Σαν να μην πέρασε μια μέρα

Λαέ μη σφίξεις άλλο το ζωνάρι,
η πείνα το καμάρι είναι του κιοτή,
του σκλάβου που του μέλλει να θαφτεί.

Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Μεγάλα νέα φέρνω από κει πάνω
περίμενε μια στάλα ν' ανασάνω
και να σκεφτώ αν πρέπει να γελάσω,
να κλάψω, να φωνάξω, ή να σωπάσω.
Οι βασιλιάδες φύγανε και πάνε
και στο λιμάνι τώρα, κάτω στο γιαλό,
οι σύμμαχοι τους στέλνουν στο καλό.
Καθώς τα μαγειρέψαν και τα φτιάξαν
από ξαρχής το λάκκο τους εσκάψαν
κι από κοντά οι μεγάλοι μας προστάτες,
αγάλι-αγάλι εγίναν νεκροθάφτες
και ποιος πληρώνει πάλι τα σπασμένα
και πώς να ξαναρχίσω πάλι απ' την αρχή
κι ας ήξερα τουλάχιστον γιατί.

Το ριζικό μου ακόμα τι μου γράφει
το μελετάνε τρεις μηχανορράφοι.
Θα μας το πουν γραφιάδες και παπάδες
με τούμπανα, παράτες και γιορτάδες.
Το σύνταγμα βαστούν χωροφυλάκοι
και στο παλάτι μέσα οι παλατιανοί
προσμένουν κάτι νέο να φανεί.
Στολίστηκαν οι ξένοι τραπεζίτες,
ξυρίστηκαν οι Έλληνες μεσίτες.
Εφτά ο τόκος πέντε το φτιασίδι,
σαράντα με το λάδι και το ξύδι
κι αυτός που πίστευε και καρτερούσε,
βουβός φαρμακωμένος στέκει και θωρεί
τη λευτεριά που βγαίνει στο σφυρί.

Λαέ μη σφίξεις άλλο το ζωνάρι,
μην έχεις πια την πείνα για καμάρι.
Οι αγώνες πούχεις κάνει δεν φελάνε
το αίμα το χυμένο αν δεν ξοφλάνε.
Λαέ μη σφίξεις άλλο το ζωνάρι,
η πείνα το καμάρι είναι του κιοτή,
του σκλάβου που του μέλλει να θαφτεί.


Το θεατρικό έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σταθμός για το ελληνικό θέατρο, ανέβηκε το καλοκαίρι του ’73 στα χρόνια της δικτατορίας και οι παραστάσεις του ήταν στην ουσία οι μαζικότερες – μέχρι το Πολυτεχνείο – πολιτικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας.

Πάνω από 400.000 θεατές σε Αθήνα και επαρχία παρακολούθησαν το έργο που συντελεστές του ήταν μεταξύ άλλων, ο Καζάκος, η Καρέζη, ο Παπαγιαννόπουλος, ο Ξυλούρης, ο Ξαρχάκος και ο Ευγένιος Σπαθάρης.
Το Μεγάλο μας Τσίρκο…όλη η ιστορία της Ελλάδας γραμμένη από τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, μελοποιημένη από τον Σταύρο Ξαρχάκο και τραγουδισμένη από τον Νίκο Ξυλούρη. Ποια πιο επίκαιρη στιγμή από την επέτειο του Πολυτεχνείου για να σκύψουμε πάνω σε αυτό το σημαντικό έργο της νέας Ελληνικής μουσικής, αλλά και τέχνης γενικότερα; Και ποιος αρτιότερος να μιλήσει για αυτό από τον Κώστα Καζάκο, πρωταγωνιστή της παράστασης μαζί με την αείμνηστη Τζένη Καρέζη; Συνέβη – επιτέλους – και αυτό. Εν ενεργεία βουλευτής του ΚΚΕ μίλησε σε εκπομπή του ραδιοφωνικού σταθμού του Συνασπισμού "105.5 Στο Κόκκινο". Γιατί αν υπάρχει ένα πράγμα που να μένει ζωντανό από το Πολυτεχνείο 34 χρόνια μετά, εκτός από το Ψωμί, την Παιδεία και την Ελευθερία, είναι το μήνυμα της ενότητας. Αντιγράφουμε από το περιοδικό «Ενέδρα», τεύχος Νοεμβρίου 2007, σελ. 15.
Μ.Π.
-----
Ανάμεσα στη μιζέρια και την προκάτ ψυχαγωγία που καλλιεργούσε η Χούντα, φωτεινό παράδειγμα αντιστασιακής και αντιχουντικής τέχνης ήταν η παράσταση «Το Μεγάλο μας Τσίρκο». Το έργο αποτελούσε μια αναδρομή της ελληνικής ιστορίας από την Τουρκοκρατία και την βασιλεία του Όθωνα, μέχρι το 1940 και τα επίκαιρα γεγονότα. Ανάμεσα στους πρωταγωνιστές ήταν ο Κώστας Καζάκος, η Τζένη Καρέζη και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, τα τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου ερμηνεύονταν από τον Νίκο Ξυλούρη, ενώ τα σκηνικά ήταν δουλειά του Ευγένιου Σπαθάρη. Ο Κώστας Καζάκος, νυν βουλευτής του ΚΚΕ, μίλησε στις 20 Απριλίου 2007 στον Ρ/Σ «105.5 Στο Κόκκινο» για την παράσταση και τον ρόλο του θεάτρου διαχρονικά.

Τη συνέντευξη κατέγραψε ο Νίκος Σβέρκος

«Σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας το θέατρο προσπαθούσε να βρει διαύλους επικοινωνίας με το κοινό και να συνομιλήσει μαζί του για τα τεκταινόμενα της εποχής. Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης έγραψε πρώτα ένα έργο ημιτελές, μετά ένα δεύτερο και τελικά το ’73 ωρίμασαν οι συνθήκες, βρήκαμε τις κατάλληλες φόρμες και η παράσταση «χτίστηκε» μέσα στο θέατρο.

Μαζί με τις περιοδείες που έγιναν, μεταξύ άλλων και στη Γερμανία, είδαν την παράσταση συνολικά 550.000 θεατές. Μιλάμε για τεράστια νούμερα που συμβαίνουν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν υπάρχουν γεγονότα που ενώνουν σε μια κοινή κατεύθυνση, όπως ο πόλεμος, η κατοχή, η αντίσταση, η δικτατορία. Μιλάμε για μεγάλες εποχές στις οποίες δημιουργείται κλίμα ανάτασης που συνεπαίρνει τον λαό σαν ένα μεγάλο κύμα.

Η παράσταση συνδέθηκε πολύ με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Μάλιστα τα πανό που χρησιμοποιούσαμε στην παράσταση στην σκηνή του διαλόγου του λαού με το παλάτι για το Σύνταγμα το Σεπτέμβρη του 1843, είχαν μεταφερθεί ακριβώς απέναντι στην πύλη του Πολυτεχνείου. Τα συνθήματα «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία» και το «Φωνή Λαού-Οργή Θεού» ακούγονταν από τους φοιτητές και εμείς συμμετείχαμε όσο μπορούσαμε στα γεγονότα – χαρακτηριστικά ο Νίκος Ξυλούρης ξεσήκωνε με την παρουσία του και τα τραγούδια του μέσα στο χώρο.
Τα πράγματα ήρθαν έτσι που μας συνέλαβαν. Κάτσαμε στα κρατητήρια μέχρι τα Χριστούγεννα και θα μας περνούσαν από στρατοδικείο, αν δεν γινόταν μια «στραβή». Ο τότε υπουργός Παιδείας με μια δήλωσή του εξέθεσε την κατάσταση και η χούντα αναγκάστηκε να απολύσει περίπου 200 κρατούμενους φοιτητές, μεταξύ των οποίων και εμάς.

Όλο εκείνο τον χειμώνα που παίζαμε στον Ακροπόλ, παίζαμε με όλη την ΕΣΑ και την Αστυνομία στους διαδρόμους του θεάτρου και ανάμεσα στον κόσμο. Προσπαθούσαν να τρομοκρατήσουν τους θεατές. Έρχονταν κατευθείαν για την παράσταση άνθρωποι που μόλις είχαν βγει από τα ΕΑΤ-ΕΣΑ με σπασμένο χέρι, μέλη του ΠΑΚ για παράδειγμα που μπαινοέβγαιναν κρυφά να πάρουν μια μυρωδιά από την παράσταση.

Από αυτά που μου έχουν μείνει ήταν τα κυνηγητά των «παρανόμων» από την ΕΣΑ. Ακόμη θυμάμαι χαρακτηριστικά την τεράστια προσέλευση στο Παλαί ντε Σπορ στην Θεσσαλονίκη στην μεταπολίτευση, όταν δεν είχε ακόμα γίνει η αποχουντοποίηση και όλοι οι υποστηρικτές της χούντας βρίσκονταν στη θέση τους. Εκείνη την εποχή είχε γίνει και κατάληψη του Χημείου της πόλης, το Σεπτέμβρη του ’74. Οι φοιτητές έτρεχαν και άνοιγαν την πίσω πόρτα του Παλαί στα παρασκήνια, έμπαιναν μέσα στον κόσμο και η αστυνομία τους κυνηγούσε ανάμεσα στους θεατές. Φανταστείτε 10.000 κόσμο σε ένα χώρο που χωρούσε 7.500 και τους αστυνομικούς να προσπαθούν να πιάσουν τους φοιτητές. Ήταν ένας ταγματάρχης της χωροφυλακής, ονόματι Θεοδωράκης, που είχε την ευθύνη της περιοχής, ο οποίος ήταν σκυλί μοναχό. Είχε ένα γαλανό μάτι που τρύπαγε τοίχο. Ωρυόταν στην είσοδο του θεάτρου «με βάλανε εδώ να φυλάω τους κομμουνιστές!», και έλεγε στον κόσμο να κάνουν μηνύσεις επειδή δεν χωρούσαν να μπουν στο θέατρο. Έβγαινα έξω με τα ρούχα του ρόλου να καθησυχάσω τον κόσμο και τον έβλεπα σε έξαλλη κατάσταση να ουρλιάζει. Δεν είχαμε αίσθηση του κινδύνου ούτε τα χαμπερίζαμε αυτά. Το ηθικό ήταν τόσο υψηλό που δεν δίναμε σημασία.

Στο θέατρο υπάρχει μια αρχή. Το θέατρο είναι μια τέχνη επίκαιρη, είναι μια συνομιλία των καλλιτεχνών με τους θεατές. Όταν υπάρχουν δύσκολες εποχές, το θέατρο αφήνει τα κλασσικά έργα του και πρέπει να αντιμετωπίσει το παρόν. Είναι η πιο ζωντανή τέχνη. Πρέπει να απαντάει στην ανάγκη του κοινού εκείνη την ώρα. Η τέχνη άλλωστε δεν κάνει από μόνη της επανάσταση. Ευαισθητοποιεί και βοηθάει στην συνειδητοποίηση της πραγματικότητας. […] Το θέατρο πρέπει να απαντήσει, αλλά δεν νομίζω ότι τώρα παίζει το ρόλο του. Είναι μια εποχή που θα έπρεπε να χτίζονται παραστάσεις σαν απάντηση στα καυτά προβλήματα του σήμερα. Ο κόσμος αναζητά στηρίγματα και πρέπει το θέατρο να τα βρίσκει. Αυτή είναι η δουλειά του».

Κώστας Καζάκος

20 Απριλίου 2007

Ρ/Σ "105.5 Στο Κόκκινο" & Περιοδικό "Ενέδρα"