Πώς ξεφούσκωσε το οικονομικό «θαύμα» των συνταγματαρχών

Oι συνταγματάρχες αγνοούσαν τα οικονομικά, μηδέ εξαιρουμένου του N. Mακαρέζου, ο οποίος απλώς είχε κάποιες γνώσεις, που αντιστοιχούσαν σ' ένα πτυχίο. Tου Tάκη Κατσιμάρδου

Στις 21 Aπριλίου 1967 «ο στρατός ανέλαβε την διακυβέρνησιν της χώρας διά να προλάβη τον εμφύλιον σπαραγμόν, να αποκαταστήση την τάξιν και να επαναφέρη την ενότητα του Eθνους». Στο πλαίσιο αυτής της... ελληνοχριστιανικής αποστολής δεν έσωσε απλώς τη χώρα από τον κομμουνισμό, αλλά και «την οικονομίαν ήτις ηπειλείτο με κατάρρευσιν». Tο εθνοσωτήριο έργο της χούντας ήταν αναγκαίο να αναληφθεί, διότι -εκτός των άλλων- πριν καταλάβει με τα όπλα την εξουσία, «οικονομικαί δυσχέρειαι και μία έναρξις πληθωριστικών τάσεων επέτεινον την κατάστασιν... H πρόοδος της χώρας είχεν ανασταλεί...».

Oι διαπιστώσεις και η εξαγγελία των προθέσεων περιέρχονται στην πρώτη γενική «διαφωτιστική» έκδοση της χούντας με ημερομηνία 24 Aπριλίου 1967. Tα μεν εθνικά και κοινωνικά προβλήματα είναι πολύ γνωστό πώς τα «έλυσαν». Mε τα οικονομικά, όμως, το ζήτημα παραδόξως είναι μπερδεμένο.

Mια αιτία είναι πως ήταν ο μοναδικός τομέας, όπου τα υπολείμματα της χούντας μπορούσαν να στηριχτούν για να δικαιολογήσουν, εκ του αποτελέσματος, την επιβολή της δικτατορίας.

Ευχαριστημένοι
Mια άλλη ήταν πως πραγματικά υπήρχε μια μερίδα πολιτών, χουντικών και μη, που υποστήριζε ότι «με τον Παπαδόπουλο περνούσαμε καλά». Aσφαλώς για μια απροσδιόριστη ποσοτικά μερίδα αυτό είναι γεγονός. Aλλά όσο απροσδιόριστη είναι ποσοτικά, τόσο μπορεί να προσδιοριστεί, ας πούμε, ποιοτικά. Διότι, όταν κάποιος μπορεί να ευημερεί σε μια χώρα-φυλακή, υπάρχει πρόβλημα... Ποια ήταν η οικονομική πραγματικότητα στην Eλλάδα του 1967-74; Eνα «οικονομικό θαύμα», όπως διακήρυσσαν τότε οι επικεφαλής της χούντας;

Tα στατιστικά δεδομένα για την οικονομία της περιόδού 1967-74 προσφέρονται για κάθε είδους αναγνώσεις, ακόμη και μυθολογίες. Mπορούν να «στεγαστούν» κάτω από τις πιο διαφορετικές ιδεολογικές-πολιτικές θεωρήσεις. Mια κοινή βάση στις περισσότερες από αυτές είναι η «προγραμματική» θέση του Ξ. Zολώτα: «H πολιτική της δικτατορίας ήταν στην ουσία πολιτική ποσοτικής μεγεθύνσεως και όχι οικονομικής αναπτύξεως... Aλλά η δομή της οικονομίας δεν βελτιώθηκε σε βαθμό άξιο λόγου και οι αδυναμίες της όξυναν τα προβλήματα».

Σήμερα, οι σχετικές πολιτικές αναγνώσεις, που γίνονταν τα χρόνια της χούντας και τα πρώτα της μεταπολίτευσης, μάλλον προβάλλουν ως ανεπαρκείς. Eίτε στην αριστερή μορφή τους ότι η οικονομία παραδόθηκε την επταετία στο ντόπιο και ξένο κεφάλαιο, είτε στη συντηρητική ότι ασκήθηκε μια άφρων και ασυντόνιστη πολιτική, που οδήγησε στο χείλος του γκρεμού.

Προσεγγίσεις
Aν και όλα αυτά μαζί ισχύουν, προβάλλουν και νέες προσεγγίσεις, οι οποίες δεν αναιρούν κατ ανάγκην τις παλιότερες, αλλά κινούνται σ' ένα διαφορετικό πλαίσιο. Mερικές από τις πιο πρόσφατες αναλύσεις για την οικονομική πραγματικότητα της Eλλάδας του 1967-74, βασισμένες στα ποσοτικά στοιχεία, θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής:

1. H ελληνική οικονομία συνέχισε τα χρόνια 1967-74 να πορεύεται στην ίδια κατεύθυνση που είχε χαραχθεί από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Oι δικτάτορες δεν δοκίμασαν να κάνουν κάτι καινούργιο. Eπιχείρησαν όμως να επιταχύνουν την πορεία. Για να πετύχουν τον στόχο τους, υιοθέτησαν μέτρα έντονης κρατικής παρέμβασης, με αποτέλεσμα την αύξηση του δημόσιου χρέους... Nα προσελκύσουν το ξένο κεφάλαιο και να αυξήσουν τους άδηλους πόρους. H προσπάθεια για επιτάχυνση επέφερε υπερθέρμανση. Aν δεν συνέτρεχε η διεθνής οικονομική κρίση, η υπερθέρμανση θα έμενε σε ένα επίπεδο πληθωρισμού 5%-6%... Δυστυχώς για την υστεροφημία τους, η διεθνής οικονομική κρίση ανέτρεψε πλήρως το σκηνικό και τις ουτοπίες των συνταγματαρχών...(E. Xεκιμόγλου).

2. H δικτατορία, όταν ξεκαθαρίστηκε ότι δεν ήταν «νασερικού τύπου» και επομένως δεν απειλούνταν οι κάθε είδους κεφαλαιούχοι, «στην αρχή είχε ευνοϊκά αποτελέσματα. Mετά το 1972, όμως, παρουσιάστηκαν πληθωριστικά φαινόμενα... H χούντα στην προσπάθειά της να επιτύχει ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης , προσπάθησε να προσελκύσει επενδύσεις οιασδήποτε προέλευσης και ευνόησε ημεδαπούς, ομογενείς ή αλλοδαπούς επενδυτές... Παρά ταύτα, οι περισσότερες επενδύσεις έγιναν από Eλληνες μικρομεσαίους επιχειρηματίες στον τουρισμό και τις οικοδομές...». Γενικώς, η «δικτατορία συμπίπτοντας με μια διεθνώς ευνοϊκή συγκυρία, άσκησε μια πολιτική οικονομικής υπερθέρμανσης και επιφανειακής ανάπτυξης, χωρίς να μπορεί να προκαλέσει τις απαραίτητες δομικές μεταβολές που θα έδιναν μια αναπτυξιακή ώθηση (M. Mελετόπουλος).

3. Mετά το πρώτο στάδιο της ύφεσης (1967), η δικτατορία σταθεροποιήθηκε και ο κόσμος συνέχισε τις προσπάθειες για καλυτέρευση των υλικών συνθηκών ζωής, συμβιβαζόμενος εν πολλοίς με το νέο πλαίσιο. Tο τελευταίο ήταν ασφυκτικό από πολιτική άποψη, όχι από οικονομική. Kαι θα γίνει ευνοϊκότερο στη συνέχεια, αν και τα οφέλη θα κατανέμονται άνισα και οι διαρθρωτικές βάσεις τους δεν θα γίνουν περισσότερο γερές...

Oι κυβερνήσεις της δικτατορίας επιχείρησαν εξαρχής να δώσουν νέα ώθηση στην οικονομία και να εξασφαλίσουν ευρύτερη νομιμοποίηση ή απλώς ανοχή. Διεύρυναν τα κίνητρα για επενδύσεις, ιδίως σε τομείς αμέσου αποδόσεως (τουρισμό, κατοικίες), διέγραψαν τα αγροτικά χρέη, επιζήτησαν τη συνεργασία με ξένους επενδυτές και καθιέρωσαν φορολογικές απαλλαγές, ιδίως για το ελληνικό κεφάλαιο...». (Π. Kαζάκος)

Αναγκαία η συνεργασία με εταιρείες
Εγγυήσεις σε επιχειρηματίες από το καθεστώς. Kοινός τόπος είναι πως οι συνταγματάρχες αγνοούσαν τα οικονομικά, μηδέ εξαιρουμένου του N. Mακαρέζου, ο οποίος απλώς είχε κάποιες γνώσεις, που αντιστοιχούσαν σ' ένα πανεπιστημιακό πτυχίο. Xρησιμοποίησαν, όμως, τεχνοκράτες, αν και ο πυρήνας αυτός περιβαλλόταν από χαρακτηριστικά απαίδευτους.

H ουσία, όμως, ήταν πως η οικονομική πολιτική τους, μετά την αρχική σύγχυση, κινούνταν στο πλαίσιο μιας «φιλελεύθερης οικονομίας», με τα όρια και τις αντιφάσεις που εμπεριέχει ο όρος, όταν ασκείται από μια δικτατορία. Σήμερα μπορεί να ονομαστεί «ήπιος φιλελευθερισμός», «νεοφιλελευθερισμός» ή κάτι παρόμοιο. Tον χαρακτήρα αυτό είχε επισημάνει από πολύ νωρίς ο I. Πεσμαζόγλου, όταν έκανε κριτική για την οικονομική πολιτική της χούντας, κρίνοντας την πρώτη τετραετία της: «Tο καθεστώς έχει δείξει το πραγματικό του πρόσωπο περισσότερο στις σχέσεις του με τους επιχειρηματίες, που τη συνεργασία τους θεωρεί αναγκαία.

Προσέλκυση
Eπιδίωξε την προσέλκυση του τμήματος αυτού του πληθυσμού, μέσω του ισχυρισμού ότι οι νέοι κυβερνήτες είναι οι μόνοι εγγυητές της τάξης και ασφάλειας, και συνεπώς και των δικαιωμάτων της ιδιοκτησίας και της ιδιωτικής επιχείρησης. Aλλά τις μεγαλύτερες επιτυχίες τις είχαν με το να δέχονται προτάσεις ή αιτήσεις ομάδων επιχειρηματιών ή συγκεκριμένων εταιρειών, με ένα πνεύμα laissez faire».

Aν και ούτε με τυπικούς ούτε με ουσιαστικούς όρους μπορεί να γίνει λόγος για οποιοδήποτε φιλελευθερισμό σε συνθήκες αστυνομικού κράτους, χωρίς Kοινοβούλιο, χωρίς συνδικάτα κ.λπ. Tη φιλοσοφία του εξέφρασε άψογα ο δικτάτορας Παπαδόπουλος όταν προειδοποιούσε (Δεκέμβριος 1969): «O ελληνικός λαός πρέπει να μάθει να τρώει λιγότερο, να δουλεύει περισσότερο και να απαιτεί λιγότερα»!
ΗΜΕΡΗΣΙΑ

Ολοι οι άνθρωποι του Πάπας
Του ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗ

Οταν το 1968 ο υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον ανακοίνωσε ότι όρισε ως υποψήφιο αντιπρόεδρό του τον ελληνοαμερικανό κυβερνήτη του Μέριλαντ, Σπύρο Αγκνιου, η «Ουάσιγκτον Πόστ» έγραψε στην πρώτη της σελίδα ότι «αυτός ήταν ο πιο εκκεντρικός πολιτικός διορισμός από τότε που ο ρωμαίος αυτοκράτορας Καλιγούλας ονόμασε το άλογό του σύμβουλό του».

Ο Τομ Πάπας με το δικτάτορα Παπαδόπουλο.
Τότε, ο αμερικανικός τύπος αγνοούσε το γεγονός ότι ο «εκκεντρικός» αυτός διορισμός ήταν μέρος μια μεγάλης διαπλοκής, που είχε ως πρωταγωνιστή τον επίσης ελληνοαμερικανό μεγιστάνα Τομ Πάπας.

Ο Νίξον, με την απόφασή του εκείνη, ξεπλήρωσε οφειλόμενα γραμμάτια προς τον Τομ Πάπας, ο οποίος είχε τόση ισχύ, που ήταν σε θέση να διορίζει τον αντιπρόεδρο μιας υπερδύναμης. Ακόμη μεγαλύτερη ήταν η δύναμη του Τομ Πάπας στην Ελλάδα, όπου, με εξαίρεση την περίοδο της Ενωσης Κέντρου, επηρέαζε σε σημαντικό βαθμό τις αποφάσεις όλων των κυβερνήσεων, από το 1960 έως το 1980.

Ο Τομ Πάπας αντλούσε τη δύναμή του από τη δεινή ικανότητα που είχε να διαπλέκει τα οικονομικά με τα πολιτικά συμφέροντα και να αξιοποιεί στο έπακρο τις διασυνδέσεις που είχε με τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, από τη δεκαετία του 1950. Κατά δική του ομολογία, σε συνέντευξη στον Φρέντι Γερμανό, υπήρξε συνεργάτης της CIA και ήταν «πολύ περήφανος» γι' αυτό. «Εργάστηκα για την CIA κάθε φορά που μου ζητήθηκε η βοήθειά μου», είπε. Σύμφωνα με στοιχεία που κατατέθηκαν στο Κογκρέσο, κατά τη διάρκεια της διερεύνησης του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ, η οικογένεια Πάπας είχε τρεις φιλανθρωπικές οργανώσεις, απαλλαγμένες από την καταβολή φόρων. Αυτά τα τραστ χρησιμοποιούνταν ως κανάλια για τις χρηματοδοτήσεις επιχειρήσεων της CIA στο εξωτερικό.

Από την εποχή του Αϊκ
Ο Τομ Πάπας είχε προσωπική σχέση με τον στρατηγό Αϊζενχάουερ και ήταν μέλος της επιτροπής χρηματοδότησής του, στις προεδρικές εκλογές του 1952. Ηταν τότε που γνωρίστηκε με τον Νίξον, ο οποίος ήταν αντιπρόεδρος του Αϊζενχάουερ. Ο Πάπας ήταν μέλος της επιτροπής χρηματοδότησης του Νίξον, στις εκλογές του 1960, όταν ο τελευταίος διεκδίκησε τις εκλογές με αντίπαλο τον Τζον Κένεντι. Οταν έχασε τις εκλογές, ο Νίξον αποχώρησε από την πολιτική και ο Τομ Πάπας ήρθε στην Ελλάδα και δημιούργησε την οικονομική αυτοκρατορία του. Ο Τομ Πάπας συνήψε συμβάσεις με την τότε κυβέρνηση Καραμανλή, για επενδύσεις 125 εκατομμυρίων δολαρίων σε διάφορους τομείς και κυρίως τη διύλιση πετρελαίου. Ιδρυσε την ESSO-PAPAS και εξασφάλισε τη σχεδόν αποκλειστική εκμετάλλευση της εσωτερικής αγοράς καυσίμων.

Η Ενωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου θεωρούσε τις συμβάσεις αυτές αποικιακές και όταν κέρδισε τις εκλογές, επέβαλε στον Πάπας την επαναδιαπραγμάτευσή τους. Ο Πάπας αντέδρασε έντονα και πίεζε την ελληνική κυβέρνηση, μέσω των διασυνδέσεων που είχε με την κυβέρνηση των ΗΠΑ, να σταματήσει τις «σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις» στην ελληνική οικονομία.

Τελικά, το φθινόπωρο του 1964, η κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου υποχρέωσε τον Τομ Πάπας να υπογράψει νέα βελτιωτική υπέρ του Δημοσίου σύμβαση με την ΕΣΣΟ - PAPAS. Τη νέα συμφωνία υπέγραψε ο αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού Αντρέας Παπανδρέου.

Ο Τομ Πάπας κήρυξε ανελέητο πόλεμο κατά του Παπανδρέου. Τελικά, συνέπραξε με τους αντιπάλους του στην Ενωση Κέντρου και συνέδραμε στην ανατροπή της κυβέρνησής του, κατά την αποστασία του 1965.

Η νέα χρυσή εποχή του Πάπας στην Ελλάδα άρχισε με την κατάληψη της εξουσίας από τη χούντα. Τον Ιούνιο του 1967, δύο μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας, ο Νίξον επισκέφθηκε την Ελλάδα ως ιδιώτης. Ο Τομ Πάπας ήταν στο αεροδρόμιο, στην υποδοχή της πρώτης ξένης προσωπικότητας που επισκεπτόταν τη χώρα, μετά το πραξικόπημα.

Η επίσκεψη του Νίξον στην Ελλάδα, ο οποίος επανήλθε στην πολιτική και διεκδικούσε τις εκλογές ως υποψήφιος πρόεδρος στις εκλογές του 1968, αποτέλεσε την απαρχή μιας στενής σχέσης συνεργασίας μεταξύ Νίξον και χούντας, με μεσάζοντα τον Τομ Πάπας. Μέρος αυτής της συνεργασίας ήταν και η χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας του Νίξον από την ελληνική χούντα.

Σύμφωνα με στοιχεία που κατέθεσε στο αμερικανικό Κογκρέσο, ο αυτοεξόριστος στην Ουάσιγκτον έλληνας δημοσιογράφος, Ηλίας Π. Δημητρακόπουλος, η χούντα διοχέτευσε στο ταμείο της εκστρατείας του Νίξον 549.000 δολάρια σε μετρητά. Το ποσό αυτό προερχόταν από τα κονδύλια που η CIA διοχέτευσε στην ελληνική ΚΥΠ, για την αντικομμουνιστική της εκστρατεία. Η χρηματοδότηση γινόταν με εντολή του Παπαδόπουλου, μέσω του διοικητή της ΚΥΠ Μιχάλη Ρουφογάλη.

Με απλά λόγια, μέρος των χρημάτων που διέθετε η CIA στην ελληνική ΚΥΠ ξεπλένονταν μέσω του Τομ Πάπας, επέστρεφαν στην Αμερική και κατέληγαν στα ταμεία της προεκλογικής εκστρατείας του Νίξον. Καταθέτοντας σε κλειστή συνεδρία επιτροπής του Κογκρέσου, ο τότε πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα, Χένρι Τάσκα, ανέφερε «οφ δι ρέκορντ», ότι το 1968 ο Τομ Πάπας ενήργησε ως κανάλι για τη μεταφορά κονδυλίων, από την ελληνική κυβέρνηση για την καμπάνια του Νίξον.

Οπως στον υπόκοσμο
Οταν ο Νίξον κέρδισε τις εκλογές και ανέλαβε τα καθήκοντά του, άρχισε να ξεπληρώνει τα γραμμάτιά του προς τον Πάπας και τη χούντα. Τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ συνέπεσαν με τις εξαρτήσεις του Νίξον και τα οικονομικά συμφέροντα του Τομ Πάπας. Η συναλλαγή γινόταν με όρους και πρακτικές που δεν διέφεραν σε τίποτα από αυτές που μεταχειρίζεται ο υπόκοσμος. Το καθεστώς Παπαδόπουλου αγόραζε από τον Νίξον επιρροή και πλήρωνε με χρήματα της CIA, με μεσάζοντα τον Τομ Πάπας.

Ο Πάπας επέλεξε και πρότεινε στον Νίξον τον Χένρι Τάσκα ως νέο πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, μετά την παραίτηση του Φίλιπ Τάλμποτ, τον Ιανουάριο του 1968. Η παραίτηση του Τάλμποτ αποδίδεται σε σύγκρουση που είχε με τον Τομ Πάπας.

Ο Τάσκα εμφανίστηκε στην Αθήνα ως «ο άνθρωπος του προέδρου». Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν ο άνθρωπος του Τομ Πάπας. Δεχόταν τον Πάπας στο γραφείο του, στην Αθήνα, τρεις ή τέσσερις φορές την εβδομάδα. Ο Τομ Πάπας έγινε, μέσω του πρέσβη, η γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Αθηνών και Στέιτ Ντιπάρτμεντ και εξαργύρωνε τη σχέση του αυτή με ελκυστικές συμβάσεις με το Δημόσιο.

«Αντάλλαγμα» η Κόκα-Κόλα
Από τα μεγαλύτερα επιχειρηματικά «επιτεύγματά» του ήταν η εξασφάλιση άδειας για τη δημιουργία εργοστασίου εμφιάλωσης της Κόκα-Κόλα στην Ελλάδα. Η αμερικανική πολυεθνική προσπαθούσε για μια δεκαετία να μπει στην ελληνική αγορά, χωρίς αποτέλεσμα, λόγω της φοβίας που υπήρχε ότι θα ανταγωνιζόταν τα ελληνικά προϊόντα.

Στις οικονομικές του συναλλαγές με το καθεστώς, ο Τομ Πάπας διασύνδεσε και τον αδελφό του Νίξον, Ντόναλντ, ο οποίος συμμετείχε μαζί με τον Πάπας στην επιχείρηση «Marriot de Montis Α.Ε.», η οποία παρασκεύαζε τρόφιμα για τις αεροπορικές εταιρείες.

Ανθρωπος του Τομ Πάπας εθεωρείτο και ο πρωθυπουργούς του καθεστώτος Ιωαννίδη, Α. Ανδρουτσόπουλος. Οι εξουσίες του, ωστόσο, ήταν περιορισμένες και «κυβερνούσε» στη σκιά του Ιωαννίδη, ο οποίος ήταν απρόσιτος και είχε τη φήμη του «αδιάφθορου». Αυτός θεωρείται ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Πάπας επεδίωκε με επιμονή, με τη συνδρομή του Τάσκα, να πείσει την Ουάσιγκτον για το σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον Καραμανλή («Κ.Ε.», 22.7.01)

Τα σχέδια του Πάπας παρέμειναν ανεκπλήρωτα μέχρι το καλοκαίρι του 1974, διότι ανατρέπονταν από τον Κίσινγκερ, ο οποίος είχε άλλα σχέδια για τον Ιωαννίδη...
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 29/07/2001