Προσδοκίες για νέα εποχή στα ελληνοτουρκικά

Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία, οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών δημιουργούν προσδοκίες για μια νέα εποχή στα ελληνοτουρκικά. Στην Ελλάδα εξελέγη νέα κυβέρνηση. Η Τουρκία, πάλι, βρίσκεται σε πορεία εκδημοκρατισμού, που τη χαρακτηρίζουν ταχύτατα ανοίγματα προς τους Κούρδους και αλλεπάλληλα χαστούκια προς το στράτευμα.

Του ανταποκριτή μας
στην Κωνσταντινούπολη,
Αλέξανδρου Μασσαβέτα

Η συγκυρία φαίνεται ευνοϊκή για τη σύσφιξη των σχέσεων των δύο χωρών, παρότι τα διμερή προβλήματα παραμένουν και θα εξακολουθήσουν μάλλον να προξενούν εντάσεις.
Ο Γιώργος Παπανδρέου είναι γνωστός και αγαπητός στην Τουρκία από την εποχή της θητείας του ως υπουργού Εξωτερικών της κυβέρνησης Σημίτη. Στην Τουρκία έχει ταυτιστεί με την τότε ελληνοτουρκική προσέγγιση και τη “σεισμική διπλωματία” το 1999. Τούρκοι αναλυτές ευχήθηκαν η νέα ελληνική κυβέρνηση να προωθήσει μια στενότερη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών.
Τη δεύτερη κυβέρνηση Ερντογάν -προϊόν του εκλογικού θριάμβου του 2007- έπληξαν σοβαρά σκάνδαλα διαφθοράς και η υπαναχώρηση σε προεκλογικές υποσχέσεις της. Η διακυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης έχει περάσει ωστόσο στην πολιτική ιστορία ως η περίοδος εκδημοκρατισμού της χώρας και η εποχή των πιο ριζικών και εκτεταμένων μεταρρυθμίσεων μετά από εκείνες του Ατατούρκ. Τις μεταρρυθμίσεις αυτές ενέπνευσε η ενταξιακή πορεία προς την ΕΕ, αλλά και η βούληση του κυβερνώντος κόμματος να απαλλάξει το πολιτικό σκηνικό από την κηδεμονία του στρατεύματος.

ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 70 ΕΤΩΝ
Η κυβέρνηση έχει διαμορφώσει μια εξωτερική πολιτική που βασίζεται στις αρχές του Αχμέτ Νταβούτογλου και ανατρέπει τα δεδομένα 70 ετών. Κύριος σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν από την αρχή της διακυβέρνησής του, υπουργός Εξωτερικών μετά τον ανασχηματισμό του περασμένου Μαΐου, ο Νταβούτογλου οραματίστηκε και εφαρμόζει μια πολιτική δυναμικής παρέμβασης στην ευρύτερη περιοχή. Θεμέλιος λίθος της, η καλλιέργεια σχέσεων οικονομικής αλληλεξάρτησης με τους γείτονες και η προσφορά υπηρεσιών διαμεσολάβησης μεταξύ των εμπλεκομένων σε περιφερειακές συγκρούσεις.
Υπό την καθοδήγηση του Νταβούτογλου, η κυβέρνηση Ερντογάν πραγματοποίησε θαρραλέα ανοίγματα σε γείτονες με τους οποίους η Τουρκία διατηρούσε κάκιστες σχέσεις, όπως η Συρία (με την οποία ήλθαν στα πρόθυρα πολέμου το 1998) και η Αρμενία (με την οποία ουδέποτε σύναψε διπλωματικές σχέσεις). Το αξιοσημείωτο στις διμερείς προσεγγίσεις είναι πως τα προβλήματα που δηλητηρίαζαν τις σχέσεις στο παρελθόν δεν έχουν επιλυθεί σε καμία από τις δύο περιπτώσεις.
Αν και η Συρία αναγνώρισε τα σημερινά σύνορα της Τουρκίας, αποδεχόμενη την προσάρτηση από την τελευταία της περιοχής της Αντιόχειας (οθωμανικό σαντζάκι Αλεξανδρέτας) το 1938, οι διμερείς διαφορές σχετικά με την κατανομή των υδάτων του Ευφράτη παραμένουν. Στην περίπτωση της Αρμενίας, οι δύο πλευρές -μετά από αμερικανική ενθάρρυνση- υπέγραψαν οδικό χάρτη για τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων. Αν και η πορεία προς τη σύναψή τους φαίνεται μακρά και ανηφορική, η εκκίνησή της κατέστη δυνατή λόγω αμοιβαίων υποχωρήσεων. Συγκεκριμένα, η Αρμενία δέχτηκε να αποσύρει την αξίωσή της για αναγνώριση της γενοκτονίας ως απαραίτητο όρο για τη σύναψη σχέσεων με την Τουρκία. Η Τουρκία, από την άλλη, δέχτηκε να αρχίσει τις διαπραγματεύσεις με την Αρμενία χωρίς να θέτει πια ως όρο την αξίωσή της να αποχωρήσουν οι Αρμένιοι από το Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ), όπως στο παρελθόν, γεγονός που έφερε την Άγκυρα σε διάσταση με το “αδελφό” Αζερμπαϊτζάν.

ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΧΩΡΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Η κεντρική ιδέα πίσω από την πολιτική του Νταβούτογλου και τα σχετικά ανοίγματα συνίσταται στην παραδοχή ότι η μακρόχρονη αντιπαράθεση και ψυχρότητα της Τουρκίας με όλους ανεξαιρέτως τους γείτονές της δεν την ωφέλησε στο ελάχιστο, καθιστώντας την δακτυλοδεικτούμενη στην ίδια της τη γειτονιά. Γεφυρώνοντας το χάσμα με τις όμορες χώρες και ποντάροντας ιδιαίτερα στο χαρτί της οικονομικής της δύναμης και των σχέσεών της με τη Δύση, η Τουρκία φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη.
Στις αρχές Νοεμβρίου διέρρεε στον τουρκικό Τύπο η είδηση ότι ο τούρκος πρωθυπουργός έστειλε στον Γιώργο Παπανδρέου επιστολή με την οποία εξέφραζε την επιθυμία να επιταχυνθεί η διαδικασία σύσφιξης των διμερών σχέσεων. Η Άγκυρα έστειλε μηνύματα προς την Αθήνα ότι επιθυμεί τη σύμπραξη των δύο χωρών σε περιφερειακό επίπεδο και την ανάληψη κοινών διπλωματικών πρωτοβουλιών.
Μελετώντας την εξέλιξη των σχέσεων Συρίας - Τουρκίας και Αρμενίας - Τουρκίας, διαπιστώνει κανείς πως και στις δύο περιπτώσεις υφίσταται μια ανισορροπία. Η Αρμενία και Συρία έχουν ανάγκη την εξομάλυνση των σχέσεων πολύ περισσότερο από την Τουρκία. Η πρώτη βρίσκεται σε δεινή οικονομική κατάσταση και αποκομμένη από τη Δύση, η δεύτερη σε διπλωματικό αποκλεισμό. Η προσέγγιση τις ωφελεί διπλωματικά και οικονομικά πολύ περισσότερο από την Τουρκία, που αναζητεί να αυξήσει το διπλωματικό της κύρος και ζητεί αγορές για τα προϊόντα της. Συνεπώς, τόσο η Αρμενία όσο και η Τουρκία είναι έτοιμες να προβούν σε σημαντικές παραχωρήσεις προκειμένου να συσφίξουν τις σχέσεις τους με την Άγκυρα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΥΛΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΕ
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η σχέση μεταξύ των μερών είναι πιο ισορροπημένη. Η Τουρκία υπερέχει σαφώς από την άποψη της οικονομίας και της βαρύτητάς της στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου. Παράλληλα, η χώρα αποτελεί πλέον έναν από τους βασικούς κόμβους στο διεθνές σύστημα μεταφοράς ενεργείας. Η Ελλάδα ωστόσο αποτελεί την πύλη της Τουρκίας προς την ΕΕ, η ένταξη στην οποία παραμένει πρωταρχικός στόχος της τουρκικής διπλωματίας παρά την πολυμέτωπη πια δράση της. Η Ελλάδα εξάλλου αποτελεί και μία από τις λίγες χώρες της ΕΕ που είναι υπέρ της τουρκικής ένταξης. Παράλληλα, η εικόνα της Ελλάδας ως χώρας ευρωπαϊκής και με ανεπτυγμένους δημοκρατικούς θεσμούς καθιστά τη σύμπραξή της στις φιλόδοξες διπλωματικές πρωτοβουλίες της Τουρκίας στην περιφέρεια επιθυμητή για την τουρκική διπλωματία.

Αποτελεί συμφέρον της ελληνικής διπλωματίας η σύμπραξη με την Τουρκία στις διπλωματικές της πρωτοβουλίες στη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο. Πρόκειται για μια κίνηση συμφέροντος, ώστε να μην είναι η Ελλάδα απούσα από τις εξελίξεις και να μην αφήνονται οι τελευταίες στη δυναμικότητα της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Το συμφέρον της Αθήνας επιβάλλει τη συνεργασία και την οικονομική και διπλωματική διαπλοκή με την Άγκυρα, ακόμη και αν τα διμερή προβλήματα παραμένουν άλυτα. Ελληνικές διπλωματικές πηγές και παρατηρητές πιστεύουν πως η οικοδόμηση σχέσεων αμοιβαίου διπλωματικού και οικονομικού συμφέροντος θα κάνει τις διμερείς διαφορές να επιλυθούν: σε μια σχέση στρατηγικού εταίρου, κανένα από τα δύο μέρη δεν θα επιθυμεί να δυσαρεστήσει το άλλο και να διακυβεύσει την οικονομική και διπλωματική συνεργασία.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (MAKTHES.GR)
*ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ "ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΕ ΘΡΑΚΗ, ΣΑΜΟ, ΡΟΔΟ, ΚΡΗΤΗ, ΚΥΠΡΟ ΠΟΥ ΔΟΘΗΚΕ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ