«Αν» είχαμε τον Κρανιδιώτη...

Δέκα χρόνια χωρίς τον τεχνοκράτη πολιτικό, τον συνδετικό κρίκο Ελλάδας - Κύπρου. «Η εσωστρέφεια, η αυτάρεσκη περιχαράκωση, οδηγούν σε απομονωτισμό. Απαιτείται συνεχής παρακολούθηση, αντιμετώπιση των θεμάτων, πρωτοβουλίες και πρόγραμμα.»Γιαννος Κρανιδιωτης, 1947-1999


Ο Γιάννος Κρανιδιώτης είναι από εκείνες τις φυσιογνωμίες που η Ιστορία περιβάλλει με ένα μεγάλο «Αν». Αν ζούσε; Αν είχε εκλεγεί Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας; Αν είχε διαπραγματευτεί το «Σχέδιο Ανάν»; Δεν υπάρχει μελετητής ή πρακτικός της σύγχρονης ελληνικής διπλωματίας που να μη διερωτάται αυτά τα «Αν». Οχι γιατί οι απαντήσεις είναι προφανείς, αλλά ακριβώς επειδή είχε τη μοναδική δυνατότητα να επεξεργάζεται και να επηρεάζει καθοριστικά την εξέλιξη των ζητημάτων με τα οποία καταπιανόταν. Τα «Αν» του πρόωρου χαμού του Γιάννου Κρανιδιώτη προκύπτουν από την τεράστια προσφορά του στη διάρκεια της δεκαπενταετούς διπλωματικής διαδρομής του.

Η είσοδος στην Ε.Ε.

Με την απόσταση των πέντε ετών από το 2004, είναι εύκολο να πιστέψει κανείς ότι η είσοδος της Κύπρου στην Ε.Ε. υπήρξε προϊόν ιστορικής νομοτέλειας. Τι πιο αυτονόητο από το να γίνει η Κύπρος δεκτή στην ευρωπαϊκή οικογένεια μαζί με τις χώρες του πρώην Σιδηρού Παραπετάσματος; Τι πιο δίκαιο από μια ομαλή ένταξη που δεν έχει ως προϋπόθεση την επίλυση του Κυπριακού ζητήματος, για την οποία η Αγκυρα δεν ήταν πρόθυμη να συνεργαστεί; Δεν είναι όμως έτσι. «Στη χώρα που ζούμε», έλεγε ο Κρανιδιώτης, «το δίκαιο και το αυτονόητο είναι επαναστατικά».

Εκείνος ήταν που συνέλαβε την ιδέα της ευρωπαϊκής πορείας της Κύπρου ως καταλύτη για τη σταδιακή άρση των τετελεσμένων του Αττίλα. Το 1988 –όταν το τείχος του Βερολίνου έμοιαζε ακόμα ακλόνητο και η Κύπρος πορευόταν στους διαδρόμους του ΟΗΕ με τη στήριξη του κινήματος των Αδεσμεύτων– ο Κρανιδιώτης συνέταξε την επιστολή με την οποία η ελληνική κυβέρνηση πίεσε τη Λευκωσία να προχωρήσει στην υποβολή αίτησης ένταξης. Ο ίδιος ήταν που το 1992 διέκρινε την παγίδα στη «δέσμη ιδεών Γκάλι», όπου ο τότε Γ.Γ. του ΟΗΕ εισηγείτο τη διενέργεια διπλού δημοψηφίσματος για τη λύση και την ένταξη στην Ε.Ε. Τελικά η ένταξη επετεύχθη, αποσυνδεδεμένη από μία εκβιαστική και ενδεχομένως άδικη και μη βιώσιμη διευθέτηση του Κυπριακού.

Πρώτα το Κυπριακό

Ο Γ. Κρανιδιώτης θυμόταν την ημέρα που άλλαξε τη ζωή του. Το πρωί της 20ής Ιουλίου του 1974, 27χρονος φοιτητής στο Σάσεξ της Αγγλίας, οδηγούσε το αυτοκίνητό του όταν άκουσε από το ραδιόφωνο την είδηση της τουρκικής απόβασης στην Κερύνεια. «Πετάχτηκα από το αυτοκίνητο κι άρχισα να τρέχω. Από τα μάτια μου περνούσαν τα καλοκαίρια στο πατρικό του πατέρα μου, οι φίλοι και οι γείτονες… Ολα αυτά που κάνουν μια εθνική καταστροφή, προσωπική υπόθεση». Εκτοτε, δεν πέρασε μέρα που να μην εμπλουτίσει τις γνώσεις του, που να μην καλλιεργήσει κάποια χρήσιμη επαφή, που να μην σχεδιάσει μια στρατηγική ή να μην σταθμίσει μια διαπραγματευτική θέση με απώτερο στόχο τη λύτρωση της ιδιαίτερης πατρίδας του.

Πολύ αργότερα, όταν ένας απεσταλμένος του αμερικανικού περιοδικού ΤΙΜΕ ζήτησε να τον συναντήσει με σκοπό να εκμαιεύσει αρνητικά σχόλια για τον Θόδωρο Πάγκαλο, ο Κρανιδιώτης απάντησε: «Θα σας πω τη γνώμη μου για τον φίλο και πολιτικό μου προϊστάμενο κ. Πάγκαλο. Πρώτα, όμως, θα μου επιτρέψετε να λύσω τις απορίες σας στο Κυπριακό».

Ο Κρανιδιώτης είχε επίγνωση της ευθύνης που τον βάραινε. Γιος του «μόνιμου» (από το 1960 ώς το 1979) πρέσβη της Κύπρου στην Αθήνα, Νίκου Κρανιδιώτη, γνώριζε όσο κανένας άλλος τις λεπτομέρειες του Κυπριακού. Τα γεγονότα, τους αστερίσκους στα κείμενα των συμφωνιών αλλά κυρίως τα πρόσωπα και τους κώδικες που συνθέτουν το οπλοστάσιο του διπλωμάτη. Η «έντονη και γρηγορούσα παρουσία του», γράφει ο Γιαννάκης Ομήρου, «έδινε το μέτρο της βαθιάς γνώσης, του συνδετικού κρίκου Ελλάδας - Κύπρου, των ειδικών ευαισθησιών, της οριοθέτησης των λεπτών γραμμών και της ιστορικής γενεσιουργού αιτίας του Κυπριακού». Ηταν ο πιο Ελλαδίτης από τους Κυπρίους και ο πιο Κύπριος από τους Ελλαδίτες.

Στο υπουργείο Εξωτερικών

«Μακαριακός και σοσιαλιστής», όπως περιέγραφε ο ίδιος τον εαυτό του, ξεκίνησε την καριέρα του το 1981, ως σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου για το Κυπριακό. Η μετακίνησή του στη γραμματεία Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του ΥΠΕΞ σήμανε την αρχή της στενής συνεργασίας του με τον Θόδωρο Πάγκαλο. Μαζί σχεδίασαν και, σε μεγάλο βαθμό, υλοποίησαν τη στρατηγική της βήμα προς βήμα πρόσδεσης της Κύπρου στην Ευρώπη, αλλά και ευρύτερα, της δημιουργικής προσέγγισης των ελληνο-τουρκικών διαφορών στο πλαίσιο της Ε.Ε. Από την Τελωνειακή Ενωση ΕΟΚ-Κύπρου, στις αποφάσεις του Δουβλίνου («το Κυπριακό επηρεάζει τις ευρω-τουρκικές σχέσεις») και της Κέρκυρας («η επόμενη διεύρυνση θα συμπεριλάβει Κύπρο-Μάλτα»), μέχρι την απόφαση της 6ης Μαρτίου 1995 για την Τελωνειακή Ενωση Ε.Ε.-Τουρκίας (την περίφημη «φόρμουλα Κρανιδιώτη-Ζιπέ» που όρισε την ημερομηνία έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Κύπρου), υπομονετικά και μεθοδικά ο Κρανιδιώτης «κλείδωνε», τη μία μετά την άλλη, τις προϋποθέσεις της διεξόδου του Κυπριακού από το τέλμα. Στο μεταξύ είχε φέρει εις πέρας με επιτυχία την υπεράσπιση των ελληνικών συμφερόντων ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, τόσο στην υπόθεση της απαγόρευσης των ευρωπαϊκών εισαγωγών από την κατεχόμενη Κύπρο, όσο και στο ελληνικό εμπάργκο σε βάρος της ΠΓΔΜ.

Παρών σε όλες τις μάχες

Ως εμπειρογνώμων, γενικός γραμματέας, μετέπειτα υφυπουργός και αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών –ακόμα και κατά τη διάρκεια της σύντομης θητείας του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο– ο Γ. Κρανιδιώτης ήταν παρών σε όλες τις διαπραγματευτικές προσπάθειες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ηξερε ότι οι μάχες δεν κερδίζονται άπαξ και διά παντός, αλλά κάθε κατάκτηση είναι σκαλοπάτι για την επόμενη. Δεν δίσταζε να κάψει κάποιο χαρτί όταν αυτό είχε επιτελέσει τον σκοπό του, όπως στην υπόθεση της εγκατάστασης των ρωσικών πυραύλων S-300 στην Κύπρο. Πάνω από όλα, διέβλεπε τα οφέλη από μια εξωστρεφή και πολυδιάστατη διπλωματική παρουσία, πέραν των στενά εννοούμενων «εθνικών ζητημάτων».

Για τον λόγο αυτό, στις διακυβερνητικές διασκέψεις που προετοίμαζαν τις διαδοχικές συνθήκες της Ε.Ε. φρόντιζε να έχει θέσεις σε όλα τα λεπτά σημεία, προσφέροντας στους εταίρους λύσεις και συμμαχίες. Την άνοιξη του 1998, αμέσως μετά την επανεκλογή του Γλαύκου Κληρίδη, επισκέφθηκε την Κύπρο με την ιδιότητα του Ελληνα υφυπουργού Εξωτερικών. Υστερα από έναν κοπιαστικό μαραθώνιο επαφών, με όλες ανεξαιρέτως τις πολιτικές δυνάμεις της Κύπρου, άφησε εμβρόντητους τους συνεργάτες του λέγοντας: «Πάμε τώρα να κάνουμε μια μακροπρόθεσμη επένδυση για το Κυπριακό». Κι έφυγε για μία κατ’ ιδίαν συνάντηση με τον Ειδικό Απεσταλμένο της Ε.Ε. στο Μεσανατολικό (σημερινό υπουργό Εξωτερικών της Ισπανίας) Μιγκέλ Ανχελ Μορατίνος.

Στο καθήκον

Ο «Ελληνας διαπραγματευτής», ο αεικίνητος κοσμοπολίτης, ο διορατικός ευρωπαϊστής, ο ρεαλιστής πατριώτης Γιάννος Κρανιδιώτης, έπεσε στο καθήκον πριν από δέκα χρόνια. Μαζί του, σε εκείνο το αλλόκοτο δυστύχημα του πρωθυπουργικού «Φάλκον», βρήκαν το θάνατο οι δημοσιογράφοι της ΕΡΤ, Νίνα Ασημακοπούλου, Δημήτρης Πανταζόπουλος, και Παναγιώτης Πούλος, ο μηχανικός του αεροσκάφους Μιχάλης Παπαδόπουλος, ο προσωπικός φρουρός του αναπληρωτή υπουργού, Νίκος Ασημακόπουλος και ο μονάκριβος 23χρονος γιος του, Νικόλας Κρανιδιώτης.

Ο Νικόλας τον είχε συνοδεύσει και σε άλλη αποστολή που είχε πραγματοποιήσει ο Κρανιδιώτης ένα χρόνο πριν, προς άγραν ψήφων υπέρ της υποψηφιότητας της Ελλάδας για την θέση του μη μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Εκεί, πετώντας από το Κιργιζιστάν προς την Κίνα, ο Νικόλας είχε εν αγνοία του καταγράψει με την ερασιτεχνική του κάμερα μία αναμμένη λυχνία στο πιλοτήριο του «Φάλκον». Η λυχνία ειδοποιούσε για πρόβλημα στο «pitch feel» του αεροσκάφους, το ίδιο όργανο που θεωρήθηκε συνυπεύθυνο για την φονική πορεία του «Φάλκον» ένα χρόνο αργότερα, στις 14 Σεπτεμβρίου 1999.

Τεχνοκράτης πολιτικός

Αν υπάρχει ένας λόγος που η Ελλάδα οφείλει να τιμά τη μνήμη του Γιάννου Κρανιδιώτη, είναι γιατί ενσάρκωσε υποδειγματικά έναν ρόλο που σπανίζει ιδιαίτερα στον ελληνικό δημόσιο βίο, αυτόν του τεχνοκράτη πολιτικού. Του τεχνοκράτη που, μολονότι βρισκόταν στην κορυφή της ιεραρχίας, γνώριζε το περιεχόμενο και του τελευταίου υπηρεσιακού εγγράφου. Του προϊστάμενου που πίστευε στους νέους («οι νέοι κι ένα 15% των υπολοίπων υπαλλήλων είναι που κρατούν όρθιο το Δημόσιο») και τους έδινε ευκαιρίες να φανούν χρήσιμοι. Του πολιτικού που δεν περιφερόταν στα κανάλια μιλώντας επί παντός επιστητού, αλλά κατανάλωνε χρόνο σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις με τους δημοσιογράφους, προκειμένου να τους ενημερώσει και να τους πείσει για τη σκοπιμότητα των χειρισμών του.

Οσο για την Κύπρο, ο γράφων είναι σε θέση να γνωρίζει από πρώτο χέρι δύο πράγματα: ότι ο Κρανιδιώτης πίστευε αληθινά στην επανένωση και όχι σε μία βολική παγίωση της διχοτόμησης και ότι σκόπευε να είναι υποψήφιος για την Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας το 2003. Γεγονός που κάνει ακόμα πιο επίκαιρο το ιστορικό «Αν» του Κρανιδιώτη. Τώρα που η Ευρώπη γυρίζει την πλάτη της στην Τουρκία και κλείνει το παράθυρο που άνοιξε η ενταξιακή της πορεία, πόσα θα είχαμε πετύχει «αν» είχαμε τον Κρανιδιώτη;

Τα βιβλία του

Τα βιβλία που συνέγραψε ο Γιάννος Κρανιδιώτης:

-Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Σκέψεις και Προβληματισμοί στο κατώφλι του 21ου αιώνα, εκδ. Σιδέρης (1999)

-Το Κυπριακό Πρόβλημα 1960 - 1974, εκδ. Θεμέλιο (1984)

-Κύπρος - Ιστορία, Αγώνας και Προβλήματα του λαού της (Μαζί με Γ. Τενεκίδη), εκδ. Εστία (1981)

-Προτάσεις για μια Ευρωπαϊκή Πολιτική, εκδ. Σάκκουλας (1993)

-Η Β΄ Ελληνική Προεδρία, εκδ. Σάκκουλας (1993).

Του Φιλιου Σταγκου*
*Ο Φίλιος Στάγκος διετέλεσε Σύμβουλος Τύπου του Γιάννου Κρανιδιώτη (Φεβρουάριος 1998 – Ιούνιος 1999)
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ