Η νέα, "ευρωπαϊκή" Τουρκία και οι Κούρδοι

Οι Κούρδοι είναι οι κύριοι αποδέκτες πακέτου εκδημοκρατισμού που η κυβέρνηση Έρντογαν ετοιμάζει, μετά από μεγάλη καθυστέρηση, αλλά με τη συναίνεση πια και του στρατεύματος και της ΜΙΤ. Σθεναρή είναι η αντίδραση των εθνικιστών αλλά με την Εργκένεκον στη φυλακή, τα ανοίγματα είναι πλέον δυνατά.


ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Το «άνοιγμα δημοκρατίας» που εξήγγειλε από τα τέλη Ιουλίου το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) εντάσσεται στη γενικότερη προσπάθεια της κυβέρνησης Ερντογάν να λυτρώσει την Τουρκία από τα κατάλοιπα της στρατιωτικής κηδεμονίας στο δημόσιο βίο. Η κυβέρνηση, με τη σύμφωνη πια γνώμη της στρατιωτικής εξουσίας, προχωρεί στην υλοποίηση –μετά από καθυστέρηση δύο ετών– των προεκλογικών της εξαγγελιών για δημοκρατική επίλυση του Κουρδικού και των λοιπών μειονοτικών προβλημάτων της χώρας, με γνώμονα τις δημοκρατικές αρχές και εντός των πλαισίων του ενιαίου τουρκικού κράτους.

Η κυβέρνηση μιλά για «άνοιγμα δημοκρατίας», για πακέτο μέτρων εκδημοκρατισμού που στοχεύουν στην άρση των νομικών και άλλων διακρίσεων εις βάρος των εθνοτικών, θρησκευτικών και κοινωνικών μειονοτήτων της χώρας. Σε δεύτερο επίπεδο, τα μέτρα αποσκοπούν στην αναγνώριση και προάσπιση από το κράτος της γλωσσικής, πολιτιστικής και θρησκευτικής ετερότητας των μειονοτήτων που διαβιούν εντός των συνόρων του. Δεδηλωμένος σκοπός της κυβέρνησης είναι να βοηθήσει τις ομάδες αυτές να αισθανθούν ότι το τουρκικό κράτος τις αντιπροσωπεύει και μεριμνά για τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους, ώστε τελικά να κερδίσει την αφοσίωσή τους, να τους μετατρέψει σε πιστούς πολίτες.

Ο τύπος, παράλληλα, αναφέρεται σε «κουρδικό άνοιγμα», μιας και οι πρώτοι και κύριοι αποδέκτες των μέτρων εκδημοκρατισμού θα είναι οι Κούρδοι, η κυριότερη μειονοτική ομάδα της χώρας. Ωστόσο, οι φιλελεύθεροι αναλυτές συμφωνούν πως στόχος της κυβερνητικής προσπάθειας είναι η μετατροπή της Τουρκίας από «χώρα με έλλειμμα δημοκρατίας» σε χώρα με δημοκρατικό καθεστώς, κατά τα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με την τελευταία, εξάλλου, η Τουρκία βρίσκεται στο στάδιο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Πίσω από το «κουρδικό άνοιγμα» της δεύτερης κυβέρνησης Ερντογάν λανθάνει η συνειδητοποίηση -ακόμη και από τους φανατικότερους πολέμιους της κυβερνητικής πολιτικής- πως η αποτυχία της ένταξης των Κούρδων στην κοινωνία της Τουρκικής Δημοκρατίας αποτελεί το σοβαρότερο πρόβλημα ασφάλειας της τελευταίας. Επί 25 χρόνια, στις νοτιοανατολικές επαρχίες της χώρας μαίνεται ένας ένοπλος αγώνας που έχει στοιχίσει στην Τουρκία 40.000 νεκρούς, την εσωτερική σταθερότητα και το διεθνές της γόητρο. Πηγές του στρατεύματος αλλά και υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί παραδέχονταν στον τύπο εδώ και χρόνια, ότι στρατιωτική λύση του Κουρδικού δεν είναι εφικτή. Επί 25 χρόνια, ο τουρκικός στρατός –κατά γενική ομολογία ένας από τους αρτιότερους του κόσμου– απέτυχε να εξαρθρώσει το ΡΚΚ, που κατέφυγε στα Κανδύλια όρη του Βόρειου Ιράκ, απ’ όπου συνεχίζει αλώβητο τη δράση του.


Η δεύτερη κυβέρνηση Ερντογάν ξεκίνησε από τα τέλη του περασμένου μήνα σειρά επαφών με φορείς της κοινής γνώμης, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, φορείς των μειονοτήτων, παράγοντες του οικονομικού τομέα και τις δυνάμεις ασφαλείας με στόχο την επίτευξη ευρείας κοινωνικής συναίνεσης γύρω από το «δημοκρατικό άνοιγμα». Όσον αφορά το κομμάτι των πρωτοβουλιών που προσβλέπουν στους Κούρδους, ο Ερντογάν εμπιστεύθηκε την πρωτοβουλία κινήσεων στον υπουργό Εσωτερικών, Μπεσίρ Αταλάι.

Ο Αταλάι έχει επανειλημμένως επισημάνει τη σημασία του «δημοκρατικού ανοίγματος» για τη σύνολη τουρκική κοινωνία, τονίζοντας πως ο εκδημοκρατισμός δεν αποτελεί συμφέρον και αίτημα μόνο των Κούρδων. Έχει δε, απευθύνει εκκλήσεις στα κόμματα της αντιπολίτευσης να αποφύγουν τη μικροκομματική εκμετάλλευση του ζητήματος. Η κυβέρνηση επιθυμεί να λάβει το πράσινο φως από την εθνοσυνέλευση, το στρατό και την κοινή γνώμη για διαπραγματεύσεις με το ΡΚΚ, ώστε να πεισθεί το τελευταίο να καταθέσει τα όπλα.

Το στράτευμα, που βρέθηκε κατά καιρούς σε σύγκρουση επί σειράς θεμάτων εσωτερικής πολιτικής με την κυβέρνηση Ερντογάν, έχει δώσει τη συναίνεσή του στις κυβερνητικές προσπάθειες εξεύρεσης πολιτικής λύσης στο Κουρδικό. Την ευλογία του στρατεύματος αναζητούσε επίμονα η κεμαλική και εθνικιστική αντιπολίτευση, που θεωρεί πως αυτό εκπροσωπεί πιο αξιόπιστα από την, ισλαμικών καταβολών κυβέρνηση, το εθνικό συμφέρον. Την περασμένη εβδομάδα, συνεκλήθη το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΜGK), που δήλωσε ότι το πακέτο εκδημοκρατισμού «στα αυστηρά πλαίσια του ενιαίου και αδιαίρετου κράτους» αποτελεί θετική εξέλιξη για την ασφάλεια της χώρας.

Το ΜGK συνεδριάζει υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και αποτελεί σημείο συνεύρεσης της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Το συναπαρτίζουν οι πολιτικοί αρχηγοί, οι αρχηγοί των όπλων, των μυστικών υπηρεσιών και των σωμάτων ασφαλείας. Η έγκριση από το ΜGK των πρωτοβουλιών της κυβέρνησης στο Κουρδικό καταδεικνύει, σύμφωνα με τους Τούρκους αναλυτές, πως αυτές δεν αποτελούν κυβερνητική πολιτική αλλά επίσημη πια πολιτική του κράτους.

Με άλλα λόγια, ο «σκληρός πυρήνας» του κράτους επιθυμεί την πολιτική επίλυση του Κουρδικού. Τη λύση οι αρχές βλέπουν στην παραχώρηση πολιτιστικών και γλωσσικών ελευθεριών στις περιοχές με κουρδική πλειοψηφία, που δε θα φθάνουν όμως στην αναγνώριση περιφερειακής αυτονομίας, αντίστοιχης με αυτής των Κούρδων του Ιράκ.

Δείγματα των πολιτικών παραχωρήσεων, στις οποίες προτίθεται να προχωρήσει η κυβέρνηση, δημοσίευσε ο τουρκικός τύπος. Ένα πρώτο αποτελεί η επαναφορά των κουρδικών τοπωνυμίων, που είχαν εκτουρκισθεί κατά χιλιάδες στα πλαίσια της προσπάθειας εξάλειψης των κουρδικών, ελληνικών και αρμενικών γλωσσικών μνημών στη Μικρά Ασία. Το εάν η κυβέρνηση Ερντογάν θα προχωρήσει στην αναγνώριση δικαιώματος παροχής εκπαιδεύσεως στην Κουρδική και γλωσσική αυτονομία στις περιοχές με κουρδική πλειοψηφία θα φανεί στην πορεία. Εξαρτάται, τονίζουν οι αναλυτές, από το μέγεθος της αντίδρασης που θα συναντήσουν οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες στην κοινή γνώμη. Η κυβέρνηση, ακόμη, δοκιμάζει τα όρια ελευθερίας κινήσεων που θα της αναγνωρίσει ο πληθυσμός.

Η ανακοίνωση του MGK ότι στηρίζει τις κυβερνητικές προσπάθειες άλλαξε τις πολιτικές ισορροπίες προς όφελος της κυβέρνησης, τραβώντας το χαλί κάτω από τα πόδια του γραφικού Ντενίζ Μπαϊκάλ. Ο αρχηγός του ψευδο-σοσιαλδημοκρατικού και άκρως εθνικιστικού Ρεμπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), ακολουθεί μια μικροπολιτική αντιλογίας έναντι σε όλες τις πρωτοβουλίες της παρούσας κυβέρνησης, χωρίς να προσφέρει ο ίδιος κάποια εναλλακτική.


Ντενίζ Μπαϊκάλ
Στηριζόμενος στην επίκληση του κινδύνου «ισλαμοποίησης» της χώρας από το ΑΚΡ και στα δήθεν σχέδια διαίρεσής της, που απεργάζονται ξένοι κύκλοι και «ντόπιοι δωσίλογοι», ο Μπαϊκάλ προσπαθεί πάντα να εγείρει τα φοβικά αντανακλαστικά των Κεμαλιστών, επικαλούμενος το ρόλο τοποτηρητή -που αυτοί αναγνωρίζουν στο στράτευμα. Το τελευταίο, όμως, τώρα συντάχθηκε με την πολιτική εκδημοκρατισμού της κυβέρνησης και ο Μπαϊκάλ και οι επιτελείς του καταδικάσθηκαν σε σιγή. Μια σιγή ιδιαίτερα ανακουφιστική για την φιλελεύθερη τουρκική διανόηση, που θεωρεί τον Μπαϊκάλ δημαγωγό και τσαρλατάνο, με μία ιδιάζουσα δόση φασισμού. Ο Μπαϊκάλ, που εκδηλώνεται με τους εθνικιστικούς παροξυσμούς του CHP, έχει φέρει το κόμμα του ένα βήμα πριν τη διαγραφή από τη Σοσιαλιστική Διεθνή, στελέχη της οποίας επισημαίνουν ότι το κόμμα αυτό δεν έχει καμία σχέση ούτε με το διεθνισμό ούτε με το σοσιαλισμό.

Μιλώντας για φασισμό, αυτός εκπροσωπείται στη γνήσια, αμιγή εκδοχή του από το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP). Αυτό, κυρίως, στόχευε η ανακοίνωση του MGK. To MHP, που στηρίζει την εκλογική του δύναμη στην επίκληση κάθε φοβικού συνδρόμου των Τούρκων, έχει επανειλημμένα καταγγείλει το «κουρδικό άνοιγμα» της κυβέρνησης ως δήθεν «συμμόρφωση σε εντολές δυτικών κυβερνήσεων, που επιθυμούν να εγκαταστήσουν στις νοτιοανατολικές επαρχίες της χώρας αυτόνομη κουρδική διοίκηση, όπως εκείνη στο Βόρειο Ιράκ». Το ΜΗΡ προσπαθεί να πείσει τους Τούρκους ότι κάθε άνοιγμα προς τον κουρδικό πληθυσμό της χώρας –ακόμη και προς την απλή αναγνώριση πολιτιστικών ελευθεριών– δεν είναι παρά ένα βήμα προς εκπλήρωση των σχεδίων για ίδρυση ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στο τουρκικό έδαφος.

Ο ηγέτης του, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αντλεί σημαντικό μέρος της εκλογικής του δύναμης από τις οικογένειες των Τούρκων στρατιωτών που δολοφόνησαν οι αντάρτες του ΡΚΚ. Αν στο Ιραήλ οι μητέρες των νεκρών στρατιωτών της Τσάχαλ έχουν ιδρύσει οργανώσεις (Μητέρες στα μαύρα κλπ) που αγωνίζονται δυναμικά για την εμπέδωση της ειρηνευτικής διαδικασίας, στην Τουρκία οι συγγενείς των νεκρών στρατιωτών, με ελάχιστες δυστυχώς εξαιρέσεις, έχουν πέσει στην αγκαλιά του ΜΗΡ και των φασιστικών νεολαιών του (Γκρίζοι Λύκοι, Ιδεαλιστές κλπ). Ο Μπεσίρ Αταλάι συναντήθηκε με ομπρέλα οργανώσεων που εκπροσωπούν τους συγγενείς νεκρών στρατιωτών. Οι εκπρόσωποί τους του δήλωσαν απερίφραστα, πως δε στηρίζουν τις προσπάθειες πολιτικής επίλυσης του Κουρδικού, και πως θα κάνουν τα πάντα δυνατά -στο πλαίσιο του δικαίου- για να εμποδίσουν την αναγνώριση περαιτέρω δικαιωμάτων στους «προδότες της πατρίδας».


Ντεβλέτ Μπαχτσελί
Η κυβέρνηση συγκρότησε «Επιτροπή Ενημέρωσης της Κοινής Γνώμης», ώστε να προλάβει την παραπληροφόρησή της από τα, γεμάτα δηλητήριο, μηνύματα του Μπαχτσελί. Ο Αταλάι συναντήθηκε με φορείς των Ιδελιστών, φασιστικών αποχρώσεων ακροδεξιάς νεολαίας. Σε μία απρόσμενα θετική εξέλιξη, οι εκπρόσωποί της δήλωσαν πως στηρίζουν τα κυβερνητικά ανοίγματα προς τους Κούρδους, στο μέτρο που δεν «απειλούν την ενότητα και ακεραιότητα του τουρκικού κράτους και έθνους». Η συγκατάβαση αυτή, με την έστω γενική και αόριστη έκφραση επιφυλάξεων, δείχνει πως ακόμη και η ακροδεξιά βάση του πληθυσμού επιθυμεί το τέρμα της αιματοχυσίας.

Το εύλογο ερώτημα για πολλούς είναι το «γιατί τώρα», γιατί ο Ερντογάν -όπως πρόσφατα τον κατηγόρησαν εξοφλημένοι πολιτικοί όπως ο Ντεμιρέλ- άφησε επτά χρόνια να περάσουν προτού να καταπιαστεί σοβαρά με την πολιτική λύση του Κουρδικού. Ο Ερντογάν υπήρξε, πράγματι, ο πρώτος Τούρκος πολιτικός που παραδέχθηκε την ύπαρξη κουρδικού προβλήματος. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘90, σε μια κωμική άσκηση άρνησης, το κράτος αρνείτο και την ύπαρξη Κούρδων στην Τουρκία. Χαρακτηριστικά, τα εγχειρίδια των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων έκαναν λόγο για «ορεσίβιους Τούρκους», που ονομάζονται «Κιουρτ» από τον ήχο καρτ-κιουρτ που αφήνουν τα πατήματά τους στο χιόνι!

Ο Ερντογάν είχε πολύ στενά περιθώρια ενεργειών κατά την πρώτη τετραετία διακυβέρνησης από το ΑΚΡ, με κύκλους των Κεμαλιστών και του στρατεύματος να υφαίνουν σχέδια πραξικοπήματος το 2004. Η Τουρκία βρισκόταν σε σοβαρή πόλωση μεταξύ του κυβερνητικού στρατοπέδου, που συνένωνε ισλαμιστές και φιλελεύθερους δημοκράτες, και της σύμπραξης των Κεμαλιστών με τους εθνικιστές και τους θιασώτες της στρατιωτικής εκτροπής. Παρότι η ειρηνική επίλυση του Κουρδικού αποτέλεσε προεκλογική υπόσχεση του Ερντογάν, που του χάρισε το ήμισυ και πλέον των κουρδικών ψήφων, το ΑΚΡ δεν μπόρεσε να τιμήσει την προεκλογική του υπόσχεση τα πρώτα δύο χρόνια της δεύτερης διακυβέρνησης Ερντογάν. Δεν τήρησε ούτε την υπόσχεσή του στους Τούρκους, να αντικαταστήσει το υπάρχον Σύνταγμα, προϊόν της χούντας Εβρέν, με ένα φιλελεύθερο Σύνταγμα, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Ο λόγος της υπαναχώρησης αυτής στις προεκλογικές υποσχέσεις, που στοίχισε στον Ερντογάν τη συμμαχία των φιλελευθέρων διανοουμένων και σημαντική πτώση των ποσοστών του ΑΚΡ στις φετινές δημοτικές εκλογές, οφείλεται στον αγώνα που το κόμμα έπρεπε να καταβάλλει για την ίδια του την ύπαρξη. Το 2007, οι προεδρικές εκλογές και η αποφασιστικότητα του ΑΚΡ να κατεβάσει δικό του υποψήφιο για τον προεδρικό θώκο οδήγησαν τη χώρα σε πρόωρες εκλογές, ανάμεσα σε απειλές για στρατιωτική εκτροπή και ογκώδη συλλαλητήρια των Κεμαλιστών. Το 2008, η σύμπραξη Κεμαλιστών – στρατεύματος – δικαιοσύνης προσέφυγε στην προσπάθεια δικαστικής απαγόρευσης του ΑΚΡ, αντιλαμβανόμενη ότι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα για την απομάκρυνσή του δε θα γινόταν πια αποδεκτό από το διεθνές περιβάλλον.

Μέχρι φέτος, το ΑΚΡ αναγκάσθηκε εν πολλοίς να επικεντρωθεί στην εδραίωσή του στην εξουσία, εξαπολύοντας αγώνα για τη διάλυση του παρακράτους που έχει οικοδομήσει η ακροδεξιά με τους ακραίους Κεμαλιστές, το οργανωμένο έγκλημα και στρατιωτικούς κύκλους. Η διαβόητη σπείρα Εργκένεκον απεργαζόταν σχέδια «έμμεσου πραξικοπήματος»: οικοδομώντας με τυφλά χτυπήματα μία κατάσταση κοινωνικού χάους, θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις που θα «δικαιολογούσαν» την επιβολή κατάστασης εκτάκτου ανάγκης και την ανατροπή, τελικά, του ΑΚΡ.

Η εξάρθρωση της Εργκένεκον, οι συλληφθέντες για συμμετοχή στην οποία αποτελούν ένα πάνθεον της τουρκικής ακροδεξιάς και του υποκόσμου, έλυσε τα χέρια στην κυβέρνηση του ΑΚΡ να επιχειρήσει φιλελεύθερα και τολμηρά ανοίγματα, χωρίς να φοβάται τις ενέργειες σαμποτάζ του παρακράτους. Οι ένοπλες δυνάμεις, εξάλλου, έχουν δηλώσει πίστη στη δημοκρατία και καταδικάσει τα σχέδια των επίδοξων πραξικοπηματιών. Σύμφωνα με κακές, αλλά καλά ενημερωμένες γλώσσες, ο Ερντογάν «τα βρήκε» με το στράτευμα, υποσχόμενος να μη θίξει τα οικονομικά προνόμια των ένστολων. Ως αντάλλαγμα, κόμισε τη συνεργασία του στρατεύματος στην εξάρθρωση της Εργκένεκον και την πολιτική επίλυση του Κουρδικού.

Έχοντας το δρόμο ανοικτό και τα σκυλιά πίσω από της φυλακής τα σίδερα, ο Ερντογάν μπορεί πια να υλοποιήσει τις προεκλογικές δεσμεύσεις, που του εξασφάλισαν το 2007 την επανεκλογή με το ιστορικό ποσοστό του 47%. Το κόμμα γνωρίζει πως η καθυστέρηση πραγμάτωσής τους, του στοίχησε απώλεια ψήφων της τάξης του 8% στις φετινές δημοτικές. Το «δημοκρατικό άνοιγμα» δεν έγινε μόνο, όπως υποστηρίζουν κάποιοι Έλληνες αναλυτές, για τα μάτια της ΕΕ και ενόψει της έκδοσης της ετήσιας έκθεσης για την Τουρκία. Οι επιτελείς του κόμματος γνωρίζουν πως μια περαιτέρω καθυστέρηση της ικανοποίησης των αιτημάτων των Κούρδων και των άλλων μειονοτήτων θα οδηγούσε μοιραία σε περαιτέρω αιμορραγία ψήφων, ιδίως στη Νοτιονατολή.

Αποφασισμένο πια να προχωρήσει δυναμικά στην απομάκρυνση και των τελευταίων καταλοίπων της στρατοκρατίας στο δημόσιο βίο, το ΑΚΡ ετοιμάζει πρωτοβουλίες και προς την κατεύθυνση της συνταγματικής αναθεώρησης, τόνισαν στο newstime.gr κυβερνητικές πηγές. «Μετά την εξάρθρωση της Εργκένεκον, το όραμα εκδημοκρατισμού του κόμματος θα προχωρήσει ταχύτατα και χωρίς αξιόλογα εμπόδια», τόνισαν.

newstime.gr