές που διεξήγησαν στις 18-21 Ιουλίου.Ο δικομματισμός, η απαραίτητη αυτή προϋπόθεση της ομαλής λειτουργίας του βρετανικού κοινοβουλευτισμού, που τόσο θαύμαζε ο Τρικούπης, αρχίζει σταδιακά να εδραιώνεται και στην Ελλάδα. Κύριος αντίπαλός του τώρα ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, ο πρώτος πολιτικός της παλιάς γενιάς με κοινοβουλευτική συνείδηση.

Ο Τρικούπης και τα σκάνδαλα
Η οικονομική πολιτική του Τρικούπη ταυτίστηκε γρήγορα με τη διαφθορά. Οι απόψεις του υπέρ της παρέμβασης του ιδιωτικού κεφαλαίου και ο σημαντικός ρόλος των ομογενών στα οικονομικά του κράτους δημιούργησαν την έντονη δυσαρέσκεια της αντιπολίτευσης του Θ. Δηλιγιάννη, που μετά τον θάνατο του Κουμουνδούρου αναδείχτηκε μοναδικός του αντίπαλος. Τα όρια ωστόσο μεταξύ κερδοσκοπίας και διαφθοράς, αυτή την περίοδο του εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας, ήταν συχνά δυσδιάκριτα (Μ.Χ. Χατζηιωάννου «όψεις της κερδοσκοπίας και της διαφθοράς στην επιχειρηματική ζωή του ελληνικού κράτους»).
Οι θέσεις του Τρικούπη για τη μείωση της κρατικής παρέμβασης και την ενίσχυση του ρόλου των κεφαλαιούχων ιδιωτών στην οικονομία προκάλεσαν την αντίδραση της κοινής γνώμης και έδωσαν αφορμή στις εφημερίδες, ακόμη και στον «Ασμοδαίο», να του ασκήσουν δριμεία κριτική. Οι εκπρόσωποι του ομογενειακού κεφαλαίου ­ κυρίως οι τραπεζίτες Α. Συγγρός, Στ. Σκουλούδης, Κ. Καραπάνος ­ αποτελούσαν μόνιμο στόχο του σατιρικού Τύπου και όχι μόνο. Πόσο μάλλον που μερικοί από αυτούς ήταν ταυτοχρόνως και βουλευτές του τρικουπικού κόμματος. Παράλληλα η ανάθεση σε ξένη εταιρεία του μεγάλου έργου της αποξήρανσης της Κωπαΐδας και η συμμετοχή ελλήνων ομογενών σε αυτή την επιχείρηση ενίσχυσαν τη λαϊκή δυσαρέσκεια.

..Το κλονισμένο ήδη κύρος της κυβέρνησης Κουμουνδούρου το 1881, λόγω της ελλιπούς συμφωνίας προσάρτησης της Θεσσαλίας, υφίστατο και νέο πλήγμα. Αποκαλύφθηκε η κατάχρηση από τον ταμία Θηβών Θ. Βελέντζα του υπέρογκου, για την εποχή, ποσού των 800.000 δρχ. Ο Βελέντζας κατήγγειλε, συν τοις άλλοις, ότι δωροδόκησε τον υπουργό των Οικονομικών του Κουμουνδούρου Σωτηρόπουλο, για να αποσιωπήσει το έλλειμμα. Η όλη υπόθεση έθεσε βέβαια θέμα ευθύνης για τον ίδιο τον πρωθυπουργό, ο οποίος ζήτησε τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για τη διαλεύκανση της υπόθεσης. Η τρικουπική αντιπολίτευση εκμεταλλεύτηκε όσο περισσότερο μπορούσε αυτό το σκάνδαλο, μια και η προσάρτηση των νέων επαρχιών επέβαλλε την προκήρυξη γενικών εκλογών. Ο αντιπολιτευόμενος Τύπος κατηγορούσε τον Κουμουνδούρο ότι εξαργύρωσε τους μισθούς που έπαιρνε από τον Βελέντζα σε κτήματα στην Εύβοια, αμφισβητώντας παράλληλα και την υπόλοιπη ακίνητη περιουσία του.Η εφημερίδα «Ασμοδαίος» έχει λάβει σαφή θέση στο παιχνίδι της δικομματικής αντιπαράθεσης. Συνδυάζοντας το σκάνδαλο Βελέντζα με το θεσσαλικό, θα αποκαλέσει τον Κουμουνδούρο «βδελυρόν πύθωνα της διαφθοράς γεννηθέντα εκ της τερατώδους μοιχείας της προδοσίας και της διαρπαγής».

ΒΗΜΑ,greeklaws.com, ΝΕΑ, Βικιπαίδεια.