Η μνήμη και η αλήθεια

Μουσταφά Κεμάλ, Ισμέτ Ινονού, Τοπάλ Οσμάν, η τριανδρία δολοφόνων που πρωταγωνίστηκε στο έγκλημα της Γενοκτονίας

Η 19η Μαΐου είναι μια ιδιαίτερη ημέρα καθώς είναι ένας ακόμη κρίκος στην ιστορίας της συρρίκνωσης του ελληνισμού. Είναι μια ημέρα φορτισμένη η οποία έρχεται να σταθεί δίπλα και στις άλλες γενοκτονίες, δίπλα στα άλλα ανοιχτά θέματα της Ιστορίας. Για την ποντιακή γενοκτονία έχουν γραφτεί και έχουν ειπωθεί πολλά με ένα και μόνο σκοπό, να μην ξεχάσουμε, να διατηρηθεί η μνήμη.
Τι περισσότερο είναι όμως η μνήμη από μια διαρκεί πάλη ενάντια στην λήθη; Είναι η αγωνία να κρατηθεί στη ζωή κάτι που είναι νεκρό. Όπως έλεγε και ο Ν. Καζαντζάκης, οι νεκροί μας πεθαίνουν όταν τους ξεχνάμε, γι’ αυτό και παλαιότερα τα κοιμητήρια τα έλεγαν και μνήματα, μια υπόμνηση για την ανάγκη ύπαρξης της μνήμης. Από την στιγμή λοιπόν που η μνήμη είναι η πάλη ενάντια στην λήθη, μια ευθεία γραμμή συνδέει την μνήμη με την αλήθεια (το α το στερητικό και η λήθη) και γι’ αυτό από παλιά αυτά τα δυο πηγαίνουν μαζί.
Τι γίνεται όμως όταν η μνήμη γεγονότων όπως αυτά της 19ης Μαΐου, έρχονται στο προσκήνιο του νου; Γίνονται πηγή έντονων συναισθημάτων, το μυαλό κατακλύζεται από θλίψη, οργή, αγανάκτηση… Θυμόμαστε, αισθανόμαστε, αλλά μέχρι εκεί. Δεν μπορούμε να πάμε πέρα από το συναίσθημα. Γι’ αυτό όλες αυτές οι εκδηλώσεις που θα γίνουν και φέτος θα πλημμυρίσουν από μνήμες και από συναισθήματα, αλλά μέχρι εκεί. Ίσα – ίσα για να λειτουργήσει η βαλβίδα ασφαλείας και να εκτονωθεί η ψυχική πίεση, πέραν τούτου τίποτα περισσότερο. Κατ’ αυτό τον τρόπο όμως η Ιστορία γίνεται κοιμητήριο γεγονότων, ανθρώπων και τόπων. Δεν προσφέρει εκείνο το ερέθισμα που θα τροφοδοτήσει το σημερινό ιστορικό γίγνεσθαι, δεν μετατρέπεται η Ιστορία σε εκείνο το χρήσιμο εργαλείο που θα τροφοδοτήσει με υλικό τις ανάγκες του σήμερα. Έτσι όλες αυτές οι εκδηλώσεις μνήμης μεταπίπτουν σε ένα ετήσιο φολκλορικό γίγνεσθαι, αέναα επαναλαμβανόμενο. Μα τι αξία έχει η μνήμη και η αλήθεια που την συνοδεύει αν δεν επιβεβαιώνεται αυτή σε ενεστώτα χρόνο; Προσεγγίζουμε τα ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος από την οπτική γωνία του σήμερα – δεν θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς – αλλά χωρίς να έχουμε – ακόμη τουλάχιστον – ανακαλύψει, πως αυτή η προσέγγιση θα φέρει αποτέλεσμα. Γι’ αυτό αυτή η σχέση καταλήγει άγονη και ατελέσφορη.
Η Ιστορία είναι ωστόσο είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο, όχι γιατί περνάει κανείς με αυτήν ενδιαφέρον την ώρα του, αλλά γιατί μπορεί να του προσφέρει απαντήσεις στα ερωτήματα, τα προβλήματα του σήμερα. Έχουμε για παράδειγμα προσεγγίσει την ποντιακή αλλά και τις άλλες γενοκτονίες που έλαβαν χώρα στην Μ. Ασία με αυτό τον τρόπο; Έχουμε σκεφτεί ότι στις αρχές του περασμένου αιώνα έσβησαν δυο μεγάλες αυτοκρατορίες, η Αυστροουγγρική και η Οθωμανική. Η διάλυση της πρώτης οδήγησε στην εθνογέννεση και στην δημιουργία κρατών που υπάρχουν μέχρι σήμερα, στην δεύτερη περίπτωση, αυτό συνέβη μόνο στο ευρωπαϊκό τμήμα της, στην βαλκανική χερσόνησο και αν και δρομολογήθηκε δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί στην Μ. Ασία. Η αγαστή συνεργασία των Γερμανών στρατιωτικών συμβούλων και του Κεμάλ επέτρεψε την εφαρμογή της λύσης των γενοκτονιών – αυτήν που οι Γερμανοί θα εφάρμοζαν μερικές δεκαετίες αργότερα και στους Εβραίους. Δημιούργησαν αυτό το μόρφωμα που λέγεται Τουρκία και το οποίο αποτελεί μια συνεχή κατάσταση ανωμαλίας. Επειδή λοιπόν δεν υπήρξε ομαλή ροή, δεν υπήρξε εθνογέννεση δεν μπορεί να υπάρξει και ειρήνη και φιλία στην περιοχή μεταξύ των λαών και όποιος το πιστεύει είναι είτε αφελής, είτε ανιστόρητος.
Η Ελλάδα συνεχίζει σήμερα να είναι θύμα αυτής της κατάστασης, γιατί η μόνιμη αναπηρίας της δεν της επιτρέπει να διαβάσει την ιστορία της, πέρα από το συναίσθημα και να την κάνει ένα χρήσιμο εργαλείο. Δείτε για παράδειγμα πως οι Ισραηλινοί διαχειρίστηκαν την μνήμη του ολοκαυτώματος, μετά τον πόλεμο και μέχρι σήμερα, για να μπορέσουν να λύσουν τα προβλήματά τους. Καθιέρωσαν για παράδειγμα, παγκόσμια τον όρο «αντισημιτισμός» σαν κορυφαία έκφραση ρατσισμού, κάτι το οποίο το ελληνικό κράτος δεν τολμάει ούτε να το προφέρει για τα έργα και τις ημέρες του Κεμάλ. Απεναντίας υπάρχουν και αρκετοί διανοούμενοι που στο όνομα μια απροσδιόριστης αριστερής ιδεολογίας τον αναγνωρίζουν ως ένα «μεγάλο ηγέτη». Τι διαφορετικό έπραξε αυτός ο μεγάλος ηγέτης από τον Αδόλφο Χίτλερ;

Θεόδωρος Α. Σπανέλης
Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ
ΚΑΒΑΛΑ