Η Κωνσταντινούπολη δεν είναι πλέον μέσα στην Κωνσταντινούπολη

Le Monde 13.01.11
Μετάφραση από τα γαλλικά, Κριστιάν
Έκλεισε το πολιτιστικό έτος στην Κωνσταντινούπολη, όπως είχε ανοίξει. Στην αδιαφορία μιας υπερβολικά ευρείας πόλης για να αγκαλιάσει αυτό το συμβάν. Οι 600 εκθέσεις, συναυλίες ή παραστάσεις που οργανώθηκαν στα πλαίσια της Κωνσταντινούπολης ευρωπαϊκής πολιτιστικής πρωτεύουσας 2010, σίγουρα τόνωσαν τη καλλιτεχνική δημιουργία, επιτάχυναν το άνοιγμα μουσείων και γκαλερί και έβαλαν την Κωνσταντινούπολη στη σκηνή του παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού, φιλοξενώντας π.χ., το συγκρότημα U2 στο στάδιο Ατατούρκ.
"Η Κωνσταντινούπολη αναζωογονήθηκε. Φιλοξενήσαμε περίπου 8 εκατομμύρια τουρίστες», λέει με ικανοποίηση ο Kadir Topbas, ο παντοδύναμος δήμαρχος της μητροπολιτικής περιοχής, που εκλέχτηκε το Δεκεμβρίου 2010 ως επικεφαλής της Παγκόσμιας Συνέλευσης των εκλεγμένων από τις τοπικές κοινωνίες.
Συμβολικά, η χαριστική βολή στην Κωνσταντινούπολη 2010 δόθηκε το Σεπτέμβριο, όταν ένα βράδυ, μια διμοιρία οπλισμένων βανδάλων με λοστούς και σιδερένιες ράβδους εισέβαλαν στις γκαλερί σύγχρονης τέχνης και πιο πρόσφατα στην γειτονιά της Tophane, σπάζοντας τις βιτρίνες και απειλώντας τον κόσμο με βερνίκωμα. Μια αντίδραση των κατοίκων έναντι των καλλιτεχνών, που κατηγορούνται για κατανάλωση αλκοόλ στο δρόμο, για την προώθησή της ταχείας «gentrification» (αστικός εξευγενισμός) του κέντρου της πόλης, φαινόμενο που διώχνει τα λαϊκά στρώματα του πληθυσμού από τις εστίες τους.
Αυτές οι βιαιότητες φανερώνουν προπαντός τις βαθιές αντιφάσεις που διαπερνούν την Κωνσταντινούπολη, " πόλη- κόσμος " που αποτελείται από χιλιάδες μικρά χωριά, και που χάνεται «μεταξύ του παγκόσμιου και του τοπικού», σύμφωνα με τον Caglar Keyder, πολεοδόμος στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου. Μια πόλη η οποία αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα και η διαδικασία μετασχηματισμού αφέθηκε ανεξέλεγκτη. «Η Κωνσταντινούπολις είναι μια χαοτική πόλη, που έγινε ακυβέρνητη επειδή μετατράπηκε σε σκέτο εμπόρευμα. Οι πολιτιστικές αξίες θυσιάστηκαν για το οικονομικό κέρδος», θεωρεί ο Mustafa Sönmez, αρθρογράφος στην καθημερινή εφημερίδα Τζουμχουριέτ και σκληρός αντίπαλος του ισλαμικού-συντηρητικού κόμματος που είναι τώρα στην εξουσία, ο οποίος λέει ότι φοβάται μια κατάσταση που παρασύρει σε "α λα Ντουμπάι".
Υποκείμενη στη πίεση από την αστυφιλία και την άνευ προηγουμένου οικονομική ανάπτυξη, η Μεγαλούπολη δεν σταματά να περιορίσει τα φυσικά της όριά για να συνεχίζει να καταπίνει την εξοχή και το δάσος του Βελιγραδίου που αντιστέκεται στο Βορρά. Στο βιβλίο του «Istanbul (NiL Editions, 2002)», ο Daniel Rondeau συνοψίζει αυτή τη φυγή: «μία ημέρα η Κωνσταντινούπολη πήδηξε τη μάνδρα (ο Βυζαντινός τοίχος του Κωνσταντίνου γύρω από την ιστορική πόλη). Από τότε καλπάζει. Από τα 4 εκατομμύρια στην αρχή της δεκαετίας του 1980, η πόλη φτάνει τα 15 εκατομμύρια κατοίκους τριάντα χρόνια αργότερα, αυξανόμενη, κάποια χρόνια, με ρυθμό 800 ψυχές την ημέρα.»
Η Κωνσταντινούπολη συμπυκνώνει το 20% του πληθυσμού και το 40% της οικονομικής δραστηριότητας της Τουρκίας. Ολόκληρες περιοχές έχουν κατασκευαστεί ex nihilo σε λίγους μήνες, στην ασιατική πλευρά όπως και στην Ευρωπαϊκή πλευρά, επιτρέποντας αρχιτεκτονικά σχέδια παραληρήματος: Ιαπωνικές συνοικίες, ρεπλίκες Οθωμανικών παλατιών ή την ανασύσταση της λιμνοθάλασσας του Phuket, στην Ταϊλάνδη.
Η Κωνσταντινούπολη, γιγάντια πόλις-μανιταρι είναι μια θάλασσα ικριωμάτων και γερανών, "μια μόνιμη έκθεση οικοδομικών υλικών", αναφέρει ο Burak Boysan, αρχιτέκτονας και συν-οργανωτής μιας μνημειώδους έκθεσης "Κωνσταντινούπολη 1910-2010", αφιερωμένη σε έναν αιώνα τρελής πολεοδομίας που παρουσιάστηκε στη Santralistanbul, τον παλιό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής, που έγινε ένα από τα πιο αβανγκάρντ Μουσείο της πόλης.
Οι εφημερίδες ξεχειλίσουν από τις μικρές αγγελίες που διαφημίζουν τις νέες οικίες της περιφέρειας. Στα 40 χλμ από το Βόσπορο, μια ρεπλίκα σε σκυρόδεμα των περίφημων στενών, για παράδειγμα, ξεφυτρώνει από τη γη στην ευρωπαϊκή περιφέρεια της πόλης. Το "Bosphorus City" θα είναι μια συνοικία διαμονής για τους νέους σύγχρονους οπαδούς της αστυφιλίας, όπως άλλες που κατασκευάζονται κατά δεκάδες στην Κωνσταντινούπολη, με τα γήπεδα αθλητισμού, την ιδιωτική ασφάλεια (σεκουριτάδες) τους και το Starbucks. "Το δεύτερο Βόσπορο της Κωνσταντινούπολης", επιβεβαιώνει το γυαλιστερό διαφημιστικό φυλλάδιο.
Αυτή η νέα πόλη με την γέφυρα που ενώνει δύο ηπείρους, με τις οθωμανικές βίλες kitsch που απομιμούνται τα ξύλινα παραδοσιακά yali, τις ψαροταβέρνες... με εκατοντάδες εργαζόμενους να δουλεύουν σε εργοταξιακές λάσπες σε μια προσπάθεια να βελτιώσουν την Εικόνα της. «Η ιδέα μας ήταν να ξαναδημιουργήσουμε την ζωή στα παράλια του Βοσπόρου, σε κάτι λιγότερο ακριβό. Μια συνοικία όπου βρίσκεις τα πάντα σε πέντε λεπτά, όπου θα βρίσκονται τα παιδιά της ίδιας κοινωνικής τάξης. Αυτή είναι η τάση. Είκοσι χιλιάδες άνθρωποι θα έρθουν να ζούν εδώ,» δείχνει ένας από τους πωλητές στη μακέτα αυτού του τεράστιου σχεδίου κατασκευής ακινήτων.
Ελλείψει της θάλασσας, το συγκρότημα, χτισμένο σε μια πρώην χωματερή, συνορεύει με το αυτοκινητόδρομο και σε λίγο θα συνδεθεί με μια γραμμή του μετρό. Τα 300 διαμερίσματα με θέα στο τεχνητό κανάλι πουλήθηκαν σε 10 ημέρες: 120 000 ευρώ για ένα δυάρι. Σε μια πόλη που πιάστηκε με φρενίτιδα ακινήτων, οι τιμές στέγασης πήραν φωτιά και αντίστροφα κάνουν την τύχη των Βασιλιάδων του σκυροδέματος, όλοι κοντά στο κυβερνών κόμμα. Ορισμένες κατοικίες, διακοσμημένες από τον Armani ή τον Philippe Starck, πωλούνται με 18.000 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο. Η φούσκα της οικοδομής, που βασίζεται σε στεγαστικά δάνεια, απειλεί να εκραγεί. Πριν από πέντε χρόνια η εξοχή βρίσκονταν ακόμη γύρω από το στάδιο του Ατατούρκ εκεί όπου τώρα στοιχίζονται πύργοι και νέα συγκροτήματα. Προηγουμένως, μικρά χωριουδάκια gecekondu, αυτές οι παραγκουπόλεις με σπίτια από στερεά υλικά, παράνομα κατασκευασμένα ανάλογα με τα κύματα μετανάστευσης, κυμαινόταν διάσπαρτα στους λόφους. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους, μετανάστες από τις αγροτικές περιοχές της Ανατολίας, έχουν μετεγκατασταθεί ή τους έδιωξαν. Οι μπουλντόζες τα ισοπέδωσαν. Αυτή η ριζική αλλαγή αποκαλύπτει μια νέα σειρά επειγουσών προκλήσεων. Οι πολιτιστικοί φάκελοι παρέμειναν σε δεύτερη μοίρα.
Η προτεραιότητα του δημάρχου, Kadir Topbas, πιστός στο πρωθυπουργό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: τα μέσα μαζικής μεταφορές και οι υποδομές, στα οποία έχει επενδύσει 4 δισεκατομμύρια ευρώ. Η κόλαση της αυτοκινητιστικής κυκλοφορίας στους στενούς δρόμους του Κέντρου, έχει καταστεί ο εφιάλτης των Κωνσταντινουπολιτών. Για να τον αντιμετωπίσει, η Κωνσταντινούπολη επεκτείνει το δίκτυο του μετρό και των οχηματαγωγών πλοίων, καθώς επίσης έθεσε σε κυκλοφορία ένα "Metrobus" για να αποσυμφορηθούν τα προάστια...
Μια τρίτη γέφυρα θα οικοδομηθεί στα στενά του Βοσπόρου επιπλέον μιας σιδηροδρομικής σήραγγας κάτω από τα στενά, το Marmaray, και σχεδιάζεται ένα τρίτο αεροδρόμιο. Αυτοκινητόδρομοι, εμπορικά κέντρα, νοσοκομεία, τεμενά και πανεπιστήμια αναγύρονται διαρκώς. Από τότε που ήρθε στην εξουσία, ο Kadir Topbas, αρχιτέκτων ο ίδιος, άλλαξε την όψη της Κωνσταντινούπολης. «Εάν ακολουθούμε τα πρότυπα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, η Κωνσταντινούπολη είναι μια επιτυχημένη ιστορία» διαβεβαιώνει ο Caglar Keyder.
Αλλά το "πρόγραμμα πολεοδομικού μετασχηματισμού" που σχεδιάστηκε και εφαρμόσθηκε από τη Δημαρχεία χωρίς καμία διαβούλευση αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο. Η ιστορική χερσόνησος, όπου συγκεντρώνονται οι μεγάλες Βυζαντινές και Οθωμανικές τοποθεσίες, έγινε ένα απάνθρωπο τουριστικό πάρκο. "Είναι πιο επικερδές για την Κωνσταντινούπολη", δικαιολογεί ο Kadir Topbas.
Η γειτονιά του Sulukule, κτισμένη στους πρόποδες των Βυζαντινών τοιχωμάτων πλήρωσε το κόστος αυτής της πολιτικής. Οι Roma, που καταλάμβαναν το μέρος για μερικούς αιώνες διώχθηκαν και η αξία των οικοπέδων που μεταβιβάστηκαν στους εργολάβους πολλαπλασιάστηκε επί πέντε. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται στη Tarlabasi, ένα Κουρδικό γκέτο στην καρδιά της πόλης, όπου τα ιστορικά κτήρια θα ανακαινισθούν και θα πωλούνται σε χρυσή τιμή.
Ολόκληρες συνοικίες μετακινούνται στα περίχωρα, σε αποστειρωμένα προάστια, ενώ ταυτόχρονα στο Βορρά, στο Maslak, εμφανίζονται πύργοι γυαλιού και μετάλλου στο νέο Manhattan της Κωνσταντινούπολης. Η τουρκική κυβέρνηση επιθυμεί επίσης να μετακινήσει το οικονομικό κέντρο της χώρας, για να το εγκαταστήσει σε μία "πράσινη πόλη", η οποία θα γεννηθεί στην Ασιατική όχθη της Μεγαλόπολης.
Αυτή η καλπάζουσα αστικοποίηση προχωρεί συχνά με άναρχο τρόπο. Οι κανονισμοί κατασκευής κτηρίων τηρούνται σπάνια, σε τέτοιο σημείο που τα δύο τρίτα των κατοικιών να έχουν κατασκευαστεί, τουλάχιστον μερικώς, εκτός του νομικού πλαισίου. Αυτή είναι η περίπτωση του τεράστιου εμπορικού κέντρου με το Virgin Megastore, που άνοιξε το 2010 στον πεζόδρομο Istiklal, το νευραλγικό κέντρο της πόλης, και αριθμεί τέσσερις περισσότερους ορόφους από ότι προβλεπόταν τα σχέδια.
Σε περίπτωση σεισμού, αυτές οι παράνομες κατασκευές θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια καταστροφή μεγάλης κλίμακας. Η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται στην άκρη ενός ενεργού σεισμικού ρήγματος που παρακολουθείται με ιδιαίτερη προσοχή και ζει με τον φόβο ενός μεγάλου σεισμού. Ο Δήμαρχος θέλει λοιπόν να την κάνει το μεγάλο εργοτάξιο του αύριο. "Θα χρησιμοποιήσουμε τον κίνδυνο σεισμού ως ευκαιρία για να ανανεωθεί η Κωνσταντινούπολη", αναγγέλλει ο Kadir Topbas. Και οι Τούρκοι γίγαντες της οικοδομής τρίβουν τα χέρια τους!

Guillaume Perrier