Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ

του Α. Ανδριανόπουλου

Η Ελλάδα δεν είναι μόνη της στον εφιαλτικό εναγκαλισμό της παρακμής. Μαζί με τα δικά μας δημοσιονομικά χάλια αντίστοιχα αδιέξοδα αντιμετωπίζει σύσσωμη σχεδόν η Δύση. Βέβαια τα αίτια είναι διαφορετικά. Οπως και με άλλο τρόπο θα μπορούσαν οι μεγάλες κυρίως χώρες του Δυτικού ημισφαιρίου να αντιδράσουν. Το τελικό αποτέλεσμα όμως της κατάρρευσης με δυσκολία όλοι μας θα το αποφύγουμε.

Τις τελευταίες ημέρες ήρθαν στο φώς της δημοσιότητας δύο εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα. Το ένα είναι το καινούργιο βιβλίο του καλύτερου ίσως σήμερα αναλυτή των διεθνών εξελίξεων στον κόσμο, του Niall Ferguson. Τίτλος του, Civilization: The West and the Rest (London, 2011). Δηλ. Πολιτισμός: Η Δύση και ο Υπόλοιπος Κόσμος. Μέσα από τις σελίδες του αποκαλύπτεται ανάγλυφα η παρακμιακή πορεία της δυτικής παρουσίας και ισχύος στα παγκόσμια πράγματα.

Η Δύση αναδείχθηκε κυρίαρχη κι οδήγησε την υφήλιο κάτω από την κατακτητική (στρατιωτική η οικονομική) της μπότα με στήριγμα μιά σειρά από καινοτόμες εφαρμογές. Οπως σημείωσε μερικά χρόνια πριν ο Jared Diamond στο βιβλίο του Guns, Germs and Steel (Οπλα, Μικρόβια κι Ατσάλι) (2005), η ανωτερότητα των δυτικών δυνάμεων συνίστατο στην ικανότητά τους να αξιοποιούν τα όπλα και το ατσάλι που είχαν στην διάθεσή τους καθώς και να διαδίδουν παντού αρρώστιες άγνωστες στους πληθυσμούς των άλλων ηπείρων της γής. Γιατί όμως οι δυτικοί κατόρθωναν να έχουν στην διάθεσή τους πολεμικά εργαλεία και να αξιοποιούν πρώτες ύλες που άλλοι λαοί δεν είχαν καν σκεφθεί πως υπάρχουν;

Ο Ferguson επιμένει πως τα πλεονεκτήματα της Δύσης ήσαν πάντα έξη: 

(1) Ο ανταγωνισμός, 

(2) η επιστημονική αναζήτηση, 

(3) η κατοχύρωση του δικαιώματος της ιδιοκτησίας, 

(4) η πρόοδος στην ιατρική, 

(5) η ανάπτυξη της καταναλωτικής κοινωνίας, και 

(6) το δυτικό ήθος της εργασίας (δηλ οι ηθικοί κανόνες, η εντιμότητα, η ισχύς των συμβολαίων και η απασχόληση σαν αυτοσκοπός κι όχι σαν μέσο πάντοτε για κάτι άλλο). 

Για όσο διάστημα αυτές οι επιλογές συμπεριφοράς και αντιλήψεων αποτελούσαν σχεδόν μονοπώλιο των δυτικών κοινωνιών ουδείς μπορούσε να απειλήσει την απόλυτη κυριαρχία τους. Εφ’ όσον οι αρχές αυτές γίνονταν βαθμιαία κτήμα και άλλων κοινωνιών (λ.χ. Ιαπωνία) το δυτικό μονοπώλιο κλονιζόταν. Αυτό που τώρα διαπιστώνεται είναι πως κάποια (σε ορισμένες περιπτώσεις και όλα) από τα στοιχεία αυτά αρχίζουν να εκλείπουν από τις κοινωνίες της Δύσης. Το αναπόφευκτο αποτέλεσμα είναι η καθυστέρηση των κοινωνιών αυτών απέναντι σε καινούργιους πρωταγωνιστές από όλο τον κόσμο, που έχουν αρχίσει όμως αυτοί τώρα να τα υιοθετούν.

Η Κίνα, κάποιες χώρες της Κ Ασίας, η Τουρκία, η Ρωσία, η Ινδία και η Βραζιλία αποτελούν ενδεικτικές περιπτώσεις καινούργιων πρωταγωνιστών. Κι αντίστροφα πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως και οι ΗΠΑ, κλονίζονται διότι έχουν ακριβώς αρχίσει να μένουν πολύ πίσω στους τομείς αυτούς. Στην Ελλάδα βέβαια ποτέ τα κοινωνικά και πολιτιστικά αυτά χαρακτηριστικά δεν είχαν κατορθώσει να γίνουν κυρίαρχα. Γι αυτό και η χώρα δεν είχε ποτέ αναρριχηθεί κοντά στην ηγεσία της οικονομικής ανάπτυξης. Απλά, μέσω της ένταξης στην Ευρωπαική Ενωση και των οικονομικών πλεονεκτημάτων που αυτή είχε συνεπιφέρει (κυρίως ο εύκολος δανεισμός και χαμηλότοκος δανεισμός λόγω κυρίως του ευρώ), η χώρα είχε πλασαρισθεί ουσιαστικά σαν λαθρεπιβάτης στο δυτικό κοινωνικο-οικονομικό γίγνεσθαι. Τώρα, η ώρα της αλήθειας έχει για όλους φθάσει.

Εξ ίσου σημαντική για την εξήγηση των διεθνών εξελίξεων είναι και η παρέμβαση του Fareed Zakaria στο Newsweek, με τίτλο “Are America's Best Days Behind Us?” (3 Μαρτίου 2011). Η θέση του είναι πως όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που έκαναν την Αμερική να ξεχωρίζει στον κόσμο (εξαιρετική ανώτατη παιδεία, προηγμένες υποδομές, ανακαλύψεις τεχνολογικής αιχμής) στηρίζονταν σε επενδύσεις που είχαν γίνει στη δεκαετία κυρίως του ’50. Τώρα το κράτος επιδοτεί κυρίως την κατανάλωση (αυτό που η Ελλάδα λ.χ. έκανε πάντα) και στερεί από την παιδεία, την έρευνα και τις υποδομές αναγκαίους πόρους. Κι οδηγεί έτσι άλλες χώρες - Κίνα, Ινδία, Γερμανία, Κορέα - στην κορυφή και τις ΗΠΑ στην παρακμή.

Ο Stephen D King, επι κεφαλής των οικονομολόγων της γιγαντιαίας Τράπεζας HSBC, σημειώνει πως οι παγκόσμιες τεράστιες οικονομικές ανακατατάξεις θα υποχρεώσουν τους λαούς των ΗΠΑ και της Ευρώπης να αρχίσουν να ζούν μέσα στα όρια των ρεαλιστικών τους δυνατοτήτων. Στο βιβλίο του Losing Control: The Emerging Threats to Western Prosperity . (2011) (Χάνοντας τον Ελεγχο: Οι Αυξανόμενες Απειλές κατά της Ευημερίας της Δύσης) εξηγεί πως η ροή χρημάτων από οικονομίες της Ασίας κυρίως, προκάλεσαν χρηματιστηριακές η οικιστικές φούσκες στην Δύση, ενώ καινούργιες μορφές εμπορικών συναλλαγών έχουν ήδη εγκαταλείψει την Δύση αναζητώντας καλύτερες τύχες και πιό ριψοκίνδυνα χρηματο-οικονομικά σχήματα σε αγορές του τρίτου κόσμου. Η αυξανόμενη λοιπόν ισχύς των αναδυόμενων αγορών, που λειτουργούν με ελάχιστους ελέγχους και με αδυναμίες παρακολούθησής τους από διεθνή κέντρα, θα οδηγούν σε όλο και συχνότερες κρίσεις και συναλλαγματικά προβλήματα. Αν όλα αυτά συνδυασθούν, επιμένει ο King, με την συνεχιζόμενη δυναμική των οικονομιών της περιφέρειας και με την γήρανση των πληθυσμών στη Δύση τότε η μείωση στα επίπεδα ευημερίας των λαών της Δύσης θα είναι μεγάλη.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών βέβαια είναι οικονομική αποτελμάτωση, απανωτές κρίσεις και πορεία συρρίκνωσης για την Αμερική αλλά και για την Δύση γενικότερα. Ο κόσμος είναι σίγουρα σε αναστάτωση. Αυτό που τώρα αντιμετωπίζουμε είναι οι πόνοι του τοκετού. Είναι ακόμη άγνωστο τι τελικά θα προκύψει.

andrianopoulos.gr