Η Τουρκία γιορτάζει την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η απεικόνιση μίας Οθωμανικής νοσταλγίας

Guillaume Perrier – Le Monde
Το κυβερνών κόμμα γιορτάζει μια χρυσή εποχή που υποτίθεται να έχει διακριθεί για την ειρηνική συνύπαρξη των διαφόρων κοινοτήτων της χώρας.
Το Μουσείο «Πανόραμα 1453» είναι το πιο επισκεπτόμενο μουσείο της Πόλης μετά από το παλάτι Topkapi και την Αγία Σοφία. Εγκαινιάστηκε το 2009 αυτή η πανοραμική παράσταση της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τον Οθωμανό Σουλτάνο Μωάμεθ Β΄το 1453, γιορτάζεται την 29η Μαΐου, ήδη έχει προσελκύσει περισσότερο από ένα εκατομμύριο ανθρώπων.
Κάτω από το τρούλο, οι επισκέπτες βουτιόνται στην ατμόσφαιρα των μαχών: το πυρ των κανονιών αναμιγνύεται με τα χλιμιντρίσματα και το σφύριγμα των βελών που εκτοπίζονται προς τα Βυζαντινά τοιχώματα. «Είναι θαυμάσιο, λέει ενθουσιασμένος ο Necmettin, που ήρθε με την οικογένεια του. Το Μουσείο είναι πολύ όμορφο, αρέσει στα παιδιά. Και είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της ιστορίας μας».
Τα σχολεία της Πόλης περνάνε όλα από εκεί. Το «Πανόραμα 1453» είναι επιβλητικό της νοσταλγίας μιας ιδεώδης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η νεοθωμανική μόδα είναι παρούσα στους κινηματογράφους, στα καταστήματα ενδυμάτων, πλατιά προσβεβλημένη από τις πολιτικές αρχές, από τους διαφημιστές ή τους σχεδιαστές (designers ) όπως ο Deniz Tunç, που εκθέτει την συλλογή των «νεοθωμανικών» αντικειμένων διακόσμησης του , στην πολυτελή περιοχή του Nisantasi.
Το Μουσείο είναι η βασική ατραξιόν του "Πολιτιστικού πάρκου" που έχει σχεδιαστεί από τον δήμο της Ιστανμπούλ έξω από τα τείχη του Κωνσταντίνου, το σύμβολο της άλωσης του 1453.
Αυτός ο χώρος, "με το τζαμί του, τα θέατρα του, τα εστιατόρια, τους χώρους ψυχαγωγίας του και τους χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων, αντικατοπτρίζει τον Οθωμανικό ιδεώδες του κράτους-έθνους, στην όχθη του ιστορικού κέντρου που θεωρείται το κατάλοιπο της Οθωμανικής πόλης", θεωρεί ο αρχιτέκτονας Korhan Gümüs, που αντιτίθεται τακτικά με την πολιτιστική πολιτική του δήμου.
"Η Τουρκία χρειάζεται ένα νέο πνεύμα κατάκτησης, ανάγγειλε ο Τούρκος Πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πρώην δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, για τα εγκαίνια. Χάρη σε αυτό το πάρκο, τα παιδιά μας θα κοιτάζουν προς το μέλλον μέσω της ένδοξης ιστορίας μας. »
Το Δημαρχείο, ελεγχόμενο από το συντηρητικό μουσουλμανικό κόμμα στην εξουσία, το AKP, έχει επανασχεδιάσει ολόκληρες γειτονιές της πόλης, έχει κατεδαφίσει την ιστορική γειτονιά Ρομ, το Sulukule, για να οικοδομήσει Οθωμανικά σπίτια και μια αγορά λαϊκής τέχνης. Δεκάδες θρησκευτικά μνημεία από το 15o και 16ο αιώνα ανακαινιστήκαν στα πλαίσια του «Ιστανμπούλ 2010, πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης». Αλλά οι τοίχοι του Κωνσταντίνου, βυζαντινό σύμβολο, συνεχίζονται να απειλούνται από κατάρρευση.
Η "οθωμανομανία" που άρπαξε την Τουρκία αντιλαμβάνεται από τον ιστορικό Edhem Eldem ως "η απαγωγή του οθωμανικού παρελθόντος" που ο καθένας θέλει να επανακτήσει. Είναι η πτώχευση της ίδρυσης του κοσμικού τουρκικού έθνους, η επιστροφή του ραβδιού του Κεμαλισμού".
Η ιδεολογία της Τουρκίας του Ατατούρκ, πλατιά χτισμένη σε αντίθεση με τη μουσουλμανική θρησκεία και την αυτοκρατορία, δεν έσβησε τις παραδόσεις, πιστεύει κάποιος ειδικός της αυτοκρατορίας στο Πανεπιστήμιο του Βόσπορου. «Υπάρχει ανάγκη να επαναφερθεί ένα παρελθόν που μετουσιώθηκε. Αλλά το θύμα από όλα αυτά, είναι η ιστορία.»
Από τη δεκαετία του 1950, η επέτειος της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς καταχωρίστηκε ξανά στο ημερολόγιο, στις 29 Μαΐου. Φέτος, το δημαρχείο της Κωνσταντινούπολης διοργανώνει μια επίδειξη κατά μήκους του Χρυσού Κέρατος. Και το στάδιο Besiktas δημεύτηκε από μια ισλαμική οργάνωση για να γιορτάσουν το Σουλτάνο Μεχμέτ ο κατακτητής. Ο τελευταίος «επικαλύπτει την τουρκική ισλαμική ιδεολογία όπως και την εθνικιστική τουρκική ιδεολογία», υπογραμμίζει ο κ. Eldem, για τον οποίον ο νεοθωμανικός λαϊκισμός συγκεντρώνει μια σχεδόν καθολική αποδοχή (quasi-consensus).
Εξ ονόματος του εκσυγχρονισμού και της "τουρκοποιήσης" της χώρας, η δημοκρατία είχε αντικαταστάσει τις παραδοσιακές ποίηση και μουσική με τις βαλς και τα κλασικά μπαλέτα. «Στην αρχιτεκτονική, στο μαγείρεμα ή στη μουσική, αυτή η ξεχασμένη κουλτούρα γυρίζει τρεχάλα, αλλά υπό συγκριτική μορφή που έχασε κάθε λογική και που συχνά τείνει προς τον ανατολισμό», παρατηρεί ο κ. Eldem.
Οι μυρωδιές του Ναργιλέ είχαν εξαφανισθεί από την Κωνσταντινούπολη μέχρι τη δεκαετία του 1990, για να επιστρέφουν στα καφενεία του κέντρου υπό την επίδραση μιας "εθνικής μόδας" που προήλθε από την Ευρώπη.
Ο νεοθωμανισμός κλίνεται επίσης στον λόγο των ηγετών του AKP. "Πρέπει να είμαστε υπερήφανοι για το παρελθόν μας," διακηρύσσει ο Cüneyt Zapsu, σύμβουλος του πρωθυπουργού. Ο δοξασμός της κατάκτησης και μιας χρυσής εποχής αναμειγνύεται με τη νοσταλγία μιας υιοθετημένης ειρηνικής συνύπαρξης διαφορετικών θρησκευτικών και εθνικών κοινοτήτων.
Η τουρκική διπλωματία, η οποία επιδιώκει να ασκεί την επιρροή της από το Σεράγεβο έως τη Καμπούλ, ορίζεται συχνά ως νεοθωμανική από τους αντιπάλους της.
Ο Υπουργός Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου, ευσεβείς μουσουλμάνος και λεπτός γνώστης της ιστορίας, κατηγορείται συχνά ότι καταδιώκει ένα αυτοκρατορικό ιδεαλισμό, ένα μείγμα Ισλαμικής αλληλεγγύης και τουρκικού ηγεμονισμού.
"Δεν πιστεύω στη νεοθωμανική διπλωματία, κρίνει η κοινωνιολόγος Nilüfer Narli, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Bahçesehir. " Πρόκειται για μια πιο ανοικτή και πιο δραστήρια περιφερειακή προσέγγιση για την επίλυση των συγκρούσεων. Υπάρχει μια ξανακάλυψη της ποικιλομορφίας. »