12/12/10

Σταύρος Ζένιος: Το Κυπριακό δρα ως άλλοθι

Οφείλουμε να λειτουργούμε ως «ταραχοποιοί» της κοινωνίας
Της Χριστιάνας Βωνιάτη 
«Οι θεσμοί εξουσίας στην Κύπρο είναι ιδιαίτερα συντηρητικοί», υποστηρίζει ο απερχόμενος πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθηγητής Σταύρος Ζένιος.

"Παραδίδουμε ένα πανεπιστήμιο με ισχυρή δυναμική για το μέλλον"
Ο ρόλος ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος δεν είναι να λειτουργεί ως πειθήνιο όργανο της εκάστοτε κρατικής εξουσίας, αλλά να προάγει την κριτική σκέψη, να προβληματίζει και να αποδομεί τις «μισές αλήθειες και τις κοινώς παραδεδεγμένες απόψεις που συμπαρασύρουν» την κοινή γνώμη, δηλώνει στην «Κ» ο απερχόμενος πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθηγητής Σταύρος Ζένιος. Στηλιτεύει τη μονομανή προσήλωση των πολιτικών στο άλυτο εθνικό ζήτημα, το οποίο «χρησιμοποιείται ως άλλοθι για να αποσιωπούμε άλλα, εξίσου κρίσιμα προβλήματα», εξηγώντας πως η ανεπάρκεια αυτή διαιωνίζει τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της χώρας μας.

- Κάνοντας έναν πρόχειρο απολογισμό της οκταετούς σας θητείας στην πρυτανεία του Πανεπιστημίου Κύπρου, θα λέγατε πως είστε ικανοποιημένος από τη μέχρι τώρα προσφορά σας;
Πιστεύω πως το Πανεπιστήμιο, τα τελευταία οκτώ χρόνια, έχει επιτύχει πολλά. Πιο σημαντικά, έχει καταφέρει να κάνει ένα άλμα και να γίνει ένα ευρωπαϊκών προδιαγραφών πανεπιστήμιο, ένα καινοτόμο και πρωτοποριακό ίδρυμα. Αναφέρω ενδεικτικά πως, ενώ το 2003 ήμασταν στην κατηγορία των διδακτικών πανεπιστημίων, σήμερα -με βάση διεθνείς δείκτες- καταφέραμε να είμαστε ερευνητικό πανεπιστήμιο. Κι ενώ μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν εμφανιζόμασταν καν στις διεθνείς κατατάξεις, το 2007 βρεθήκαμε στη θέση 2.100, ενώ το 2010 πλησιάσαμε την πρώτη χιλιάδα, που αποτελεί την κορυφή (5%) των πανεπιστημίων παγκοσμίως. Παραδίδουμε δηλαδή ένα πανεπιστήμιο με ισχυρή δυναμική για το μέλλον. Την περίοδο αυτή λειτούργησε επίσης η πολυτεχνική σχολή, δημιουργήθηκε ιατρική σχολή, τμήμα νομικής, τμήμα αρχιτεκτονικής, τμήμα βιολογικών επιστημών. Επίσης η πανεπιστημιούπολη έχει αναπτυχθεί σημαντικά, με τις εγκαταστάσεις της να τετραπλασιάζονται.


- Νιώθετε ωστόσο πως αυτή η «ισχυρή δυναμική» που αναφέρετε αντανακλάται και στην κουλτούρα των φοιτητών; Σας ρωτώ επειδή υπάρχει διάχυτη η αίσθηση πως συχνά οι φοιτητές μας προσέρχονται στο πανεπιστήμιο με νοοτροπία μαθητή του λυκείου.
Αυτό πιστεύω έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια κι αυτό έχει να κάνει με τη δημιουργία παράδοσης. Δηλαδή, έχω ζήσει για παράδειγμα τους φοιτητικούς ομίλους, οι οποίοι τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του πανεπιστημίου ήταν πολύ ερασιτεχνικοί. Κι όμως έχει ανέβει σημαντικά το επίπεδο δραστηριότητας και της συμμετοχής των φοιτητών. Κάτι άλλο που δείχνει σημαντική δυναμική, είναι ότι οι φοιτητικές οργανώσεις σιγά-σιγά ανεξαρτητοποιούνται σε μεγάλο βαθμό από τα κόμματα από τα οποία προέρχονται. Τα τελευταία χρόνια σημειώστε πως εκλέγονται και ανεξάρτητοι εκπρόσωποι των φοιτητών. Αυτά είναι βήματα δημιουργίας φοιτητικής κουλτούρας στην Κύπρο. Βεβαίως έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας. Κι αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι, στην πανεπιστημιούπολη για παράδειγμα, μέχρι την προηγούμενη βδομάδα, υπήρχαν μόνο αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήρια και γραφεία των καθηγητών. Δεν υπήρχαν χώροι κοινωνικοποίησης των φοιτητών. Το κτήριο κοινωνικών δραστηριοτήτων που δημιουργήθηκε τώρα θα κάνει μεγάλη διαφορά, άρχισε να κτίζεται μια «πόλη», που έχει τη δική της δυναμική. Άλλη μεγάλη διαφορά θα κάνει και η βιβλιοθήκη.


- Όμως η φοιτητική κουλτούρα έχει να κάνει μόνο με τις κτηριακές εγκαταστάσεις;
Όχι, αλλά αυτές δημιουργούν την ευκαιρία για τους φοιτητές να αναπτύξουν κοινωνική ζωή και να δημιουργήσουν φοιτητική κουλτούρα. Όταν οι φοιτητές έρχονται στο πανεπιστήμιο μόνο για να πάνε στο μάθημα και μετά να επιστρέψουν πίσω στα σπίτια τους, δεν δημιουργείται φοιτητική κουλτούρα. Σαφώς, δεν είναι τα κτήρια που κάνουν τη φοιτητική κουλτούρα, αλλά η δημιουργία της πανεπιστημιούπολης είναι κάτι που δημιουργεί έστω μια δυναμική. Κάτι άλλο στο οποίο υστερούμε είναι το πρόγραμμα ανταλλαγής των φοιτητών ERASMUS. Εμείς θέλουμε οι φοιτητές μας να πηγαίνουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, να κάνουν ένα διάστημα των σπουδών τους εκεί, ακριβώς για να αποκτήσουν εμπειρίες. Εδώ υπάρχει μια δυστοκία που είναι κοινωνικής υφής, τα παιδιά δυσκολεύονται να φύγουν από τις οικογένειές τους.


- Ποιος είναι ο απώτερος σκοπός ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος; Η επιστημονική κατάρτιση αυτή καθ’ αυτή ή μήπως η ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια;
Πρώτιστος στόχος είναι η δημιουργία ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με κριτική σκέψη. Αυτή ήταν και η ρητορική που χρησιμοποιούσα τα τελευταία χρόνια, μια ρητορική η οποία εκφράζει, πιστεύω, την ακαδημαϊκή κοινότητα. Από την άλλη ως κοινωνία, έχουμε μια τάση χρησιμοθηρίας. Τα παιδιά επιλέγουν να σπουδάσουν κάτι απλά και μόνο για να βρουν μετά δουλειά και όχι για την πνευματική τους αυτοδιάπλαση.


- Πώς μπορούμε να ανατρέψουμε αυτή τη συμβατική, στείρα αντίληψη της μόρφωσης;
Προσπαθούμε να το καταφέρουμε μέσω της δόμησης του προγράμματος σπουδών. Με το ότι οι φοιτητές πλέον παρακολουθούν μαθήματα από διάφορες σχολές. Έχουμε επίσης εισαγάγει και μαθήματα αθλητισμού στο πρόγραμμα σπουδών. Όλα αυτά τα πράγματα στοχεύουν στη διεύρυνση των οριζόντων των φοιτητών.


- Ο φιλόσοφος Νίκος Πουλαντζάς έλεγε ότι η εκπαίδευση συχνά λειτουργεί ως ο κατεξοχήν ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους. Σε ποιες περιπτώσεις η εκπαίδευση υποτάσσεται στις υφιστάμενες δομές εξουσίας και σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να τις αμφισβητήσει;
Ξέρετε, ανησυχώ πολύ όταν ακούω τη φράση ότι «το πανεπιστήμιο πρέπει να αφουγκράζεται την κοινωνία», ή πως «το πανεπιστήμιο πρέπει να έχει καλές σχέσεις με την πολιτεία». Αυτά, ως ρητορική και ως επιχειρηματολογία, μεταφράζονται ως εξής: ότι το πανεπιστήμιο πρέπει να καθυποταχθεί στους θεσμούς της εξουσίας. Αυτό ανατρέπει τον ουσιαστικό ρόλο του πανεπιστημίου, που είναι να λειτουργεί ως η αλογόμυγα της κοινωνίας. Το πανεπιστήμιο πρέπει να προκαλεί και να προβληματίζει, να εισάγει καινά δαιμόνια. Το πανεπιστήμιο δημιουργείται από την ίδια την κοινωνία και ο ρόλος του είναι ως trouble-maker, ως ταραχοποιός, δηλαδή να προκαλεί και να κεντρίζει. Από την άλλη, όποτε πούμε κάτι που δεν αρέσει, δεχόμαστε επιθέσεις. Οι θεσμοί εξουσίας στην Κύπρο είναι ιδιαίτερα συντηρητικοί.

Εμπαθής επίθεση

- Έστω, νομιμοποιούνται όμως οι διανοούμενοι να σιωπούν μπροστά στα όποια φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα; Θα θυμάστε βέβαια την επίθεση που εξαπέλυσε πριν από λίγους μήνες συγκεκριμένος βουλευτής εναντίον των ομοφυλοφίλων, αλλά και επιθέσεις άλλων βουλευτών κατά κοινωνικά ευάλωτων ομάδων.
Ο βουλευτής στον οποίο αναφέρεστε, είναι ο ίδιος βουλευτής που κάνει συστηματικά επίθεση κατά του πανεπιστημίου. Δεν είναι τυχαίο αυτό. Είναι ακριβώς αυτά τα συντηρητικά στοιχεία της κυπριακής κοινωνίας, τα οποία κατά τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει μια έντονη κι εμπαθή επίθεση κατά του πανεπιστημίου. Τέτοια συντηρητικά στοιχεία πάντοτε αντιδρούν στην προοπτική της αλλαγής, της κοινωνικής προόδου. Σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος της ερώτησής σας, δεν συμφωνώ. Δεν σιωπούν οι ακαδημαϊκοί μας, αντίθετα. Τον τελευταίο καιρό ιδιαίτερα έχουν βγει αξιόλογα και κριτικά βιβλία συναδέρφων. Αναφέρω ενδεικτικά το βιβλίο του Σταύρου Τομπάζου, που αποτελεί ουσιαστικά έναν αντίλογο στη διεθνή οικονομική κρίση. Είχαμε επίσης το βιβλίο του Γιάννη Ιωάννου, που πραγματεύεται τον πολιτικό πολιτισμό στην Κύπρο. Το περιοδικό του Πανεπιστημίου «Ενδείκτης», σε πολλές εκδόσεις του επίσης αγγίζει θέματα της κυπριακής κοινωνίας μ’ έναν λόγο εναλλακτικό. Από την άλλη, το πανεπιστήμιο δεν είναι από μηχανής θεός, χρειάζεται στις όποιες μάχες εκσυγχρονισμού να συμβάλλει κι η κοινωνία ευρύτερα. Ως κοινωνία δεν έχουμε δημιουργήσει ακόμη τους θεσμούς που να επηρεάζουν την πολιτική. Το πανεπιστήμιο για παράδειγμα είχε καταθέσει πρόταση για τη δημιουργία δεξαμενών σκέψης αλλά δεν έχει υιοθετηθεί.


- Ποιος πιστεύετε είναι ο ρόλος του διανοούμενου σήμερα, στην κυπριακή κοινωνία;
Ο σημαντικότερος ρόλος είναι αυτός που περιέγραψε ο Παλαιστίνιος στοχαστής Edward Said, ότι ο διανοούμενος οφείλει να είναι σε κατάσταση συνεχούς επιφυλακής, για να μην επιτραπεί στις μισές αλήθειες και τις κοινώς παραδεδεγμένες απόψεις να συμπαρασύρουν τους ανθρώπους. Αυτή είναι η πρόκληση των διανοουμένων σήμερα και αυτό είναι που κάνει και το πανεπιστήμιο τα τελευταία χρόνια. Έχει προκαλέσει και έχει αντιμετωπίσει μια σειρά συγκρούσεων ως αποτέλεσμα των θέσεών του. Είδαμε μερικές φορές τους θεσμούς της εξουσίας να συμφωνούν μαζί μας στο τέλος, όπως με τα ποιοτικά κριτήρια εισδοχής στην πολυτεχνική σχολή. Η αντίδραση εναντίον μας μετατράπηκε σε υποστήριξη. Ή είχαμε κι άλλες περιπτώσεις όπου υιοθετούσαν τις θέσεις μας, αλλά δεν τις εφάρμοσαν φοβούμενοι το πολιτικό κόστος, όπως σε ό,τι αφορά τα διεθνή κριτήρια εισδοχής στα πανεπιστήμια.

Κρίσιμα ζητήματα δεν βρίσκονται καν στην ατζέντα

- Θα λέγατε πως πρέπει να υπάρχει μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στον στοχασμό και την πράξη, μεταξύ της «βιβλιοθήκης» και του «δρόμου»;
Βεβαίως. Για να φτάσεις μακριά, πρέπει να έχεις το κεφάλι σου στα σύννεφα και τα πόδια σου στη γη. Ο «δρόμος», όπως το έχετε αποκαλέσει, είναι το εργαστήριο μέσα από το οποίο αντλείς πληροφορίες, κάνεις παρατηρήσεις κι αν έχεις την επιστημονική προπαίδεια να τα συνθέσεις, επιστρέφεις πίσω στην κοινωνία αυτό που χρειάζεται. Αυτό δε μπορεί να γίνει αφηρημένα ή αφ’ υψηλού. Από την άλλη, ο ακτιβισμός χωρίς τον στοχασμό δεν θα έχει σημαντικό αντίκτυπο. Όμως το κάθε τι έχει τον ρόλο του. Δηλαδή ο ακτιβιστής που δένεται πάνω στο δέντρο ντυμένος ως φράουλα για να μην κοπεί το δέντρο, αυτός προκαλεί αφύπνιση συνειδήσεων. Αυτή η ακτιβιστική δράση από μόνη της προκαλεί αφύπνιση. Επομένως ναι, ο δρόμος διδάσκει πολλά. Οι στοχαστές πρέπει να είναι εκεί, στις επάλξεις των κοινωνικών αγώνων, στις εκδηλώσεις, στο καφενείο, στις πλατείες. Και οι ακτιβιστές, από την άλλη, πρέπει να στοχάζονται. Όσο πιο πολύ η κάθε ομάδα διευρύνει τους ορίζοντές της, τόσο πιο πολύ θα μπορέσει μια κοινωνία να προχωρήσει μπροστά.


- Νιώθετε ότι μπορεί η κοινωνία μας να προχωρήσει μπροστά με άλυτο το Κυπριακό;
Πιστεύω ότι το Κυπριακό δρα για ορισμένους και ως άλλοθι, προκειμένου να μείνουν κρυμμένα κάτω από το χαλί προβλήματα εξίσου δύσκολα και πολύπλοκα. Δεν μπορεί μια κοινωνία να έχει μια μονομανή προσήλωση σ’ ένα πρόβλημα. Ήμουν στις ΗΠΑ όταν βρισκόμασταν στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, τις παραμονές της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν ασχολούνταν η χώρα μόνο με αυτό το θέμα όμως. Ήταν μήπως λιγότερο το πρόβλημα εκείνης της σύγκρουσης για τις ΗΠΑ, απ’ ό,τι είναι για εμάς το Κυπριακό; Δεν υποτιμούμε βέβαια τη σημασία του εθνικού θέματος, αλλά πολλά άλλα θέματα κρίσιμα δεν βρίσκονται καν στην ατζέντα των θεσμών εξουσίας. Το εθνικό θέμα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως άλλοθι για να αποσιωπούμε άλλα, εξίσου κρίσιμα προβλήματα της κοινωνίας.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΠΡΟΥ

3 σχόλια:

  1. Επιτρέψτε μου να σας καταγράψω τις εντυπώσεις μου από τη φοίτησή μου σε Κυπριακό Πανεπιστήμιο:
    α. Όλοι οι χώροι είναι καθαροί.
    β. Δεν υπάρχουν πολιτικά συνθήματα και αφισσοκόλληση.
    γ. Δεν υφίσταται το "ΑΣΥΛΟ".Μάλιστα Κύπριος Καθηγητής της Νομικής, Σύμβουλος του Χριστόφια και μέλος του ΑΚΕΛ (!!!)υπέβαλε πρόταση στο Γενικό Εισαγγελέα να κριθεί η πρόταση που εισηγήθηκε "ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ=ΕΛΛΑΔΙΤΗΣ" καθηγητής για θεσμοθέτηση του "ΑΣΥΛΟΥ" ως Αντισυνταγματική...ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΤΥΧΕ.
    Πλέον των παραπάνω θα ήθελα να σας πω για την εικόνα από τα Δημοτικά Σχολεία της Λευκωσίας.
    Ακούστε...στα θρανεία...βαμμένα όλα με την Ελληνική Σημαία...και στους τοίχους...συνθήματα της ΕΟΚΑ!!!(ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΡΟΒΟΛΟΥ).
    Κρίμα στους Κυπρίους αδελφούς μας...που νά ξεραν με τι...Γραικύλους αδελφούς και γιούς της "ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ" έχουν μπλέξει.
    ΦΤΑΝΕΙ ΠΙΑ ΑΞΙΟΤΙΜΟΙ ΛΟΠΩΔΗΤΕΣ-ΓΛΥΦΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ...ΚΑΝΑΤΕ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΣΑΝ ΤΑ...ΜΟΥΤΡΑ ΣΑΣ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Όσοι γνωρίζουν την περίοδο της πρυτανείας του Σταύρου Ζένιου στο πανεπιστήμο Κύπρου γελούν με αυτά που λέει στις συνεντεύξεις του. Ο άνθρωπος ήταν υπέρμαχος του Σχεδίου Ανάν χωρίς να μπορεί αρθρώσει σοβαρό πολιτικό λόγο. Τώρα δίνει συνεντεύξεις δεξιά και αριστερά γιατί θέλει να κατέλθει βουλευτής. Πουλά δηλαδή μόστρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Κύριε ανώνυμε.

    Παρακαλώ όπως τεκμηριώσατε τα όσα λέτε.

    Η ανωνυμία εν μεγάλο προνόμιο.
    Δυστηχώς συμβάλλει σε πολλούς απο τους λόγους που καταρρέει η κοινωνία μας σήμερα.

    Άρα,
    κύριε ανώνυμε.
    Η ευθύνη με το προνόμιο σου που έρχεται στην εικόνα;

    http://en.wikipedia.org/wiki/Introspection

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.