Ο Ιστορικός Ναός Αγίου Νικολάου των Ψαρών

της Ελίνας Γαληνού
Σε ένα ψηλό και απόκρημνο ύψωμα νοτιοδυτικά του νησιού, δεσπόζει περήφανα ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών και των Ψαριανών. Η ανέγερσή του ξεκίνησε στα 1785, μια εποχή ανθίζουσας ναυτικής δραστηριότητας και οικονομικής ευρωστίας του νησιού, πράγμα που επέδρασε θετικά και στον πολιτισμό του. Ο ναός ολοκληρώθηκε το 1793, τη χρονιά που γεννήθηκε ο ηρωικός μας πυρπολητής Κανάρης.
Ο Κανάρης και τα Ψαρά, συνδέθηκαν με τις εντονότερες στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης, αποτελώντας αιώνια σύμβολα ανδρείας αλλά και ολοκληρωτικής ηρωικής θυσίας για χάρη της Ελευθερίας και της αγάπης προς την πατρίδα.
Εχουν περάσει 186 χρόνια από το ολοκαύτωμα των Ψαρών. Όμως εκεί, στην ολόμαυρη ράχη η δόξα ακόμα περπατά στεφανωμένη με τα λίγα χορτάρια. Και τα Ψαρά αγωνίζονται να διατηρήσουν τις ατίμητες παρακαταθήκες των λαμπρών παλληκαριών τους και τις μνήμες της μεγάλης θυσίας.
Η σημαντικότερη παρακαταθήκη της νεώτερης Ιστορίας των Ψαρών, είναι ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου που αποπνέει τις αρετές και την ευσέβεια των προγόνων μας, καθρεφτί-ζοντας συνάμα την ροπή τους προς το ωραίο, το υπερχρονικό και το αιώνιο. Αυτός ο ναός έζησε τα μεγάλα γεγονότα και τις κρίσιμες στιγμές που καθόρισαν την ιστορική πορεία του νησιού και την έκβαση του ναυτικού αγώνα του 21. Την απόφαση για την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στην Χίο, την προσευχή του μπουρλοτιέρη Κανάρη πριν ξεκινήσει τη μεγάλη εκείνη αποκοτιά και τις ευχαριστίες του Παπανικολή προς τον Αγιο μετά την πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσσό. Το μαρτυρικό αυτό μνημείο, γνώρισε την καταστροφική οργή των Τούρκων ενώ σφαγιάστηκαν και μαρτύρησαν τρείς χιλιάδες γυναικόπαιδα.
Ο Αγιος Νικόλαος Ψαρών, έχει προσελκύσει διαχρονικά μεγάλες ιστορικές και πνευματικές προσωπικότητες που εντυπωσιάστηκαν από το μέγεθος και την περίτεχνη δομή του ώστε να καταγράψουν τις εντυπώσεις τους στα γραπτά κείμενά τους. Χάρις στην επιβλητική του μεγαλοπρέπεια επονομάστηκε «η Μητρόπολη του Αιγαίου». Η μοναδική και ξεχωριστή της αξία, έγκειται στην δομική της διάρθρωση η οποία εμπερικλείει σπάνια για την εποχή της Τουρκοκρατίας αρχιτεκτονικά στοιχεία. Το ύψος του φτάνει στα 28 μ., το πλάτος στα 14 μ και το μήκος στα 28 μ. Διαθέτει 51 παράθυρα και 7 θύρες, που του παρέχουν έναν ξεχωριστό φωτισμό. Ο ρυθμός του είναι συνδυασμός Βασιλικής με τρούλο και μαρμάρινο τέμπλο και με κολώνες που καταλήγουν σε χρυσό στεφάνι πριν την αρχή του κιονόκρανου. Τα τιμαλφή αφιερώματα που διέθετε, λεηλατήθηκαν όλα στην καταστροφή του νησιού το 1824. Τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία όπου οι επιρροές παλαιοχριστιανικών χρόνων συνδυάζονται με ισλαμικές, προσδίδουν στο κτίσμα του ναού μια ιδιότυπη ταυτότητα, μοναδική στον Ελλαδικό χώρο.
Αυτό το υπέροχο μνημείο της Ιστορίας και της Ορθοδοξίας, σήμερα είναι βαριά τραυματισμένο από «τα φθοροποιά κύματα του πανδαμάτορος χρόνου» όπως μας λέει χαρακτηριστικά ο ιερέας των Ψαρών, Αρχιμανδρίτης Ιωακείμ Αρχοντος. Οι ελάχιστοι Ψαριανοί με τις πενιχρές τους δυνατότητες, αδυνατούν να διαθέσουν το χρηματικό ποσό που χρειάζεται για την αποκατάστασή του. Ωστόσο, έχουν καταβληθεί επίμονες προσπάθειες για την ένταξή του στο ΕΣΠΑ, οι οποίες έχουν φτάσει ως ένα θετικό σημείο. Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο βάσει σχετικού πορίσματος επικινδυνότητας που διενεργήθηκε από ειδικούς, προέβη σε διαδικασία εκπόνησης πλήρους Μελέτης Αποκαταστάσεως. Η εκπονηθείσα Μελέτη και η μελέτη εφαρμογής έχουν εγκριθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού αφού πέρασαν δύο φορές από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ο προυπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 1.200.000 ευρώ συν ΦΠΑ και φορέας υλοποίησης του έργου θα είναι η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χίου.
Το έργο αυτό όμως, πρέπει να ενταχθεί ως περίπτωση αμέσου προτεραιότητας και ειδικής φύσεως και χωρίς κωλυσιεργίες ή περικοπές στον προυπολογισμό του, λόγω της
αναμφισβήτητης ιστορικής και καλλιτεχνικής του αξίας. Η αποκατάστασή του εννοείται,
είναι προς όφελος όχι μόνο της ιστορικής μνήμης αλλά και του νησιού των Ψαρών καθότι θα συμβάλει ποικιλότροπα στην ανάπτυξή του τονίζοντας τον μνημειακό του χαρακτήρα και προσελκύοντας ταυτόχρονα το τουριστικό και επιστημονικό ενδιαφέρον. Τα Ψαρά ήταν πάντα ένα μικρό και άγονο νησί, αλλά η Ιστορία μας έδειξε πόσο μεγάλη και θαυματουργή δύναμη μπορεί να κρύβεται σε μια απόκρημνη ράχη σαν την μαύρη εκείνη ράχη που έγραψε μια από τις λαμπρότερες σελίδες της σύγχρονης Ιστορίας μας. Και οι αρμόδιες αρχές μας δεν θα πρέπει να το ξεχάσουν αυτό…