Η αντιπαπανδρεϊκή ψύχωση των ΗΠΑ Στο φως απόρρητοι φάκελοι της CΙΑ

Ρεπορτάζ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ

Επικίνδυνος, απρόβλεπτος, παρανοϊκός, καιροσκόπος, πανούργος, αλλοπρόσαλλος, παθολογικός ψεύτης. Μερικοί μόνο από τους χαρακτηρισμούς που επί τρεις δεκαετίες επιφύλασσαν σε απόρρητα τηλεγραφήματα και εκθέσεις αμερικανοί αξιωματούχοι, διπλωμάτες και το σύνολο των μυστικών υπηρεσιών για τον Ανδρέα Παπανδρέου. Για την πλειονότητα όσων έπαιρναν αποφάσεις στο αμερικανικό σύστημα, ή βρίσκονταν σε θέση να τις επηρεάζουν, o Ανδρέας έπασχε από νεύρωση διπλής ταυτότητας και η αντιαμερικανική ρητορική του ήταν ψυχωτική... Η ειρωνεία είναι ότι- ό πως αποδεικνύουν ο Μιχάλης Ιγνατίου και ο Μάριος Ευρυβιάδης στο βιβλίο τους «CΙΑ: Ο απόρρητος φάκελος του Ανδρέα» (κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες από τις Εκδόσεις Λιβάνη) φέρνοντας στο φως απόρρητες εκθέσεις και τηλεγραφήματα των Αμερικανών- η ψύχωση τελικά ήταν μάλλον αμερικανική. Ο αντιπαπανδρεϊσμός διήρκεσε όσο και η πολιτική πορεία του Ανδρέα. Και διακρίθηκε από τρομακτική συνέπεια, καθώς ακόμη και λίγες ημέρες πριν από τον θρίαμβο του ΄81 οι Αμερικανοί εκτιμούσαν πως η άνοδος του Ανδρέα θα προκαλούσε νέο πραξικόπημα στην Ελλάδα! Η αμερικανική ευθυκρισία στα χειρότερά της, η υπεραπλούστευση στα καλύτερά της...
«Να συμπεριφερθούμε στην Ελλάδα όπως σε μια ριζοσπαστική τριτοκοσμική χώρα»
Σαν να μην είχε περάσει μια μέρα από το 1967. Τότε που ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ατσεσον, αρθρογραφώντας στους «Νew Υork Τimes» είχε αποκαλέσει τον Γεώργιο και τον Ανδρέα Παπανδρέου «ο τρελός γέρος και το νεαρό κάθαρμα». Η αντιπάθεια των περισσότερων αμερικανών αξιωματούχων απέναντι στον Γεώργιο και τον Ανδρέα Παπανδρέου που συχνά έφθανε σε σημείο φανατισμού- σε όλη τη διάρκεια της ταραγμένης δεκαετίας του ΄60-ήταν λίγο- πολύ γνωστή.

Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό και το αναδεικνύουν δύο έμπειροι ερευνητές, μυημένοι στα αμερικανικά πρόσωπα και πράγματα- ο γνωστός δημοσιογράφος Μιχάλης Ιγνατίου και ο Μάριος Ευρυβιάδης, διδάσκων Διεθνείς Σχέσεις στο Πάντειο Πανεπιστήμιο- είναι ότι οι μυωπικές αγκυλώσεις των Αμερικανών απέναντι στον Ανδρέα Παπανδρέου διατηρήθηκαν μέχρι το τέλος. Προφανώς οι συγγραφείς δεν επιλέγουν τυχαία να αρχίσουν το βιβλίο από τη συνάντηση που είχε ο Ανδρέας με τον Μπιλ Κλίντον στον Λευκό Οίκο τον Απρίλιο του 1994. Ο Ανδρέας είναι ταλαιπωρημένος μετά την πτώση του και την επιστροφή του, συγκινημένος που βρίσκεται στις ΗΠΑ, αλλά με φανερά τα σημάδια της σωματικής κατάρρευσης που ερχόταν. Αυτό ωστόσο δεν εμπόδισε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και την αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα να ετοιμάσουν ένα βιογραφικό που δεν ήταν καθόλου κολακευτικό και συμπύκνωνε κάθε αρνητική αμερικανική άποψη που είχε εκφραστεί για τον Ανδρέα ήδη από το ΄60. Περιγραφόταν ως «ο απόλυτος καιροσκόπος, ικανός να αλλάξει γρήγορα συμμαχίες και θέσεις αν αυτό εξυπηρετεί τα πολιτικά του συμφέροντα... Μπορεί να είναι γοητευτικός και λογικός σε ιδιωτικές συζητήσεις, αλλά μπορεί στη συνέχεια να αγνοήσει υποσχέσεις ή δεσμεύσεις». Ηταν ο άνθρωπος που «μπορεί να αντιπροσωπεύει τα πάντα για όλους τους ανθρώπους». Το προφίλ. Το αμφιλεγόμενο προφίλ του Ανδρέα που οικοδόμησαν οι Αμερικανοί τη δεκαετία του ΄60 αναπαράχθηκε, εμπλουτίστηκε και αποτέλεσε τη βάση οποιασδήποτε μετέπειτα εκτίμησης, είτε των αμερικανών διπλωματών είτε των μυστικών υπηρεσιών. Οι Αμερικανοί τον ανέφεραν ως κακό παράδειγμα ακόμη και σε συζητήσεις με ξένους ηγέτες. Οπως γράφουν οι Ιγνατίου και Ευρυβιάδης, σε συζήτηση του προέδρου Φορντ το 1975 με τον σάχη της Περσίας ο Ανδρέας περιγράφεται ως «επικίνδυνος άνδρας», ενώ σε ανάλογη συνάντηση με τον γερμανό καγκελάριο Χέλμουτ Σμιτ, ο Φορντ τον περιγράφει ως «κακή επιρροή» και ο Σμιτ ως «πολύ επικίνδυνο» αλλά και «πολύ επιδέξιο». Το 1976 ο υπουργός Εξωτερικών Δημήτρης Μπίτσιος σε συνάντηση με τον Φορντ λέει ότι ο Ανδρέας «αποκαλεί τον εαυτό του σοσιαλιστή, αλλά είναι εξτρεμιστής», ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ που είναι παρών χαρακτηρίζει τη Μαργαρίτα Παπανδρέου «πολύ αντιαμερικανίδα» και λέει πως «μοιάζει με τους στασιαστές του Μπέρκλεϊ τη δεκαετία του 1960».

Νωρίτερα, ο αμερικανός διπλωμάτης Τζον Οουενς (είχε υπηρετήσει στη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα και σε αρμόδιες διευθύνσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ), είχε οικοδομήσει το «παρανοϊκό» προφίλ του Ανδρέα πάνω σε ψυχαναλυτική ερμηνεία των χαρακτηριστικών του. Μιλούσε για «αυτοαναιρούμενη συμπεριφορά, εξαιτίας της οποίας επέμενε πεισματικά στη δική του πορεία και συνέβαλλε στην προσωπική του ήττα και στην ήττα των σημαντικών μέτρων τα οποία προάσπιζε. Φαίνεται ότι πραγματοποιώντας κατά μέτωπο σφοδρές επιθέσεις εναντίον δυνάμεων που η λογική του έλεγε ότι δεν μπορεί να τις νικήσει, ο Ανδρέας ενεργούσε κάτω από έναν εσωτερι κό ψυχαναγκασμό να ωθεί τα πράγματα προς τα εμπρός μέχρι να τον σταματήσουν». Κατέληγε ότι ο Ανδρέας έπασχε από ψυχαναγκαστική νεύρωση: «όσο περισσότερο οι αντίπαλοί του αντιδρούσαν στις υπερβολές του τόσο περισσότερο σκληρή ήταν η αντεπίθεσή του». (σελ. 66, 67).

Αυτοπεποίθηση. Τον Μάρτιο του 1982 και αφού ο Α. Παπανδρέου είχε αναλάβει την εξουσία, οι Αμερικανοί έκαναν μια διαφορετική αποτίμηση. Ο αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Μόντιγκλ Στερνς έκανε προσπάθεια να τον εμφανίσει αλλαγμένο, ενώ σε τηλεγράφημά του καθησύχαζε τους ανωτέρους του ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής βρισκόταν δίπλα του και τον καθοδηγούσε στον... δρόμο της μετριοπάθειας! «Στους τέσσερις αυτούς πολυτάραχους μήνες από την εκλογή του ο Παπανδρέου παραμένει ο κεντρικός πυρήνας της κυβέρνησης. Κινούμενος με μεγάλη αυτοπεποίθηση ο πρωθυπουργός έχει καταστήσει σαφές ότι αυτός έχει τον έλεγχο και αυτός λαμβάνει τις αποφάσεις και ότι Παπανδρέου και ΠΑΣΟΚ είναι ένα και το αυτό». Τα μέλη τα κυβέρνησής του παρουσιάζονταν ως... supporting cast, να έχουν δευτερεύοντα ρόλο, αφού, «εμφανώς βγάζει ο ίδιος όλες τις αποφάσεις, σημαντικές και μη». Το 1985 η εικόνα είχε αλλάξει και τα αντιπαπανδρεϊκά σύνδρομα είχαν επανέλθει στον Λευκό Οίκο. Το καθεστώς εμφανιζόταν ως «η πρώτη αντιαμερικανική μαζορέτα», ενώ αναφερόταν πως «αν ο Παπανδρέου επιμένει να συμπεριφέρεται ως μια ριζοσπαστική τριτοκοσμική χώρα, τότε η Ουάσιγκτον πρέπει να αναγνωρίσει πως δεν έχει άλλη επιλογή παρά να συμπεριφέρεται στην Ελλάδα όπως μια ριζοσπαστική τριτοκοσμική χώρα». Ηταν η εποχή που οι Αμερικανοί σκλήρυναν τη στάση τους, λόγω των φιλοσοβιετικών τόνων του Ανδρέα στο ΝΑΤΟ, διαμηνύοντας πως αν δεν άλλαζε στάση σε μια σειρά θεμάτων- συμπεριλαμβανομένων των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα- η αμερικανική οικονομική βοήθεια θα κοβόταν...


Το ΄81 τον προειδοποίησαν να γίνει «μετριοπαθής»...

O φόβος εκλογής του Α. Παπανδρέου πριν από τις εκλογές του 1981 έκανε τους Αμερικανούς να μιλούν για προοπτική αστάθειας και νέου πραξικοπήματος στην Ελλάδα και για καταστροφή για τα αμερικανικά συμφέροντα. Μάλιστα, δεν απέκλειαν να... επέμβει ο στρατός! Αναφερόταν σε τηλεγράφημα της 11ης Μαΐου 1981: «Πιστεύουμε πως ένα πραξικόπημα σχεδόν σίγουρα θα ήταν υπέρ των ΗΠΑ». Και επαναλάμβαναν, όπως κατά τη διάρκεια της χούντας, ότι τα συμφέροντα και οι αμερικανικές βάσεις θα εξυπηρετούνταν καλύτερα από μια δεξιά κυβέρνηση. Τον Ιούνιο του 1981 πλήθαιναν οι πληροφορίες- διέρρεαν από τον ίδιο τον Αβέρωφ- ότι αν ο Ανδρέας έπαιρνε την εξουσία, οι Ενοπλες Δυνάμεις μπορεί να μην τον ακολουθούσαν και ότι ενδέχεται να γινόταν πραξικόπημα. Σε σύσκεψη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας υπό την προεδρία του Ρόναλντ Ρίγκαν, ο υπουργός Αμυνας είχε πει χαρακτηριστικά: «Σε μερικούς μήνες θα γίνουν εκλογές στην Ελλάδα και αν νικήσει ο Παπανδρέου θα πάρουμε το απόλυτο μηδέν». Θέμα συζήτησης ήταν και το φθηνό αμερικανό πολεμικό υλικό που είχε ζητήσει ο Ευάγγ. Αβέρωφ. Η κυβέρνηση Ράλλη εμφανίζεται από τους Αμερικανούς επισπεύδουσα για την υπογραφή αμυντικής συμφωνίας και την προμήθεια στρατιωτικού υλικού, ελπίζοντας ότι η εξέλιξη θα τη διευκόλυνε προεκλογικά.

Απόπειρα δολοφονίας. Το σοκ, ωστόσο, το οποίο αξίζει να τύχει περαιτέρω ανάλυσης είναι η πολυσέλιδη απόρρητη έκθεση-εκτίμηση για τις κυοφορούμενες εξελίξεις στην Ελλάδα, την οποία συνέταξε το σύνολο των μυστικών και όχι μόνον υπηρεσιών των ΗΠΑ λίγο πριν από τον θρίαμβο της «αλλαγής» και την οποία αποκαλύπτουν οι συγγραφείς. Το προσχέδιο της έκθεσης του Σεπτεμβρίου του 1981 έπεσε, σύμφωνα με τους συγγραφείς, στα χέρια του Ανδρέα. Αφήνουν μάλιστα να εννοηθεί ότι οι Αμερικανοί σκοπίμως φρόντισαν να τη δει ο Α. Παπανδρέου για να τον προειδοποιήσουν να αλλάξει συμπεριφορά. Στην έκθεση γινόταν λόγος μεταξύ άλλων και για ενδεχόμενη επέμβαση του στρατού, «από γενικευμένο πραξικόπημα, οργανωμένο από αξιωματικούς, μέχρι απόπειρα πολιτικής δολοφονίας ή απαγωγή από φιλοχουντικά στοιχεία και τους αποπεμφθέντες συναδέλφους τους». Ενώ οι Αμερικανοί απροκάλυπτα συμπέραιναν πως ακόμη και μια μετριοπαθής κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ θα ήταν «απρόβλεπτος και ενοχλητικός εταίρος» και έκαναν λόγο για εργαλεία «επιβράβευσης και τιμωρίας, που τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Δυτική Ευρώπη είχαν στα χέρια τους, προκειμένου να αποθαρρύνουν τον Ανδρέα»... Κατέληγαν πως αν εκείνος ενέδιδε στον ριζοσπαστισμό του, «η Ελλάδα θα αποκτούσε σχεδόν σίγουρα την εμπειρία ενός ακόμη στρατιωτικού καθεστώτος, το οποίο με τη σειρά του θα εισήγε μια διαφορετική, αλλά σοβαρή σειρά προβλημάτων για τη μακροχρόνια πολιτική σταθερότητα της Ελλάδας για τη Δύση». Η υπερδύναμη είχε κάνει σαφές το μήνυμά της.
«Ο Καραμανλής πρόσφερε στη Δύση »

Τον Φεβρουάριο του 1979, κάνοντας ασκήσεις επί χάρτου για το πολιτικό άστρο του Κωνσταντίνου Καραμανλή που φαινόταν να σβήνει, ο αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Μακλόσκι έγραφε προς τον υπουργό Εξωτερικών τηλεγράφημα με τις νέες ισορροπίες που διαμορφώνονταν: «Πρόσφερε στην Ελλάδα και στους φίλους της Ελλάδας στη Δύση τεσσεράμισι πολύ καλά χρόνια. Ομως, σύντομα θα γίνει 72 ετών και θα βρεθεί στη δύση της πολιτικής σταδιοδρομίας του. Η Ουάσιγκτον έπρεπε να εκμεταλλευθεί τον Καραμανλή όσο μπορούσε: «Πρέπει να αξιοποιήσουμε την παρουσία του για να εργαστούμε προς την κατεύθυνση της επίλυσης των εκκρεμών προβλημάτων στις εξωτερικές σχέσεις της Ελλάδας. Ουδείς πιθανός διάδοχος του πρωθυπουργού θα διαθέτει το κύρος του και την ικανότητά του να προβεί σε ΄΄παραχωρήσεις΄΄ στο πλαίσιο των προσπαθειών επίλυσης των δυσκολιών για τα θέματα της επανένταξης στο ΝΑΤΟ και της αντιπαράθεσης με την Τουρκία (σελ. 157). Παρ΄ ότι οι Αμερικανοί δεν έκρυβαν την απογοήτευσή τους για το γεγονός ότι ο Καραμανλής δεν θα παρέμενε στην ηγεσία της Ν.Δ. για να ανακόψει την πορεία του Παπανδρέου προς την εξουσία, ενημέρωναν με ικανοποίηση τους προϊσταμένους τους πως θα διασφάλιζε την εθνική ενότητα από τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας...

Ο «μη χαρισματικός Ράλλης» και το «ενοχλητικό» ΚΚΕ
Πριν από τις εκλογές του 1981 οι Αμερικανοί δεν έκρυβαν ότι προτιμούσαν τον Γεώργιο Ράλλη έναντι του Ανδρέα. Ο αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Τζορτζ Μακλόσκι εκτιμούσε ότι ούτε η Ν.Δ. ούτε το ΠΑΣΟΚ θα είχαν ευρεία πλειοψηφία και αργά ή γρήγορα η Ελλάδα θα οδηγείτο σε κυβερνήσεις συνασπισμού και αστάθεια. Παρ΄ όλα αυτά, ο σκιαγράφηση του Ράλλη δεν ήταν καθόλου κολακευτική: «Σε μια χώρα όπου ευδοκιμεί η λατρεία της προσωπικότητας, η προσπάθεια του Ράλλη- είναι κάτι μεταξύ συμπεριφοράς μικροκτηματία γεωργού, άνευ εμπνεύσεως- και η μη χαρισματική προσωπικότητά του συμβάλλουν στην προοπτική περαιτέρω πτώσης της Ν.Δ.». Ιδιαίτερα αρνητικοί ήταν και οι χαρακτηρισμοί για την κομμουνιστική Αριστερά (ΚΚΕ Εξωτ.). «Στη Δυτική Ευρώπη, ίσως μόνο στην Πορτογαλία, υπάρχει ορθόδοξο κομμουνιστικό κόμμα τόσο πειθαρχημένο και υποτακτικό στη Μόσχα όσο το ΚΚΕ Εξωτ., το οποίο πήρε σχεδόν μισό εκατομμύριο ψήφους το 1977 και εξέλεξε έντεκα βουλευτές». Σε άλλο τηλεγράφημα του Μακλόσκι αναφερόταν ότι «ανάληψη κυβέρνησης από την κομμουνιστική Αριστερά, νόμιμα ή με άλλα μέσα, προφανώς θα σήμαινε και το τέλος για όλες τις αμερικανικές εγκαταστάσεις εδώ». Ενώ διακρινόταν για «παρενοχλητική σκοπιμότητα». «Το κόμμα συνεργάζεται με το ΠΑΣΟΚ σε δραστηριότητες όπως διαδηλώσεις κατά των αμερικανικών βάσεων, αλλά τους χωρίζει μεγάλη απόσταση σε άλλα πιο γενικά θέματα... Το ΚΚΕ πάντα δρούσε υπό την εξουσία της Μόσχας και έχει παραδοσιακά δραστηριοποιηθεί υπέρ της Σοβιετικής Ενωσης στην Ελλάδα».
ΝΕΑ