Ο Τίτο απέναντι στη Χούντα

Σκοπός της επιβολής της δικτατορίας, κατά τις εκτιμήσεις των Γιουγκοσλάβων, ήταν η εξολόθρευση της Αριστεράς, η αποδυνάμωση της Ενωσης Κέντρου, η ανακοπή της «επαναστατικής ορμής» του Ανδρέα Παπανδρέου και η διακυβέρνηση στο μέλλον της χώρας από κόμματα του εθνικού χώρου με συρρικνωμένο το ρόλο του Κοινοβουλίου υπό τη σκιά του στρατού. Η δικτατορία θεωρήθηκε από τη Γιουγκοσλαβία έργο της CIA.

Αντιπροσωπεία της ΕΔΑ επισκέφθηκε τη Γιουγκοσλαβία τον Ιούνιο του 1968 και αντιπροσωπεία του ΚΚΕ (εσωτερικού) τον Σεπτέμβριο του 1969. Κύριος σκοπός των επαφών τους με τους πολιτικούς της Γιουγκοσλαβίας ήταν η εξασφάλιση οικονομικής βοήθειας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ως αρχηγός του ΠΑΚ επισκέφθηκε τον Δεκέμβριο του 1969 το Βελιγράδι υπό το πρόσχημα πανεπιστημιακής διάλεξης. Τον Μάιο του 1970 ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Αντώνιος Μπριλάκης, ως ηγέτες του Αντιφασιστικού Πατριωτικού Μετώπου, επισκέφθηκαν το Βελιγράδι και συναντήθηκαν με τον Τίτο. Κύρια θέματα της συζήτησης με τον πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας ήταν η καιροσκοπική στάση της Σοβιετικής Ενωσης έναντι της δικτατορίας (οικονομική συνεργασία, αεροπορική και σιδηροδρομική σύνδεση Αθήνας-Μόσχας) και η εξασφάλιση γιουγκοσλαβικής βοήθειας για τη λειτουργία ραδιοφωνικού σταθμού στη Γιουγκοσλαβία και την έκδοση εφημερίδας στο πλαίσιο του αντιδικτατορικού αγώνα. Τον Σεπτέμβριο του 1970 ο Θεοδωράκης, επιστρέφοντας από τη Σοβιετική Ενωση, μετέβη πάλι στο Βελιγράδι και σε συνάντηση με μέλη της Ενωσης Κομμουνιστών Γιουγκοσλαβίας έθεσε τα ίδια αιτήματα (χρηματική ενίσχυση, έκδοση εφημερίδας, λειτουργία ραδιοφωνικού σταθμού) και μεταβίβασε την παράκληση του Μάρκου Βαφειάδη, τον οποίο είχε δει στη Σοβ. Ενωση, να επισκεφθεί τη Γιουγκοσλαβία.

Η Γιουγκοσλαβία στήριζε οικονομικά την ομάδα Παρτσαλίδη και την ΕΔΑ. Δεν επέτρεψε τη λειτουργία ραδιοφωνικού σταθμού, αλλά χρηματοδοτούσε την έκδοση της εφημερίδας «Ελεύθερη Ελλάδα». Στη Γιουγκοσλαβία εγκαταστάθηκαν ο Λεωνίδας Τζεφρόνης ως εκπρόσωπος του ΚΚΕ (εσωτερικού) και ο Λευτέρης Μαυροειδής ως ανταποκριτής της εφημερίδας «Ελεύθερη Ελλάδα». Ωστόσο, η εκτίμηση των Γιουγκοσλάβων πολιτικών ήταν ότι οι ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις ήταν ασυντόνιστες, αναποτελεσματικές, ότι υπήρχε δυσπιστία μεταξύ Αν. Παπανδρέου και Κωνσταντίνου Καραμανλή, ότι η Αριστερά είχε χάσει τον πόλεμο της ιδεολογικής προπαγάνδας κατά του καθεστώτος μετά τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία και το δόγμα Μπρέζνιεφ.

Στην ανάδυση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, στις αρχές του 1973, η γιουγκοσλαβική πρεσβεία στην Αθήνα διέκρινε την κύρια δύναμη υπονόμευσης του καθεστώτος, από τους φοιτητές. Επιπλέον, το ρήγμα στους κόλπους της Εκκλησίας της Ελλάδος με την άσκηση κριτικής κατά του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου από Συνοδικούς μητροπολίτες, το κίνημα του ναυτικού και η οξεία πληθωριστική κρίση το 1973 (αντανάκλαση της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης) εκτιμήθηκαν ως αποσταθεροποιητικοί παράγοντες της δικτατορίας.

Τηλεγράφημα - ντοκουμέντο από τα σερβικά αρχεία
Η έρευνα του Σπ. Σφέτα στα σερβικά αρχεία έφερε στη δημοσιότητα και το ακόλουθο τηλεγράφημα προς την τότε γιουγκοσλαβική ηγεσία από την πρεσβεία στην Αθήνα:

«Οι φοιτητικές διαδηλώσεις που άρχισαν πριν από τρεις ημέρες ήταν η συνέχεια των συγκρούσεων που έλαβαν χώρα με αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου. Στις χθεσινές διαδηλώσεις, πριν από το μεσημέρι, συμμετείχαν 10.000 έως 20.000 άτομα και το απόγευμα ο αριθμός αυξήθηκε σε 50.000 (φοιτητές, εργάτες, πολίτες). Η πιο πρόσφατη και η πιο ακριβής σύγκριση είναι τα γεγονότα στο Παρίσι το 1968. Χθες έλαβαν χώρα έντονες συγκρούσεις με την αστυνομία, κατά τις οποίες οι διαδηλωτές χρησιμοποίησαν πέτρες και καθετί που είχαν στα χέρια. Το επιτελείο των φοιτητών εγκαταστάθηκε στο κτίριο του Πολυτεχνείου. Εκεί πραγματικά ταμπουρώθηκαν… Είχαν ραδιοφωνικό σταθμό που ακουγόταν καλά στην Αθήνα και στα περίχωρα και καλούσαν τον ελληνικό λαό, τους πατεράδες, τις μανάδες και τα παιδιά να συστρατευθούν μαζί τους στον αγώνα κατά της Χούντας, του φασισμού και των Αμερικανών… Σήμερα το πρωί συνεχίστηκαν οι συγκρούσεις. Στις 11 π.μ. τα τανκς πάλι βγήκαν στο κέντρο της πόλης. Ακούγονται συνεχώς πυροβολισμοί. Μεγάλη οχλαγωγία στους δρόμους… Γενικά η κατάσταση δεν έχει μέτρο σύγκρισης με τις μέχρι τώρα συγκρούσεις με τους φοιτητές, από το 1971 και εξής. Πρόκειται για πολύ μαζική αγωνιστική πράξη που δεν περιορίζεται ούτε μονάχα στην Αθήνα ούτε μονάχα στους φοιτητές. Από χθες διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, αλλά και στην Αττική. Γενικά η κατάσταση είναι εξαιρετικά σοβαρή και απρόβλεπτη…».

Tου Σπυριδωνα Σφετα*
* Ο κ. Σπ. Σφέτας είναι Βαλκανιολόγος.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ