Η νεοοθωμανική μεταπολίτευση

Tου Σταυρου Λυγερου
Η επικράτηση του «ναι» στο προχθεσινό δημοψήφισμα μπορεί θεσμικά να αφορά την αλλαγή του Συντάγματος, αλλά πολιτικά ανοίγει τον δρόμο για την ολοκλήρωση της μεταπολίτευσης, που σταδιακά συντελείται τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία.

Η λαϊκή ψήφος επιτρέπει στην κυβέρνηση Ερντογάν να αλώσει τα δύο μέχρι τώρα απόρθητα οχυρά του μετακεμαλικού καθεστώτος: ευθέως το Συνταγματικό Δικαστήριο και εμμέσως τις ίδιες τις ένοπλες δυνάμεις.

Το καλοκαίρι, ο Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε τη μάχη των προαγωγών στην κορυφή του στρατεύματος. Επιμένοντας να ασκήσει το θεσμικό δικαίωμά του, κατέλυσε την παράδοση να ορίζουν οι ίδιοι οι στρατηγοί την ηγεσία τους και η εκάστοτε κυβέρνηση να επικυρώνει αποφάσεις, που είχαν ληφθεί στο Γενικό Επιτελείο. Αυτή τη φορά, ο πρωθυπουργός τα «στύλωσε» και πέτυχε να αποκλείσει στρατηγούς, που είχαν εμπλακεί στις συνωμοσίες για την πραξικοπηματική ανατροπή της κυβέρνησης.

Στην πραγματικότητα, η μάχη των προαγωγών δεν ήταν τίποτα περισσότερο από το πρελούδιο της αποφασιστικής μάχης του δημοψηφίσματος. Εχοντας διδαχθεί από την πείρα του 2007, οι στρατηγοί απέφυγαν να προκαλέσουν ρήξη στο ζήτημα των προαγωγών για να μη μετατρέψουν τον Ερντογάν σε σημαιοφόρο του εκδημοκρατισμού.

Χωρίς αυτό το «δώρο» και έχοντας απέναντί του όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ο Ερντογάν κέρδισε. Τη νίκη τού τη χάρισε η «βαθιά Τουρκία», η οποία νιώθει πολύ μεγαλύτερη οικειότητα με τους Νεοοθωμανούς παρά με το αποστεωμένο μετακεμαλικό κατεστημένο. Το δημοψήφισμα κρίθηκε επίσης από το γεγονός ότι το «ναι» ταυτίστηκε σωστά με το εγχείρημα χειραφέτησης της πολιτικής από την κηδεμονία της στρατογραφειοκρατίας.

Το πλεονέκτημα του Ερντογάν είναι ότι η αξιωματική αντιπολίτευση συνεχίζει να λειτουργεί σαν πολιτικό σκέλος της στρατογραφειοκρατίας. Το γεγονός αυτό υποχρεώνει τα τμήματα της τουρκικής κοινωνίας, που θέτουν ως άμεση προτεραιότητα τον εκδημοκρατισμό, να συσπειρωθούν γύρω από τον πρωθυπουργό, παρά τη δυσαρέσκειά τους για άλλες πτυχές της πολιτικής του.

Από το 2002 που οι Νεοοθωμανιστές κέρδισαν τις εκλογές προσπαθούν να αποδυναμώσουν τον πολιτικό ρόλο των στρατηγών, χρησιμοποιώντας ως εμβρυουλκό την ευρωπαϊκή προοπτική. Το Γενικό Επιτελείο έχει πολιτικά αποδυναμωθεί. Η ασυλία που απολάμβανε μέχρι τώρα από τα ΜΜΕ έχει αρθεί. Οι στρατηγοί συνειδητοποιούν ότι η εξουσία τους ξηλώνεται και οι ίδιοι χάνουν έδαφος συνεχώς. Φοβούνται μήπως και βρεθούν στο σκαμνί.

Από την άλλη πλευρά, αν και τίποτα δεν μπορεί να αποκλεισθεί, το κλίμα δεν ευνοεί πραξικόπημα. Γι’ αυτό και σύσσωμο το κεμαλικό κατεστημένο έδωσε λυσσώδη μάχη για να απορριφθούν οι αλλαγές του Συντάγματος. Ουσιαστικά ήταν μάχη επιβίωσης, την οποία έχασαν με καθαρή διαφορά. Το 58% επιτρέπει στον Ερντογάν όχι μόνο να ολοκληρώσει την εξουδετέρωση του «βαθέος κράτους», αλλά και να σπάσει τον ιδιότυπο δυϊσμό εξουσίας της τελευταίας οκταετίας. Ταυτοχρόνως, αποτελεί μια καλή πολιτική υποθήκη για τις εκλογές του 2011.
KAΘΗΜΕΡΙΝΗ