Ασφάλεια και Ανασφάλεια στην Κύπρο

του Μάριου Ευρυβιάδη
Είχα ολοκληρώσει το κείμενο αυτό πριν τη στυγερή δολοφονία του εκδότη Άντη Χατζηκωστή. Και το αναδιαμόρφωσα με αφορμή το τραγικό αυτό γεγονός του οποίου, όποια και να είναι τα κίνητρα, άπτεται άμεσα του ζητήματος της ασφάλειας, και ναι , της λύσης του κυπριακού.
Η ασφάλεια είναι το μείζον αγαθό που επιβάλλεται και πρέπει να παρέχει μία συντεταγμένη πολιτεία, το κράτος δηλαδή, στους πολίτες του. Το κράτος χάνει την υπόστασή του από τη στιγμή που αδυνατεί να εκπληρώσει την υποχρέωσή του αυτή προς τους πολίτες. Χάνει τη νομιμότητά του. Παύει να είναι κράτος και μετατρέπεται σε ένα μασκαραλίκι.
Η παραπάνω αντίληψη για το κράτος είναι δυτικής κατασκευής και προελεύσεως. Στη σύγχρονη εποχή εκφράστηκε με τον πιο ευθύ και κατανοητό τρόπο από τον Άγγλο ευρυμαθή στοχαστή Thomas Hobbes (1588-1679), στον μεγαλειώδες έργο του Λεβιάθαν. Όχι τυχαία ο Hobbes επέλεξε για το κράτος την αρχαία αυτή εβραϊκή ονομασία. Λεβιάθαν, στο βιβλίο του Ιώβ, σημαίνει θαλάσσιο κήτος, το μεγαλύτερο της θάλασσας. Ως τέτοιο είναι ακατανίκητο και κυρίαρχο. Στην Χομπσιανή επεξήγηση, Λεβιάθαν παραπέμπει στο Μονάρχη και την απόλυτη υπεροχή του: «πάν υψηλό ορά, αυτός δε βασιλεύς πάντων των εν τοις ύδασιν».
Σήμερα στην δημοκρατική εποχή, Λεβιάθαν είναι το κράτος. Το κράτος είναι τεχνητή κατασκευή του ανθρώπου: των δεξιοτήτων του και του λόγου του. Το κατασκευάζει και το νομιμοποιεί για ένα και μόνο λόγο: Για να είναι ακατανίκητο και κυρίαρχο, ώστε να του προστατεύει το πιο πολύτιμο αγαθό που έχει. Αυτό είναι η ζωή του και ο φόβος του να τη χάσει από κάποιον ισχυρότερό του ή από κάποιον που λειτουργεί με δόλο.
Εδώ έχουμε την θεωρητική κατασκευή ενός Θεμελιώδους Συμβολαίου πάνω στο οποίο βασίζεται η πολιτική εξουσία. Λέει ο άνθρωπος: Στη φύση όλοι γεννιόμαστε ίσοι. Όλοι εκ φύσεως έχουμε αναφαίρετο φυσικό δικαίωμα να διαφεντεύουμε τον εαυτό μας και να αυτοπροστατευόμαστε. Αλλά η απ’όλους άσκηση αυτού του φυσικού και αναφαίρετου δικαιώματος σημαίνει χάος, σημαίνει ζούγκλα. Σημαίνει πόλεμο όλων εναντίον όλων. Σημαίνει αβεβαιότητα. Σε μια τέτοια κατάσταση, «Εκείνο που είναι το χειρότερο από όλα» γράφει ο Hobbes στο πιο γνωστό ίσως χωρίο της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας, «είναι ο διαρκής φόβος και ο κίνδυνος βίαιου θανάτου. Και η ζωή του ανθρώπου είναι μοναχική, φτωχή, άθλια, κτηνώδης και σύντομη».
Κατασκευάζουν λοιπόν οι άνθρωποι μεταξύ τους κάτι για να τους προστατεύει. Αυτό είναι το σύγχρονο δυτικό κράτος. Εδώ προσοχή. Το συμβόλαιο είναι μεταξύ ανθρώπων. Λέει ο ένας άνθρωπος στον άλλο και μεταξύ τους: «Έχουμε εκ της φύσεως ίσα και αναφαίρετα δικαιώματα. Αλλά εάν τα ασκούμε απόλυτα θα πρέπει να ζούμε υπό το δέος του φόβου και της αβεβαιότητας. Και καμία δημιουργική δουλειά δεν θα κάνουμε παρά να αυτοπροστατευόμαστε. Γι’αυτό φτιάχνουμε ένα Θεμελιώδες Συμβόλαιο, που εφόσον τηρείται, διατηρείται εσαεί. Μεταβιβάζω εγώ το αναφαίρετο φυσικό δικαίωμά μου να διαφεντεύω τον εαυτό μου κα να αυτοπροστατεύομαι προς έναν άνθρωπο (δηλ. τον Μονάρχη που γίνεται πλέον Απόλυτος) ή σε μια συνέλευση ανθρώπων (δηλ. το κράτος που γίνεται Ακατανίκητο και Κυρίαρχο) εφόσον και εάν πράξεις και εσύ το ίδιο». Έτσι νομιμοποιείται η ισχύς και μετατρέπεται από δύναμη σε εξουσία. Αυτή είναι η έννοια της άσκησης νόμιμης βίας και του μονοπωλίου χρήσης της από το κράτος και κανένα άλλο. Έτσι νομιμοποιείται στην σύγχρονη εποχή το δυτικό κράτος. Και το κυπριακό κράτος. Πρώτα η ανθρώπινη ασφάλεια. Όλα τα άλλα έπονται. Αλλιώς πάμε πίσω στη ζούγκλα. Ή εάν υπάρχει «κράτος» ή προσποιούμαστε ότι υπάρχει, τότε δεν είναι «κράτος» (κραταιό, ακατανίκητο, κυρίαρχο) αλλά ένα «μασκαραλίκι».
Έστω και φαινομενικά μεμονωμένα περιστατικά όπως η δολοφονία του Άντη Χατζηκωστή, στέλνουν ένα καθοριστικό μήνυμα: Πρέπει να συνειδητοποιήσουν οι κρατούντες, οι ταγοί του τόπου, η νομενκλατούρα και οι νέοι μανδαρίνοι, ότι το θέμα της ασφάλειας της Κύπρου είναι το μείζον και το κυρίαρχο ζήτημα στην ατζέντα των συνομιλιών. Δεν είναι ένα θέμα, όπως υποστηρίζεται, αυτό των λεγόμενων «εγγυήσεων», μαζί με άλλα πολλά «θέματα». Είναι ΤΟ ΘΕΜΑ.
Η στυγνή δολοφονία του Άντη Χατζηκωστή επαναφέρει το ζήτημα της ανασφάλειας στο προσκήνιο με έναν τραγικό και δραματικό τρόπο. Ο πολίτης δεν μπορεί να ζει με το φόβο και την αβεβαιότητα. Και γι’ αυτό καταψήφισε το Σχέδιο Ανάν με τόση μεγάλη πλειοψηφία. Διότι αυτό που ορθά κατάλαβε είναι ότι το Σχέδιο Ανάν καταστρατηγούσε το αίσθημα της ασφάλειας. Επέβαλε ένα καθεστώς φόβου, αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Έβαλε αυτούς που το 1974 έσφαξαν το ένα και πλέον εκατό του πληθυσμού, πάνω από 5000 άτομα, υπεύθυνους για την ασφάλεια της Κύπρου.
Η πλειοψηφία των πολιτών που καταψήφισαν το Σχέδιο Ανάν ήταν γυναίκες. Οι γυναίκες δεν είναι ψευτόμαγκες, ούτε παλικάρια της φακής, ούτε και ψευτοϊδεολόγοι. Έχουν πολύ ανεπτυγμένο το αίσθημα της ασφάλειας. Καθεστώτα εγγυήσεων ξένων κρατών και ψευδορεαλιστικών προσεγγίσεων δεν οδηγούν παρά σε αδιέξοδα. Ένα κράτος το οποίο στο ζήτημα της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας δεν θα λειτουργεί όπως ένας Λεβιάθαν, ακατανίκητο και κυρίαρχο, δεν θα είναι κράτος. Στην περίπτωση της Κύπρου θα είναι ένα ανατολίτικο μασκαραλίκι.