Αλλαγή πλεύσης στο Αιγαίο

Τι πρέπει να αλλάξει στην εξωτερική πολιτική σε ό,τι αφορά την Τουρκία

Του Αλέξη Ηρακλείδη*
Στον απόηχο του πρόσφατου κακού κλίματος στα ελληνοτουρκικά (τουρκικές υπερπτήσεις, ματαίωση επίσκεψης της κ. Μπακογιάννη στην Τουρκία), επιδόθηκε προ μηνός αμερικανικό non paper στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο υποστηρίζει την επανεξέταση του νομικού καθεστώτος του Αιγαίου, στο πλαίσιο της αναζήτησης λύσεων που θα αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά την ένταση στην περιοχή αυτή.

Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για το Αιγαίο δεν είναι κάτι το καινούργιο, ειδικά επί προεδρίας Κλίντον (μεσολάβηση επί κρίσης Ιμίων, μεσολάβηση για το Κείμενο της Μαδρίτης, σκέψεις για την επίλυση των διαφορών του Αιγαίου με την επίδοση διάφορων σημειωμάτων επί Σημίτη). Πάντως αυτό το non paper και πολλές άλλες κινήσεις του προέδρου Ομπάμα έχουν μουδιάσει την Αθήνα, όπως η πολύ μεγάλη σημασία που αποδίδει στον τουρκικό παράγοντα.

Αν η Ελλάδα θέλει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τη νέα αμερικανική εξωτερική πολιτική Ομπάμα απαραίτητο είναι (1ον) να αντιληφθεί την όλη φιλοσοφία Ομπάμα που διαφέρει ριζικά από αυτήν του Μπους και (2ον) να επανατοποθετηθεί με μεγαλύτερη διαλλακτικότητα και αυτοπεποίθηση στα θέματα που την ταλανίζουν: Αιγαίο, Κυπριακό, Μακεδονικό.

Σε ό,τι αφορά τη νέα φιλοσοφία του προέδρου Ομπάμα είναι σαφές ότι κινείται στον χώρο αυτού που στη διεθνή πολιτική λέγεται φιλελευθερισμός (ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του ρεαλιστή φιλελεύθερο). Η καρδιά αυτής της τοποθέτησης είναι ο διάλογος και όχι η πολιτική της ισχύος και του πειθαναγκασμού της παραδοσιακής σχολής του ρεαλισμού (Κίσινγκερ, Μπρεζίνσκι), η οποία οδηγεί σε όξυνση της αντιπαράθεσης και αδιέξοδα. Πιο συγκεκριμένα, ο Ομπάμα ακολουθεί τις επιταγές της «επίλυσης συγκρούσεων» (conflict resolution), που πρεσβεύουν ότι η λύση σε μία παρατεταμένη σύγκρουση (π.χ. Παλαιστινιακό, Κουρδικό, Κυπριακό, Αιγαίο ή Μακεδονικό) επέρχεται με ουσιαστικό διάλογο και διαπραγματεύσεις που οδηγούν σε λύσεις κοινά αποδεκτές, χωρίς νικητές/κερδισμένους και ηττημένους/χαμένους, λύσεις που ικανοποιούν τις ανάγκες και τα νομιμοποιημένα συμφέροντα και των δύο πλευρών.

Τι σημαίνει αυτό σε σχέση με το Αιγαίο; Η κυβέρνηση Ομπάμα και το State Department μάλλον έχουν πλήρη επίγνωση ότι τα πράγματα δεν είναι όπως τα παρουσιάζει η Ελλάδα, δηλαδή άσπρα- μαύρα, με την Ελλάδα παντού εν δικαίω και την Τουρκία εν αδίκω. Ως εκ τούτου θα πρέπει το συντομότερο δυνατό να επιστρέψουμε και πάλι στον ουσιαστικό διάλογο με την Τουρκία, με στόχο την επίλυση της διένεξης του Αιγαίου, δηλαδή στη γραμμή του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1978-81) και του Κώστα Σημίτη (2002-03) σε σχέση με το Αιγαίο και να αφήσουμε κατά μέρος την αρνητική πολιτική του Α. Παπανδρέου (1981-87) και πιο πρόσφατα του Π. Μολυβιάτη (που στην ουσία ακολουθούσε τη γραμμή του Α. Παπανδρέου αντί του μέντορά του). Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να εγκαταλείψουμε τις εξής αστήρικτες θέσεις σε σχέση με το Αιγαίο που μας εκθέτουν:

1. Ότι οι διαφορές στο Αιγαίο είναι μόνο μία, η υφαλοκρηπίδα, κάτι που εμφανίζει την Αθήνα αδιάλλακτη και εκτός πραγματικότητας.

2. Ότι η προς οριοθέτηση υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο είναι μόνο μεταξύ ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των τουρκικών παραλίων. Η προς οριοθέτηση υφαλοκρηπίδα αφορά, τυπικά (σε ένα διεθνές δικαστήριο), όλο το Αιγαίο Πέλαγος (εκτός εννοείται των 6 μιλίων των χωρικών υδάτων), 3. Ότι η Ελλάδα μπορεί μονομερώς να επεκταθεί στα 12 μίλια στο Αιγαίο. Όταν υπάρχουν αντικρυστές χώρες και πολύ περισσότερο όταν ισχύουν «ειδικές περιστάσεις», δηλαδή νησιά, περίπλοκη ακτογραμμή, κ.λπ., όπως κατεξοχήν συμβαίνει στο Αιγαίου, τότε δεν συνιστάται μονομερής οριοθέτηση των χωρικών υδάτων μέχρι τα 12 μίλια από τη μία χώρα, αλλά συμφωνία μεταξύ των δύο παράκτιων χωρών ή προσφυγή σε διεθνές δικαστικό όργανο.

4. Ότι ο ελληνικός εναέριος χώρος μπορεί να παραμείνει εσαεί ως έχει, στα 10 μίλια αντί 6 μίλια που θα έπρεπε να είναι (ότι δήθεν ισχύει τοπικό διεθνές έθιμο). Η αναντιστοιχία αυτή είναι μοναδική στον κόσμο και αντιβαίνει προς το διεθνές δίκαιο (εξού και οι τουρκικές υπερπτήσεις). Θα πρέπει, το συντομότερο, να υπάρξει εναρμονισμός με τα χωρικά ύδατα και όχι το αντίστροφο.

Αν η Ελλάδα εμμένει σ΄ αυτές τις θέσεις (έστω και για λόγους διαπραγματευτικούς και εσωτερικούς) δεν θα πείθει όχι μόνο τον Ομπάμα, αλλά και την Ε.Ε. και τη διεθνή κοινωνία (ΟΗΕ) και θα βρεθεί προ δυσάρεστων εκπλήξεων.

*Ο Αλέξης Ηρακλείδης διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις και Επίλυση Συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

ΔΕΝ ΘΑ ΠΕΙΘΕΙ
Αν η Ελλάδα εμμένει στις σημερινές της θέσεις (έστω και για λόγους διαπραγματευτικούς και εσωτερικούς) δεν θα πείθει όχι μόνο τον Ομπάμα, αλλά και την Ε.Ε. και τη διεθνή κοινωνία (ΟΗΕ)
TA NEA