Ξεμπερδεύοντας το κουβάρι υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ

 της Σοφίας Χριστοφορίδου-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτικής και λιγότερο γεωλογίας, ίσως γι’ αυτό η ομιλία του καθηγητή Κοιτασματολογίας Πετρελαίου του ΑΠΘ Ανδρέα Γεωργακόπουλου, ενός από τους πλέον ειδικούς στον συγκεκριμένο τομέα, επικεντρώθηκε όχι τόσο στην ύπαρξη ή μη κοιτασμάτων αλλά στην επιτακτική ανάγκη κήρυξης και οριοθέτησης της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ).
Σήμερα η Νοτιοανατολική Μεσόγειος βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων, εξαιτίας των τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου Λεβιάθαν, Ταμάρ και Νταλίτ του Ισραήλ, αλλά και στο κυπριακό οικόπεδο 12, νοτιοδυτικά της Κύπρου. Γεωλογικό ενδιαφέρον για την ύπαρξη υδρογονανθράκων θα μπορούσε να έχει και η περιοχή βορειοδυτικά της μεγαλονήσου, εκτιμούν πολλοί ειδικοί, μεταξύ αυτών και ο κ. Γεωργακόπουλος.

Κλειδί το Καστελόριζο
Μόνο που για να γίνουν έρευνες από ελληνικής πλευράς θα πρέπει να οριοθετηθεί η ΑΟΖ. «Το Καστελόριζο κατοικείται και κατά συνέπεια κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι διαθέτει ΑΟΖ» τόνισε ο κ. Γεωργακόπουλος κατά την ομιλία του σε ένα κοινό φοιτητών και καθηγητών του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ. Όπως εξήγησε, αν η Ελλάδα κηρύξει ΑΟΖ και η οριοθετική γραμμή χαραχθεί με βάση τη μέση γραμμή μεταξύ των τουρκικών ακτών και της νήσου Στρογγύλης, η ΑΟΖ της χώρας μας θα εφάπτεται με αυτή της Κύπρου, και οι δύο θα παρεμβληθούν μεταξύ τουρκικής και αιγυπτιακής, περιορίζοντάς τες.

Ωστόσο η χώρα μας δεν προχώρησε σε συνομιλίες για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Τουρκία, αλλά προτίμησε να ξεκινήσει επαφές με τη Λιβύη και την Αίγυπτο. Η κατάσταση περιπλέχθηκε ακόμη περισσότερο όταν η Αίγυπτος άρχισε συνομιλίες για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με την Τουρκία, με την οποία όμως δεν έχει κοινά θαλάσσια σύνορα. Οι δύο χώρες θα μπορούσαν να έχουν εφαπτόμενες ΑΟΖ (αποκλείοντας την Ελλάδα) μόνο στην περίπτωση που δεν υπολογιστεί ότι στην περιοχή η χώρα μας έχει δικαιώματα ΑΟΖ εξαιτίας του Καστελόριζου. «Τώρα με τις ταραχές σε Λιβύη και Αίγυπτο κανείς δεν εγγυάται πώς θα προχωρήσει το θέμα» εκτίμησε ο κ. Γεωργακόπουλος.

Στη Χάγη αύριο
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, τα χωρικά ύδατα μπορούν να επεκταθούν στα 12 μίλια από τη βάση της ακτογραμμής μιας παράκτιας χώρας. Μετά τα γεγονότα του 1987 δεν προχώρησε η επέκταση πέρα από τα 6 μίλια, ενώ το 1995 η τουρκική εθνοσυνέλευση ψήφισε ως αιτία πολέμου την επέκταση στα 12 μίλια. Όπως σημείωσε ο κ. Γεωργακόπουλος, ενώ το τουρκικό casus belli τέθηκε για τα 12 μίλια, με τη στάση της χώρας μας να μην ανακηρύσσει ΑΟΖ είναι σαν να το επεκτείνει ακόμη παραπέρα. Επίσης διερωτήθηκε γιατί η Ελλάδα επιμένει στον γεωλογικό όρο της υφαλοκρηπίδας (που υιοθετεί και η Τουρκία, υπερασπιζόμενη τα δικά της συμφέροντα), όταν η έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει υπερκεραστεί από την ΑΟΖ εδώ και δεκαετίες. Κατά τον ίδιο, η χώρα μας «πρέπει να πάει στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης αύριο, για να οριοθετήσει ταυτόχρονα υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ».

Που κατέληξε η διαμάχη Ρουμανίας και Ουκρανίας για την ΑΟΖ της νήσου Serpent
Η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, θεωρεί τη Μεσόγειο ειδική περίπτωση, χαρακτηρίζοντάς την ημίκλειστη θάλασσα.
Ωστόσο, το 2009 το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε μια απόφαση σχετικά με οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ρουμανίας και Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα, χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν το αν ήταν κλειστή ή ημίκλειστη, στοιχείο με ιδιαίτερη σημασία για την περίπτωση της Ελλάδας. Η υπόθεση αφορά στη νήσο Serpent της Ουκρανίας, μόλις 0,17 τετραγωνικών χιλιομέτρων και μήκους 662 μέτρων, γύρω από την οποία εκτιμάται ότι υπάρχουν 100 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου! Η Ρουμανία υποστήριζε ότι το συγκεκριμένο νησί δεν δικαιούται ούτε υφαλοκρηπίδα ούτε ΑΟΖ και η επίλυση του θέματος παραπέμφθηκε στο διεθνές δικαστήριο.

Αν και το δικαστήριο δεν αναγνώρισε ΑΟΖ στο μικρό νησάκι (σημειωτέον ότι κατοικήθηκε από 100 άτομα μόλις την τελευταία πενταετία, προφανώς με συγκεκριμένη σκοπιμότητα), οριοθέτησε τα θαλάσσια σύνορα των δύο χωρών κυρίως με τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Από την οριοθέτηση των ΑΟΖ η Ρουμανία κέρδισε το 79,3% της θαλάσσιας ζώνης και η Ουκρανία το 20,7% (που όμως περιελάμβανε την επίμαχη περιοχή του κοιτάσματος).

Στην περίπτωση της Ελλάδας, βέβαια, το Καστελόριζο κατοικείται και άρα η ύπαρξη ΑΟΖ θεμελιώνεται.

Η υπόθεση της νήσου Serpent δείχνει ότι σε μια ενδεχόμενη διεκδίκηση της χώρας μας στο διεθνές δικαστήριο μπορεί η Ελλάδα να μη δικαιωθεί απολύτως, παρατήρησε ο κ. Γεωργακόπουλος, πρόσθεσε όμως ότι είναι επιτακτική η ανάγκη να διευθετηθεί το θέμα άμεσα. «Δεν μπορούμε να περιμένουμε το Ισραήλ, οι ΗΠΑ ή οι πετρελαϊκές εταιρείες να λύσουν το θέμα για μας, γιατί σ’ αυτή την περίπτωση η θέση μας αποδυναμώνεται όταν θα διαπραγματευτούμε τους όρους για την εκχώρηση περιοχών για έρευνες» σημείωσε.

Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ

- Η υφαλοκρηπίδα είναι μια γεωλογική έννοια που αναφέρεται στην επιφάνεια που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και εκτείνεται μέχρι του σημείου που διακόπτεται απότομα το υφαλοπρανές. Η Τουρκία δεν αποδέχεται αυτό τον ορισμό της υφαλοκρηπίδας.

- Η ΑΟΖ μιας περιοχής επεκτείνεται στα 200 ν.μ. από την ακτογραμμή εφόσον δεν «επικαλύπτεται» από ΑΟΖ γειτονικού κράτους. Σ’ αυτή την περίπτωση το «εθιμικό» δίκαιο ορίζει ότι η ΑΟΖ οριοθετείται στη μέση γραμμή.

- Βάσει των όρων της Σύμβασης του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, προβλέπεται ότι τα νησιά διαθέτουν τη δική τους ΑΟΖ εφόσον κατοικούνται και άρα έχουν οικονομική δραστηριότητα. ΑΟΖ δεν υφίσταται στην περίπτωση των βραχονησίδων.

- Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, ένα παράκτιο κράτος αποκτά ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης. Στη συνέχεια συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Εάν δεν καταστεί δυνατή η συμφωνία οριοθέτησης, ο τρόπος με τον οποίο οι γειτονικές χώρες λύνουν τη διαφορά τους είναι με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο.