29/5/11

Τα αίτια της πτώσης του Βυζαντίου

>Παραμονές της άλωσης, η κατάσταση στην Πόλη ήταν αποκαρδιωτική 
Του Νίκου Χρ. Χαραλάμπους
Στις 29 Μαΐου 1453 τα στρατεύματα του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη. «Εάλω η Πόλις» (Κατακτήθηκε η Πόλη), όπως αναφέρει ο Γ. Σφραντζής (Χρονικό, Γ. 64). Η κατάλυση του βυζαντινού κράτους - για αυτοκρατορία την εποχή εκείνη δεν μπορούμε να μιλούμε - ήταν το προδιαγεγραμμένο τέλος μιας πορείας παρακμής που είχε αρχίσει να διαφαίνεται από το τέλος του δωδέκατου αιώνα με τη συρρίκνωση της εδαφικής επικράτειας της Αυτοκρατορίας από τις εισβολές, αρχικά, των Σελτζούκων Τούρκων και, στη συνέχεια, των Οθωμανών Τούρκων.
Στις επιτυχίες των Τούρκων συνέβαλε αποφασιστικά η διαφθορά και αναποτελεσματικότητα της διοίκησης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η απληστία και αρπακτικότητα των αξιωματούχων της που είχε ως αποτέλεσμα την ψυχική αποξένωση του λαού από τους κυβερνώντες την Αυτοκρατορία. Η κατάληψη των βυζαντινών εδαφών από τους Τούρκους επιτυγχανόταν με πρωτοφανή ταχύτητα. Η ταχύτητα των επιτυχιών των Τούρκων δείχνει, εκτός από τη ζωτικότητα και τη δύναμη των επιδρομέων, την απροθυμία των πληθυσμών που κατακτήθηκαν να προβάλουν σθεναρή αντίσταση στους επιδρομείς (για εκτενέστερη ανάπτυξη του θέματος, ο αναγνώστης μπορεί να επισκεφθεί τον Ιστοτόπο μου).

Έναν από τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορική πορεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποτελεί η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους στην τέταρτη Σταυροφορία, τον Απρίλιο του 1204. Ουσιαστικά, η Αυτοκρατορία διαλύθηκε. Για τους Δυτικούς, αυτή η σταυροφορία, που είχε αρχίσει σαν ένας αγώνας εναντίον των «απίστων» και για ανάκτηση της Άγιας Γης, είχε επιτύχει ένα σκοπό εξίσου «ιερό», την τιμωρίας των «αιρετικών» Βυζαντινών και έτσι θεωρήθηκε σαν μια νίκη της χριστιανοσύνης! Το 1208, ενώ διαρκούσε η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους, στη Νίκαια «γεννήθηκε» μια νέα Βυζαντινή Αυτοκρατορία με αυτοκράτορα τον Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρη. Οι Λατίνοι εκδιώχθηκαν τον Αύγουστο του 1261 από τους Βυζαντινούς και αυτοκράτορας στέφθηκε ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος.

Από το 1321 άρχισε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μια περίοδος εμφυλίων πολέμων, που στην πραγματικότητα επρόκειτο για ενδοδυναστικές συγκρούσεις. Παρατηρούμε αφύσικες και ανίερες συμμαχίες των βυζαντινών αυτοκρατόρων με τους Οθωμανούς. Εδάφη και άλλες παραχωρήσεις έδιναν οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες στους Οθωμανούς σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών που τους πρόσφεραν οι τελευταίοι για να ανακτήσουν ή διατηρήσουν την εξουσία. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Ιωάννη Παλαιολόγου. Αξίζει να αναφερθούμε, έστω και συνοπτικά, σ’ αυτό το κατάντημα εξαχρείωσης και εξευτελισμού Βυζαντινού αυτοκράτορα. Ο Ιωάννης, αφού κατόρθωσε με τη βοήθεια του Μουράτ Α΄ να επανέλθει στο θρόνο από τον οποίο τον εκθρόνισε ο γιος του Ανδρόνικος, μετατράπηκε ουσιαστικά σε έναν υποτελή του Μουράτ Α΄. Ως αντάλλαγμα αυτής της βοήθειας, ο Ιωάννης κατέβαλλε ένα μεγάλο ετήσιο φόρο υποτελείας, αναλάμβανε να προσφέρει στρατιωτική υπηρεσία στον Οθωμανικό στρατό και, το πιο σημαντικό, εκχώρησε στους Οθωμανούς τη Φιλαδέλφεια, που ήταν η τελευταία βυζαντινή πόλη που έμενε στη Μικρά Ασία. Όταν οι κάτοικοι της Φιλαδέλφειας αντέδρασαν, ο Ιωάννης και ο άλλος γιος του Μανουήλ πολέμησαν στο πλευρό των Οθωμανικών στρατευμάτων (Lord Κinross, Οι Οθωμανικοί Χρόνοι, Η άνοδος και η πτώση της Τουρκικής Αυτοκρατορίας, Μετάφραση - Έκδοση Σπύρου Ονησιφόρου, Λευκωσία 1980, σελ. 57).
Η πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης έγινε από το σουλτάνο Βαγιαζήτ Α΄. Διήρκεσε έξι χρόνια και θα κατέληγε στην κατάκτησή της αν δεν συνέβαινε η σαρωτική νίκη το 1403 του Τιμούρ του Τάταρου ή Τιμούρ του Χωλού, γνωστού ως Ταμερλάνου, εναντίον των στρατευμάτων του σουλτάνου Βαγιαζήτ στη μάχη της Άγκυρας. Όμως, τίποτε δεν μπορούσε να σταματήσει την κατάρρευση. Τοβυζαντινό κράτος κατά το δέκατο πέμπτο αιώνα ήταν ουσιαστικά διαλυμένο. Συρρικνωμένο εδαφικά, οικονομικά εξασθενημένο και στρατιωτικά αναποτελεσματικό.

Η χαριστική βολή δόθηκε το 1453 με την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο Μωάμεθ Β΄, από τη στιγμή που νεότατος διαδέχθηκε τον αποθανόντα αιφνιδίως πατέρα του Βαγιαζήτ Α΄, από την πρωτεύουσά του Αδριανούπολη είχε σταθερά το βλέμμα στραμμένο στην Κωνσταντινούπολη, την οποία οι Οθωμανοί θα μετονομάσουν σε Ισταμπούλ από την ελληνική φράση «εις την πόλιν». Παραμονές της άλωσης, η κατάσταση στη Κωνσταντινούπολη ήταν αποκαρδιωτική. Η επικείμενη επίθεση είχε πανικοβάλει τον πληθυσμό, που αντιμετώπιζε και πρόβλημα επισιτισμού. Τραγική αντίφαση στην όλη κατάσταση ήταν η πολυτελής διαβίωση που επιδείκνυαν οι άρχοντες με τον υπερβολικό πλούτο που είχαν.

· Ο Νίκος Χρ. Χαραλάμπους είναι πρώην επίτροπος Διοικήσεως και πρώην Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας. www.nicoscharalambous.org 
 
ΖΉΤΗΣΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥΠΑΠΑ Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄, Παλαιολόγος, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει την απειλή, ζήτησε βοήθεια από τον Πάπα Νικόλαο Ε΄, ο οποίος έβαλε ως όρο την ένωση των Εκκλησιών. Ο Κωνσταντίνος αποδέχτηκε τον όρο. Στις 12 Δεκεμβρίου 1452 στο ναό της Αγίας Σοφίας κηρύχθηκε η ένωση, που είχε ψηφίσει το 1439 η Σύνοδος της Φλωρεντίας. Στην ένωση αντέδρασε μεγάλη μερίδα του λαού με επικεφαλής τον μοναχό Γρηγόριο Σχολάριο, ο οποίος μετά την άλωση έγινε Πατριάρχης. Λέχθηκε τότε η περίφημη φράση από τον Λουκά Νοταρά, έναν από τους μεγάλους άρχοντες του Βυζαντίου: «Κρειττύτερον εστίν ιδέναι εν μέση πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν Λατινικήν» ή, όπως η φράση διασώθηκε: «Καλύτερα τούρκικο φακιόλι παρά καλύπτρα λατινική». (Τόνια Κιουσοπούλου, Βασιλεύς ή Οικονόμος, Πολιτική εξουσία και ιδεολογία πριν την Άλωση, σελ. 48. Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, Η Πολιτική Ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σελ. 149). Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης άρχισε στις 7 Απριλίου 1453. Στις 29 Μαΐου 1453 τα στρατεύματα του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή κατέλαβαν την Πόλη. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης σημάδεψε την αρχή μιας μεγάλης γεωπολιτικής αλλαγής. Θεμελίωνε την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως παγκόσμια δύναμη.

4 σχόλια:

  1. Για το 1204 θα πρεπει να προτασεται ο ρολος των Αγγελων (Αλεξιος ο Δ) ο οποιος ΠΡΟΣΚΑΛΕΣΕ τους σταυροφορους εναντι ανταλλαγματων να τον βοηθησουν στην επανακτηση του θρονου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Kύριε Χαραλάμπους,

    Θα σας απογοητεύσω, αλλά όπως σχολίασα και στο άρθρο της αξιότιμης κ. Γαληνού, έχετε ενημερωθεί από λανθασμένες πηγές, και μάλλον μπαγιάτικες.

    Το Chronicon Maius (του ψευδο-Σφραντζή), στο οποίο αναφέρεσται, είναι δημιούργημα του Μακαρίου Μελισσηνού/Μελισσουργού και των συνεργατών του (έναν αιώνα σχεδόν μετά την Άλωση του 1453, στην Νεάπολη της Ιταλίας).

    Αν μπείτε στο TLG, θα καταλάβετε ότι αναφέρεστε στο τρίτο βιβλίο του ψευδο-Σφραντζή.

    Ο γνήσιος Σφραντζής, συγγραφέας του Minus, αναφέρει μόνο τα εξής για την Άλωση, και την προσπερνάει άμεσα:

    [35.9] Καὶ τῇ κθ-ῃ Μαΐου, ἡμέρᾳ γ-ῃ, ὥρᾳ τῆς ἡμέρας ἀρχῇ ἀπῆρε τὴν Πόλιν ὁ ἀμηρᾶς, ἐν ᾗ ὥρᾳ καὶ ἁλώσει τῆς πόλεως καὶ ὁ μακαρίτης αὐθέντης μου καὶ βασιλεὺς κὺρ Κωνσταντῖνος σκοτωθεὶς ἀπέθανεν, ἐμοῦ πλησίον αὐτοῦ οὐχ εὑρεθέντος τῇ ὥρᾳ ἐκείνῃ, ἀλλὰ προστάξει ἐκείνου
    εἰς ἐπίσκεψιν δῆθεν ἄλλου μέρους τῆς πόλεως, ἰού, ἰοὺ κἀμοί, τῆς προνοίας οὐκ εἶδ' εἰς τίνα με καιρὸν φυλαττούσης.

    Δεν είναι άσχημο, στον 21ο αιώνα, να κάνουμε τέτοια λάθη, την στιγμή που μπορεί κανείς να διασταυρώνει πληροφορίες με το πάτημα πλήκτρων ενός Η/Υ;

    Αν χρειάζεστε περισσότερη ενημέρωση για το ζήτημα, μπορείτε να μου γράψετε και προσωπικά. Όμως, μια απλή είσοδος στο TLG, και ανάγνωση των σχετικών πηγών με apparatus criticus, θα σας κάνει να κατανοήσετε τα λάθη σας.

    V. Grecu, Georgios Sphrantzes. Memorii 1401-1477 [Scriptores Byzantini 5. Bucharest: Academia Republicae Romanicae, 1966]: 2-146.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μακάρι να είχε κάνει ο Ελληνικός λαός την επανάστασή του απέναντι στη Νέα Ρώμη όπως και οι Δυτικοί απέναντι στην Παληά και να δημιουργείτο εθνικό Ελληνικό κράτος, όπως έγιναν στη Δύση. Αλλά μιας που δεν το κάναμε εμείς αφού υποστήκαμε πολιτιστική γενοκτονία από τους Ρωμαίους "Χριστιανούς" (άλλο πράμμα ο Χριστιανισμός και άλλο οι αγράμματοι αγροίκοι ψευδοχριστιανοί που εξαφάνησαν έναν ολόκληρο πολιτισμό με ντού), άς πετύχενε το 1204. Τώρα θα είμασταν ΕΛΛΗΝΕς με όλη τη σημασία της λέξεως και όχι Ρωμηολεβαντίνικες φαρφούρες και τα Τουρκά θα ήταν κάπου εκεί με τους Ουιγούρους!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @ Ioannes

    Το ζήτημα που θέτετε είναι ζήτημα Θρησκείας, ζήτημα Πίστης. Το όνομά σας, φερειπείν, είναι Χριστιανικό, με εβραϊκή ρίζα. Σας αρέσει δεν σας αρέσει, είναι μέρος της ταυτότητάς σας.

    Οτιδήποτε σχετίζεται με ρήσεις του στυλ "αν είχε η γιαγιά μου καρούλια θα ήτανε πατίνι" είναι εκτός τόπου και χρόνου.

    Η Ιστορία ερμηνεύεται, πάντοτε με ανοιχτό το ενδεχόμενο οι ερμηνείες μας να είναι λανθασμένες. Θα αναφερθώ σε τρία παραδείγματα.

    Ο λατινόφωνας αρχαίος Ρωμαίος ποιητής Οράτιος (Quintus Horatius Flaccus, 65-8 π.Χ.), είναι γνωστός σε μας τους νεο-Έλληνες για την περίφημη ρήση ([3]) του για τον ελληνιστικό-ελληνόφωνα κόσμο:

    Fabula, qua Paridis propter narratur amorem
    Graecia barbariae lento conlisa duello,
    stultorum regum et populorum continet aestum.

    που σίγουρα θα την θυμάστε από τα χρόνια του δημοτικού, όπου δινόταν έμφαση από τον δάσκαλο, στο ότι «αυτοί μας κατέκτησαν με τα όπλα, κι εμείς με τον πολιτισμό μας», κι εμείς φουσκώναμε σαν παγώνια... Το πρόβλημα ωστόσο αυτού του ιδεολογήματος, το οποίο στηρίζεται σε μια ρήση ενός αρχαίου Λατίνου, και χρησιμοποιείται για να κατακριθεί η υπερχιλιετής πορεία μιας Αυτοκρατορίας, είναι ότι αγνοεί ότι υπάρχουν και άλλες τέτοιες πολλές «αντιφάσεις» στον αρχαίο κόσμο. Θα γνωρίζετε, για παράδειγμα, την παρακάτω ρήση του Δημοσθένους, για τους Μακεδόνες ([1]):

    31.) ἐποίει, οὐκ ἐνεῖναι λέγειν. εἰ δέ γε δοῦλος ἢ ὑποβολι-
    μαῖος τὰ μὴ προσήκοντ’ ἀπώλλυε καὶ ἐλυμαίνετο, Ἡράκλεις
    ὅσῳ μᾶλλον δεινὸν καὶ ὀργῆς ἄξιον πάντες ἂν ἔφησαν εἶναι.
    ἀλλ’ οὐχ ὑπὲρ Φιλίππου καὶ ὧν ἐκεῖνος πράττει νῦν, οὐχ
    οὕτως ἔχουσιν, οὐ μόνον οὐχ Ἕλληνος ὄντος οὐδὲ προσή- (5)
    κοντος οὐδὲν τοῖς Ἕλλησιν, ἀλλ’ οὐδὲ βαρβάρου ἐντεῦθεν
    ὅθεν καλὸν εἰπεῖν, ἀλλ’ ὀλέθρου Μακεδόνος, ὅθεν οὐδ’
    ἀνδράποδον σπουδαῖον οὐδὲν ἦν πρότερον πρίασθαι

    Ή τα λόγια του Αριστόξενου για τον Πλάτωνα ([2]):

    Ἀριστόξενος δ’ ἐν τοῖς ἱστορικοῖς ὑπομνήμασί [fr. 83 FHG II 290] φησι Πλά-
    τωνα θελῆσαι συμφλέξαι τὰ Δημοκρίτου συγγράμματα, ὁπόσα ἐδυνήθη συναγαγεῖν. @1
    Ἀμύκλαν δὲ καὶ Κλεινίαν τοὺς Πυθαγορικοὺς [c. 54, 2] κωλῦσαι αὐτόν, ὡς οὐδὲν
    ὄφελος• παρὰ πολλοῖς γὰρ εἶναι ἤδη τὰ βιβλία. καὶ δῆλον δέ• πάντων γὰρ σχεδὸν (60)
    τῶν ἀρχαίων μεμνημένος ὁ Πλάτων οὐδαμοῦ Δημοκρίτου διαμνημονεύει,
    ἀλλ’ οὐδ’ ἔνθα
    ἀντειπεῖν τι αὐτῶι δέοι, δῆλον εἰδὼς ὡς πρὸς τὸν ἄριστον αὐτῶι τῶν φιλοσό-
    φων ἔσοιτο• ὅν γε καὶ Τίμων τοῦτον ἐπαινέσας τὸν τρόπον ἔχει [fr. 46 D.]•
    οἷον Δημόκριτόν τε περίφρονα, ποιμένα μύθων,
    ἀμφίνοον λεσχῆνα μετὰ πρώτοισιν ἀνέγνων. (65)

    Αν κρίνουμε λοιπόν με το σκεπτικό σας, μπορούμε άνετα να χρησιμοποιήσουμε το ιδεολόγημά σας περί «βαρβάρων Ρωμαίων» τόσο για τους Μακεδόνες, όσο και για τους Πλατωνιστές.

    Θέλουμε δεν θέλουμε να το χωνεύσουμε, η νεο-Ελληνική μας ταυτότητα ξεκινά από τους νεο-πλατωνιστές του Πλήθωνα, και θεμελιώνεται στα χρόνια του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Ήταν ιδεολόγημα, και μας αποπροσανατόλησε. Όπως λέει και η Αρβελερ, συχνά πυκνά, είμαστε ο μόνος λαός στα Βαλκάνια, που δεν ελευθέρωσε την αληθινή του "Πρωτεύουσα"...

    Το να είσαι Ρωμαίος, σήμαινε ότι είσαι πολίτης μιας κραταιάς Αυτοκρατορίας, υπερχιλιετούς δράσης στο προσκήνιο της Ιστορίας, με ελληνιστικά θεμέλια και τον Χριστιανισμό να αποτελεί την επικρατούσα Πίστη. Άλλωστε οι Χριστιανοί υπέστησαν τρομακτικούς διωγμούς, για πολλούς αιώνες.

    Όποιος έχει κομπλεξ με το παρελθόν μας, δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να επιστρέψει στο παρελθόν: μπορεί απλά ν' αλλάξει ταυτότητα, και κατόπιν εορτής (όπως έγραφε ο Παπαδιαμάντης στην Γυφτοπούλα του, για τους νεοπαγανιστές) να βαπτιστεί απόγονος του Περικλή.

    [1] S.H. Butcher, Demosthenis orationes, vol. 1. Oxford: Clarendon Press, 1903 (repr. 1966): [110-130].

    [2] H. Diels and W. Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, vol. 2, 6th edn. Berlin: Weidmann, 1952 (repr. 1966): 81-129.

    [3] Quintus Horatius Flaccus, Epistulae, Liber I, Epistula II

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.