Πρωινή περίπολος

Η πλάστιγγα του «πολέμου» κατά των δουλεμπόρων και των λαθρεμπόρων του Αιγαίου αρχίζει να γέρνει υπέρ της νομιμότητας, χάρη στη συντονισμένη δράση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Επιβιβαστήκαμε σε ένα από τα ελικόπτερα του Frontex και παρακολουθήσαμε από κοντά τις προσπάθειες των ανδρών της.

Λίγο πριν από τις πέντε το πρωί, στο σκοτεινό ακόμη αεροδρόμιο της Σάμου, ο κυβερνήτης Ιβάν Ιβάνοφς συμπληρώνει το σχέδιο πτήσης υπό το φως των προβολέων του οχήματος υποστήριξης και μας ζητεί να υπογράψουμε για την παρουσία μας στην πτήση επιτήρησης συνόρων η οποία θα ξεκινήσει σε λίγα λεπτά με το ελικόπτερο AgustaA109E της λετονικής συνοριοφυλακής. Πρόκειται για μία ακόμη από τις πολλές αποστολές επιτήρησης των θαλασσίων συνόρων της Ελλάδας, η οποία πραγματοποιείται στο πλαίσιο των επιχειρήσεων του Frontex, του ευρωπαϊκού οργανισμού για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με τη συμμετοχή προσωπικού και μέσων από όλες τις χώρες της.

Ωσπου να καταφέρουμε να φορέσουμε το σωσίβιο και να δεθούμε στην πίσω δεξιά θέση του ελικοπτέρου, πέρασαν σχεδόν τρεις μήνες προσπαθειών, αιτημάτων και διαπραγματεύσεων με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (τον Frontex, το Λιμενικό Σώμα και τις ξένες αποστολές), και όχι άδικα: πέρα από τον όποιο φυσικό κίνδυνο μπορεί να διατρέξει κάποιος πετώντας νύχτα πάνω από τη θάλασσα, η επιχείρηση «Ποσειδών» έχει πολλά «Εμπιστευτικά» έγγραφα στον επιχειρησιακό σχεδιασμό της, όντας μια μεγάλη και αρκετά σύνθετη αστυνομική επιχείρηση που βασίζεται σε πληροφορίες, ειδικές τακτικές και ένα συνεχές «σκάκι» με τους δουλεμπόρους και τους λαθρεμπόρους κάθε είδους.

Δικαιώνοντας το γνωμικό σύμφωνα με το οποίο ο επιμένων νικά, η οδηγία να μεταβούμε στη Σάμο και να περιμένουμε νεότερες πληροφορίες ήρθε σαν μια ευχάριστη έκπληξη. Μέχρι και την τελευταία στιγμή, δεν ξέραμε πότε ακριβώς, ούτε προς τα πού θα πετάξουμε, αφού τα σχέδια, πέρα από εμπιστευτικά, αλλάζουν κάθε ημέρα, ανάλογα με τις πληροφορίες και τις εκτιμήσεις του συντονιστικού κέντρου που λειτουργεί στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Θαλασσίων Συνόρων (ΕΚΘΑΣ) του ΥΕΝ στον Πειραιά. Τις περισσότερες φορές όμως τα ελικόπτερα αξιοποιούνται καλύτερα σε νυχτερινές πτήσεις, αφού η δυνατότητά τους να πετούν στο σκοτάδι και να αναγνωρίζουν «στόχους» από μακριά με τη βοήθεια της θερμικής κάμερας (FLIR) δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα στους φύλακες των συνόρων: την ημέρα, με καλή ορατότητα, η επιτήρηση από τους επίγειους σταθμούς και τα πλωτά μέσα σχεδόν πάντα αρκεί για να καλύψει την έκταση από τη Σάμο ως το Αγαθονήσι που είναι και η βασική περιοχή ευθύνης της ομάδας που συνοδεύουμε.

Η απογείωση γίνεται στις πέντε το πρωί, σε απόλυτο σκοτάδι, όμως λίγα λεπτά αργότερα ο ουρανός αρχίζει να «σπάει», προαναγγέλλοντας την ανατολή που απέχει τουλάχιστον μία ώρα ακόμη. Η μικρή ορατότητα δεν είναι πρόβλημα, ούτε για την ασφάλεια της πτήσης μας αλλά ούτε και για την αναγνώριση των «στόχων», δηλαδή οποιουδήποτε πλωτού μέσου κινείται στην περιοχή μας. Αυτό είναι δουλειά του Αλεξάντρ Κουνρτγιάτσεβς, του χειριστή της θερμικής κάμερας που περιστρέφεται προς όλες τις κατευθύνσεις, εντοπίζοντας και ζουμάροντας σε οποιαδήποτε κουκκίδα στον ορίζοντα, προτού ακόμη πετάξουμε για να φτάσουμε από πάνω της. Πέρα από την ορατότητα σε απόλυτο σκοτάδι, η θερμική κάμερα μάς προσφέρει και ακόμη μία, πολύ χρήσιμη, πληροφορία: μπορεί να «δει» τις διαφορές θερμοκρασίας ανάμεσα στα αντικείμενα που βρίσκονται στο οπτικό πεδίο της. Ετσι, μια ψαρόβαρκα με δύο άτομα φαίνεται αμέσως σαν ένα ψυχρό σώμα με τρεις θερμές κουκκίδες, μία για κάθε άνθρωπο και μία για τον κινητήρα, επομένως η αναγνώρισή της είναι εύκολη και γρήγορη. Επιπλέον, δεν βασιζόμαστε μόνο στα δικά μας μάτια: σε όλη την ακτογραμμή της Σάμου αλλά και στο γειτονικό Αγαθονήσι, υπάρχουν κινητές μονάδες, δηλαδή κρυμμένοι παρατηρητές που αλλάζουν θέση κάθε ημέρα, επίσης εφοδιασμένοι με θερμικές κάμερες και ισχυρά τηλεσκόπια.

Εκτός από κυβερνήτη, συγκυβερνήτη και χειριστή κάμερας, σε όλα τα ιπτάμενα και πλωτά μέσα της επιχείρησης «Ποσειδών» επιβαίνει υποχρεωτικά και ένας σύνδεσμος από το Λιμενικό Σώμα, ο οποίος έχει την ευθύνη των τηλεπικοινωνιών με το δίκτυο του ΛΣ, καθώς και με το Συντονιστικό του ΕΚΘΑΣ στον Πειραιά, αν προκύψει ανάγκη. Ο υποπλοίαρχος Κατσουγιαννόπουλος στην προκειμένη περίπτωση, μηχανικός από τα ιπτάμενα μέσα του ΛΣ, σημειώνει στίγματα διαφορετικών στόχων που αναγνωρίζονται, επικοινωνεί με τα επίγεια και πλωτά μέσα των διαφόρων υπηρεσιών που εμπλέκονται, ενώ ταυτόχρονα είναι και το τέταρτο ζευγάρι μάτια που «σκανάρει» τον ορίζοντα ώστε να μη χαθεί ούτε μία ύποπτη κουκκίδα.

Από τα παράλια της Σάμου, η διαδρομή ως το Αγαθονήσι διαρκεί μόλις επτά λεπτά – γίνεται όμως και σε πέντε αν βιαζόμαστε, δηλαδή αν έχουμε συγκεκριμένο στόχο για άμεσο έλεγχο. Με το πολύ καλό δίκτυο παρατηρητών, τις πληροφορίες από τα στρατιωτικά ραντάρ αλλά και το ταχύπλοο φουσκωτό, μήκους 11 μέτρων, με τη λετονική σημαία που συναντάμε από κάτω μας έπειτα από λίγο, η ζυγαριά γέρνει πλέον σαφώς υπέρ μας – οι «άλλοι» πολύ δύσκολα θα καταφέρουν να σπάσουν τον κλοιό και η τύχη τούς εγκαταλείπει γρήγορα. Οπως ακριβώς συνέβη σε έναν τούρκο δουλέμπορο, δύο ημέρες πριν από τη δική μας επίσκεψη, ο οποίος είχε καταφύγει στη λύση του τζετ-σκι για γρήγορες «καταδρομικές» επιχειρήσεις, με έναν ή δύο επιβάτες κάθε φορά. «Πριν από λίγες ημέρες τον εντοπίσαμε να περνάει κάθετα στο στενό της Σάμου, αλλά το ταχύπλοο δεν τον πρόλαβε. Την επόμενη φορά, τον είδαμε να έρχεται και κινηθήκαμε προς το μέρος του αποτρεπτικά, οπότε έκανε μεταβολή και γύρισε πίσω. Την τελευταία φορά, έπεσε στην παγίδα μας: τον παρακολουθήσαμε να μπαίνει, τον αφήσαμε για λόγους ασφαλείας να αποβιβάσει τους ανθρώπους που μετέφερε, και κατά την επιστροφή του τον πρόλαβε το πλωτό μας και τον συνέλαβε. Ηταν ένας 40χρονος Τούρκος που ομολόγησε την πράξη του και παραδόθηκε στον εισαγγελέα στην Πάτμο για τα περαιτέρω» μας διηγήθηκε ο πλωτάρχης Κουρκούλης, συντονιστής της ομάδας Frontex στο ΕΚΘΑΣ. Στη Σάμο είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε από πρώτο χέρι τη διήγηση και από τον Ιγκορ Μπέλακς, τον επιβλητικό στην όψη κυβερνήτη του λετονικού φουσκωτού που έκανε τη σύλληψη: «Το τζετ-σκι είναι πολύ γρήγορο και ευέλικτο, όμως στο σκοτάδι εμείς έχουμε το πλεονέκτημα, γιατί διαθέτουμε ραντάρ, υπέρυθρες και πολλούς ανθρώπους γύρω γύρω, ενώ αυτός πάει στα τυφλά» μας εξηγεί και το σχεδόν παιδικό χαμόγελό του μαρτυρεί ότι δεν έχει έρθει στην Ελλάδα από απλή υποχρέωση, αφού είναι ένας άρτια εκπαιδευμένος επαγγελματίας που κάνει τη δουλειά του με όρεξη.

Την όρεξη αλλά και την αποτελεσματικότητα ολόκληρου του μηχανισμού, άλλωστε, τη διαπιστώνουμε και στην πράξη λίγο πριν από το τέλος της πτήσης μας, όταν ένα πολυτελές ταχύπλοο με αμερικανική και τουρκική σημαία εντοπίζεται να πλέει με ταχύτητα κοντά στο Αγαθονήσι και (πέρα του ότι παραβαίνει τους κανονισμούς γιατί δεν φέρει ελληνική σημαία) αμέσως κρίνεται ύποπτο. «Η αμερικανική σημαία είναι πάντα ύποπτη» μας λέει ο κυβερνήτης από την ενδοσυνεννόηση, απαντώντας στην απορία μας. «Αν έχεις κάτι να κρύψεις, είναι εύκολο να κολλήσεις ένα αυτοκόλλητο, για να αλλάξεις το όνομα του σκάφους, και να βάλεις και μια αμερικανική σημαία για να παριστάνεις τον υπεράνω ελέγχου» μας εξηγούν αργότερα, ενώ αν υπολογίσουμε τα 3.000 δολάρια «κατά κεφαλήν ταρίφα», δεν είναι δύσκολο να πιστέψουμε την ιστορία που μας διηγούνται για το πολυτελές σκάφος με την «τόπλες καλλονή» στο πάνω κατάστρωμα που έκρυβε 15 παράνομους μετανάστες στο αμπάρι.

Στην περίπτωσή μας ο Αμερικανός αποδείχθηκε αληθινός και το αμπάρι του άδειο, η ταχύτητα όμως με την οποία εντοπίστηκε από το ελικόπτερο και εγκλωβίστηκε από το «ψαρωτικό», στρατιωτικών προδιαγραφών, φουσκωτό, είναι βέβαιο ότι έδιωξε οποιαδήποτε νοσταλγία για την πατρίδα του...

Πέρα από τα στατιστικά και τις δηλώσεις των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων, την πραγματική απόδειξη για την έκταση αλλά και την αποτελεσματικότητα της επιχείρησης του Frontex στο Αιγαίο την πήραμε ανοίγοντας χαλαρή και ανεπίσημη συζήτηση με απλούς ανθρώπους από το Πυθαγόρειο. «Παλιά γινόταν χαμός, εδώ μπροστά στο μαγαζί μάζεψαν δύο πνιγμένους. Με βαρκούλες φουσκωτές, από αυτές που πουλάνε στο σουπερμάρκετ, τους αμολούσαν μεσοπέλαγα» μας λέει ο Βασίλης. «Εδώ στην οικοδομή κοιμόταν για λίγες ημέρες ένας Αφγανός που είχε δώσει λεφτά για να τον περάσουν απέναντι, του είχαν σπάσει και τα δόντια μάλιστα, για να του τα πάρουν όλα, και περίμενε τον πατέρα του να φέρει και άλλα χρήματα για να τον περάσουν στην Ολλανδία. Δεν έμαθα τι απέγινε» συμπληρώνει. Παρόμοιες ιστορίες θυμάται και ο φίλος του ο Δημήτρης, και οι δύο συμφωνούν όμως: «Ολα αυτά τελείωσαν από τον Μάρτιο που ήρθαν τα ελικόπτερα και όλοι αυτοί οι ξένοι. Από τότε ακούμε για ένα περιστατικό κάθε μήνα, εκεί που παλιά δεν περνούσε ούτε μία ημέρα ησυχίας». Οι αριθμοί των περιστατικών και των συλλήψεων σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια δίνουν την ίδια εικόνα: κατά 80% έχει μειωθεί ο αριθμός των ανθρώπων που κατάφεραν να περάσουν τα θαλάσσια σύνορα στην περιοχή αυτή, ο πλωτάρχης Κουρκούλης όμως προτιμά να μετράει τις συλλήψεις των δουλεμπόρων, εξηγώντας: «Εμείς κάνουμε αστυνομική επιχείρηση, ο εχθρός μας δεν είναι ο μετανάστης, αλλά ο λαθρέμπορος και ο δουλέμπορος. Αυτούς θέλουμε να πιάσουμε, και τώρα τελευταία τα καταφέρνουμε αρκετά καλά».

Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 508, σελ. 32-36, 11/07/2010.