Του ALAIN VICKY*
Απογοητευμένη από τις υπεκφυγές της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που διαρκώς αναβάλλει την ένταξή της, η Αγκυρα επαναπροσδιορίζει τη διπλωματία της στρεφόμενη προς την Αφρική. Επιπλέον, η εξασθένηση των αγορών της Δύσης ωθεί τις τουρκικές επιχειρήσεις να εργαστούν στα νότια της Σαχάρας. Μέσα σε δέκα χρόνια, τριπλασιάστηκαν οι εμπορικές συναλλαγές, ενώ ενδυναμώθηκαν οι δεσμοί με τις πρωτεύουσες της Μαύρης Ηπείρου.
Η συνάντηση σηματοδότησε εμπορικές σχέσεις που ανέλαβε να υλοποιήσει ο Αχμέτ Νταβούτογλου ο 2005 η Τουρκία, η οποία ανήκει σήμερα στο γκρουπ των 20 πλουσιότερων χωρών, ανακήρυξε πως θα ήταν το Ετος της Αφρικής. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκε με τον τότε αντιπρόεδρο και σήμερα πρόεδρο της Νότιας Αφρικής, Τζέικομπ Ζούμα (πάνω). Η συνάντηση σηματοδότησε εμπορικές σχέσεις που ανέλαβε να υλοποιήσει ο Αχμέτ Νταβούτογλου Ο επιχειρηματικός κόσμος της Τουρκίας στρέφει πλέον το βλέμμα του προς την Αφρική, κι όπως διαπιστώνει με ενθουσιασμό ο πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων Τουρκίας (Tuskon), τα αιτήματα για παροχή συμβουλών με στόχο τη διείσδυση στην αφρικανική αγορά δεν παύουν να πολλαπλασιάζονται. «Καθημερινά δεχόμαστε δεκάδες μηνύματα που μας ζητούν πληροφορίες για την αφρικανική ήπειρο(1)».
Η Tuskon, που ιδρύθηκε το 2005, συνενώνει περί τις τριάντα χιλιάδες εταιρείες και τις εκατόν πενήντα τοπικές εμπορικές οργανώσεις. Ο οργανισμός αποτελεί την καινούρια επιχειρηματική βιτρίνα μιας χώρας με εβδομήντα πέντε εκατομμύρια κατοίκους και δέκατης έβδομης παγκόσμιας δύναμης(2). Οι είκοσι πιο σημαντικές μητροπολιτικές περιοχές της Τουρκίας, όπως η Κωνσταντινούπολη, αλλά και οι μεγάλες πόλεις της κεντρικής Ανατολίας, όπως η Καισάρεια (Kayseri), το Ικόνιο (Konya) και η Εδεσσα (Gaziantep), πραγματοποιούν σήμερα ετήσιο εξαγωγικό κύκλο εργασιών που υπερβαίνει το 1 δισεκατομμύριο δολάρια.
Από το 1998, η Τουρκία επέστρεψε δυναμικά στη διεθνή οικονομική σκηνή, όταν ο Ισμαήλ Τζεμ, υπουργός των Εξωτερικών της κυβέρνησης συνασπισμού υπό τον Μεσούτ Γιλμάζ, αποφάσισε να «επαναπροσδιορίσει τη διεθνή ταυτότητα της Τουρκίας, έτσι ώστε να περάσει από το καθεστώς του απλού συμμάχου της Δύσης στον ενεργό και εποικοδομητικό ρόλο του παγκόσμιου παράγοντα». Ο στρατηγικός αυτός επαναπροσανατολισμός απορρέει «εν μέρει» από την απόρριψη από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λουξεμβούργου, τον Δεκέμβριο του 1997, της τουρκικής υποψηφιότητας για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση(3), όπως διευκρινίζουν οι ερευνητές Μεχμέτ Εζκάν και Μπιρόλ Ακγκιούν(4). Η Μαύρη Ηπειρος, όπου η ανάπτυξη ξεπερνάει το 5% ετησίως, ανοίγει στην Αγκυρα νέες προοπτικές οικονομικής προόδου. Ωστόσο, ορισμένα προβλήματα διαχειριστικής φύσεως, καθώς και οι εντάσεις στους κόλπους του τότε κυβερνητικού συνασπισμού εμποδίζουν την άμεση ενεργοποίηση του αφρικανικού κεφαλαίου της νέας αυτής στρατηγικής.
Το 2002, η κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (του μετριοπαθούς ισλαμικού κόμματος ΑΚΡ)(5) ξεκινάει τις πρώτες διπλωματικές κινήσεις, υπό την αιγίδα του τότε συμβούλου του πρωθυπουργού και μελλοντικού υπουργού των Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου. Το 2005 ανακηρύσσεται «Ετος της Αφρικής» και ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μεταβαίνει νοτίως του ισημερινού, κάτι που ουδείς από τους προκατόχους του είχε κάνει. Επισκέπτεται μάλιστα την Πρετόρια (στη Νότια Αφρική) και την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα, έδρα της Αφρικανικής Ενωσης. Το 2007 έχουμε νέα πρωτοβουλία, καθώς η Τουρκία διοργανώνει τη σύνοδο κορυφής των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών (ΛΑΧ), μεταξύ των οποίων και τριάντα τριών αφρικανικών κρατών, ενώ δεσμεύεται άμεσα να διαθέσει περί τα 65 εκατομμύρια δολάρια για αναπτυξιακή βοήθεια μέχρι το 2011. Στα τέλη του 2008, με τα εγκαίνια του πρώτου Κέντρου Εφαρμοσμένης Ερευνας Αφρικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας, ολοκληρώνεται μία ακόμη εξαιρετική χρονιά. Πράγματι, μερικούς μήνες νωρίτερα η Κωνσταντινούπολη φιλοξενούσε την πρώτη διεθνή συνάντηση με θέμα την τουρκο-αφρικανική συνεργασία, κατά την οποία διεξήχθησαν διμερείς συνομιλίες με σαράντα δύο κράτη, ενώ το φθινόπωρο του 2008 η Τουρκία, χάρη στην υποστήριξη 51 από τις 53 χώρες της Μαύρης Ηπείρου, κατάφερνε να καταλάβει θέση μη μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Η οικονομική καχεξία της Ευρώπης και η συστημική κρίση του τέλους της δεκαετίας του 2000 λειτούργησαν στη συνέχεια, επιτρέποντας σε ένα νέο κύμα επιχειρηματιών -τους λεγόμενους «τίγρεις της Ανατολίας»- να δραστηριοποιηθεί, μετά τη Μέση Ανατολή και την κεντρική Ασία, στην υποσαχάρια Αφρική, στον δρόμο που διάνοιξε η τουρκική διπλωματία. «Σε αντίθεση με την ελίτ της Ενωσης Τούρκων Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών (η Τ SIAD είναι η κυριότερη εργοδοτική οργάνωση της Τουρκίας), η οποία συνεργάζεται κυρίως με τις ανεπτυγμένες χώρες και αποφεύγει να αναλαμβάνει κινδύνους, οι επιχειρηματίες της Tuskon επέλεξαν την Αφρική ως το νέο πεδίο δραστηριοποίησής τους» επιβεβαιώνει ο Σεντάτ Λατσινέρ, από τη Διεθνή Οργάνωση Στρατηγικής Ερευνας (USAK)(6).
Κατά τον Ισάν Νταγκί, αρχισυντάκτη της τριμηνιαίας επιθεώρησης «Insight Turkey», προσκείμενο στο ΑΚΡ και καθηγητή στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Τεχνικού Πανεπιστημίου Μέσης Ανατολής στην Αγκυρα, «δεν μπορεί κανείς να κατανοήσει την ενεργητική πολιτική της κυβέρνησης στην περιοχή, και ανά τον κόσμο, αν δεν λάβει υπόψη τον δυναμισμό του καινούριου αυτού ιδιωτικού τομέα». Οι επιτυχίες του συνέβαλαν στο να αμβλυνθεί ο σκεπτικισμός που είχαν επιδείξει αρχικά οι περισσότεροι τούρκοι παρατηρητές.
ΟΙ ΠΡΕΣΒΕΙΕΣ
«Οταν η Τουρκία ανακοίνωσε ότι το 2005 θα ήταν το Ετος της Αφρικής», εξηγούν οι Εζκάν και Ακγκιούν, «αρκετοί υψηλόβαθμοι δημόσιοι λειτουργοί, δημοσιογράφοι και διπλωμάτες υπήρξαν επικριτικοί. Κατ' αυτούς, επρόκειτο τόσο για χάσιμο χρόνου και ενέργειας όσο και για σπατάλη ανθρώπινων πόρων. Οι μόνοι που υποστήριζαν την εν λόγω πρωτοβουλία ήταν φορείς της κοινωνίας των πολιτών και η ίδια η κυβέρνηση του ΑΚΡ. Μόλις όμως η προσπάθεια άρχισε να αποδίδει, τότε όλες οι διαφωνίες καταλάγιασαν».
Οι διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με την αφρικανική ήπειρο μεταμορφώθηκαν: σε διάστημα μιας δεκαετίας, η Αγκυρα τριπλασίασε τον αριθμό των πρεσβειών της για να φτάσει σήμερα να αριθμεί είκοσι πέντε -όσες και η Ινδία- εκ των οποίων οι δεκαπέντε εγκαινιάστηκαν μεταξύ 2009 και 2010. Διαθέτοντας από το 2005 την ιδιότητα του παρατηρητή εντός της Αφρικανικής Ενωσης, η χώρα συμμετέχει σε πέντε αποστολές διατήρησης της ειρήνης στην Αφρική(7), ενώ δώδεκα από τις φρεγάτες της περιπολούν στα ανοιχτά των σομαλικών ακτών, στο πλαίσιο του διεθνούς στολίσκου για την καταπολέμηση της πειρατείας. Από οικονομικής πλευράς, η Αγκυρα συγκαταλέγεται μεταξύ των μη περιφερειακών μελών της Αφρικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης (BAD)(8) και προσβλέπει στη δυνατότητα ίδρυσης μιας ζώνης ελεύθερων συναλλαγών με την Κοινότητα της Ανατολικής Αφρικής (ΚΑΕ), που αποτελεί τελωνειακή ένωση μεταξύ Κένυας, Ουγκάντας, Τανζανίας, Μπουρούντι και Ρουάντας, έως το 2019.
Τη στιγμή που οι Τουρκικές Αερογραμμές (Turkish Airlines), εικοστή τέταρτη αεροπορική εταιρεία στον κόσμο(9), εξυπηρετούν πλέον δεκατέσσερις πόλεις και δώδεκα χώρες της αφρικανικής ηπείρου, ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ Τουρκίας και υποσαχάριας Αφρικής -κυρίως με τη Νότια Αφρική και τη Νιγηρία- άγγιζε περίπου τα 20 εκατομμύρια δολάρια το 2009, δηλαδή το υπερτριπλάσιο του επιπέδου που είχε καταγραφεί το 2003, ενώ οι εξαγωγές νοτίως της Σαχάρας (10,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2009) αντιπροσώπευαν πάνω από το 10% των συνολικών εξαγωγών της Τουρκίας.
Κατά 20% έως 30% φθηνότερα από τα ευρωπαϊκά προϊόντα, τα προϊόντα made in Turkey (υλικά οικοδομών, γεωργικά προϊόντα διατροφής, τεχνολογία, μηχανική, υφαντουργία, έτοιμο ένδυμα, ιατρικός εξοπλισμός, τεχνολογίες της πληροφορίας, προϊόντα ατομικής υγιεινής και καθαρισμού ή ακόμα και κοσμηματοποιία) χαίρουν μεταξύ των αφρικανών καταναλωτών καλύτερης φήμης απ' ό,τι τα ανταγωνιστικά τους κινέζικα. Ο Μετίν Ντεμίρ, γενικός διευθυντής της Pancar Motors, που πάνω από πενήντα χρόνια κατασκευάζει ελκυστήρες και μικρές καλλιεργητικές μηχανές, το επιβεβαιώνει άλλωστε: «Οι αγρότες της αφρικανικής ηπείρου αναγνωρίζουν με την πρώτη ματιά τον δικό μας εξοπλισμό» εξηγεί σε μια αντιπροσωπεία σαράντα επιχειρηματιών που ήρθαν από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό για να συμμετάσχουν στην «εμπορική γέφυρα μεταξύ Τουρκίας και Αφρικής» που διοργανώθηκε τον Μάιο του 2008 στην Κωνσταντινούπολη. «Τα μηχανήματά μας μπορούν να κρατήσουν χρόνια αν ξέρετε να τα συντηρείτε(10)».
Οι Σερέφ και Σερντάρ Σάγιογλου, που διευθύνουν την Arzul Metal, δείχνουν επίσης απόλυτα ικανοποιημένοι. Η εταιρεία τους κατασκευάζει κατσαρόλες και σερβίτσια τσαγιού από αλουμίνιο, που είναι ιδιαίτερα δημοφιλή, «διότι είναι πιο φθηνά από εκείνα που φτιάχνονται από ατσάλι».
Ακολουθώντας τους γίγαντες των κατασκευαστικών έργων της Τουρκίας που υλοποιούν μεγάλα έργα (όπως ο αυτοκινητόδρομος της Καντούνα στα βόρεια της Νιγηρίας, η γέφυρα του Νείλου «Αλ Χαλφάια» στο Χαρτούμ κ.λπ.), περισσότερες από τετρακόσιες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις κατόρθωσαν έτσι να πατήσουν το πόδι τους στην αφρικανική ήπειρο, όπου κατά το 2010 επένδυσαν πάνω από 500 εκατομμύρια δολάρια. «Πιστεύω ότι η Τουρκία μπορεί να προσφέρει πολλά στους τοπικούς εργολήπτες που έχουν ανάγκη να μεταποιήσουν τις πρώτες ύλες τους» εξηγούσε ο Τουσέν Εμπόκα Τόνγκο, πρόεδρος της Κίνησης Επιχειρηματιών του Καμερούν (Mecam), κατά την επίσκεψη του προέδρου Αμπντουλάχ Γκιουλ στην πρωτεύουσα Γιαουντέ τον Μάρτιο του 2010.
ΕΞΩΘΕΝ ΚΑΛΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Διακηρύσσοντας τις ίδιες αρχές με το Πεκίνο, η Αγκυρα δεν αναμειγνύεται στις εσωτερικές υποθέσεις των εταίρων της, αν κι αυτό δεν την εμποδίζει να διατυπώνει απόψεις χωρίς περιστροφές. Ετσι, όταν ο πρόεδρος του Σουδάν, Ομάρ Αλ-Μπασίρ, μετέβη στη σύνοδο κορυφής Τουρκίας-Αφρικής το 2008, αμέσως μετά την έναρξη δίωξης εις βάρος του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ο τούρκος πρωθυπουργός τον επέπληξε δριμύτατα δημοσίως σχετικά με το Νταρφούρ. Εντούτοις, η Αγκυρα ποτέ δεν χρησιμοποίησε τον όρο «γενοκτονία». Οι δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών είναι παλαιοί, εφόσον το Σουδάν μεταξύ 1820 και 1855 ήταν προσαρτημένο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σήμερα, λοιπόν, υπολογίζεται ότι έχουν εγκατασταθεί στο Σουδάν πάνω από ογδόντα τουρκικές εταιρείες.
«Ανερχόμενο αστέρι» μεταξύ των μουσουλμανικών χωρών, σύμφωνα με τον σουδανό πρεσβευτή στην Αγκυρα, Ομέρ Χιντάρ Αμπού Ζαΐντ, η Τουρκία χαίρει ακόμη μεγαλύτερης εκτίμησης επειδή παίρνει ανοιχτά το μέρος των Παλαιστινίων, όπως φάνηκε από την υποστήριξή της στον «στολίσκο για τη Γάζα», που είχε ναυλωθεί το 2010 από ανθρωπιστικές οργανώσεις. Εξάλλου, μαζί με τη Βραζιλία, αντιτάχθηκε στις νέες κυρώσεις που επιβλήθηκαν στο Ιράν από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ το 2010.
Σύμφωνα με τον Σεντάτ Λατσινέρ, η μεταστροφή μιας χώρας, που μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα «είχε παραβλέψει τη σπουδαιότητα που απέκτησε η αφρικανική ήπειρος κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και που η έλλειψη φιλικά προσκείμενων χωρών είχε καταφανώς αποτελέσει τροχοπέδη για την εθνική της οικονομία και την προώθηση των πολιτικών συμφερόντων της», δεν πέρασε βέβαια απαρατήρητη από τους διεθνείς αναλυτές που παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τις «νεο-οθωμανικές» φιλοδοξίες της Αγκυρας στη Μέση Ανατολή. Ορισμένοι μάλιστα απ' αυτούς αναρωτιούνται πλέον για τη σχέση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και ανόδου του ισλάμ στην Τουρκία. Η δε διοργάνωση το 2010 από την κρατική Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet), μιας συνόδου κορυφής με μουσουλμάνους υπεύθυνους από την Αφρική, καθώς και η πρόσκληση που απηύθυναν σε τριακόσιους αφρικανούς σπουδαστές, προκειμένου να μεταβούν στην Τουρκία για να σπουδάσουν θεολογία, έδωσαν αφορμή για πιο αυστηρά σχόλια. Ετσι, ο Πίτερ Φαμ της Εθνικής Επιτροπής για την Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική εκτιμά ότι «ο όλο και πιο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει στην Αφρική μια δύναμη της Μέσης Ανατολής με ισλαμιστικό προσανατολισμό δεν μπορεί να αγνοηθεί»(11).
Στο στόχαστρο βρίσκεται και η ανοδική πορεία της τουρκικής μη κυβερνητικής οργάνωσης «Ιδρυμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ελευθερίες και την ανθρωπιστική ανακούφιση» (ΙΗΗ), που διακρίθηκε κατά τη συμμετοχή της στον στολίσκο για τη Γάζα. Η ΙΗΗ, παρούσα στην Αφρική από τα μέσα της δεκαετίας του '90, με ενεργό παρουσία σε σαράντα μία χώρες, διεξάγει σήμερα μια τεράστια εκστρατεία για δωρεάν εγχείρηση του καταρράκτη, η οποία στοχεύει, σύμφωνα με το σύνθημά της, «στο να ανοίξουν οι Τούρκοι τα μάτια εκατό χιλιάδων Αφρικανών», έτσι ώστε «εκατό χιλιάδες Αφρικανοί να δουν με τη βοήθεια της Τουρκίας». Η ΙΗΗ, σημειώνουν οι υπεύθυνοί της, πηγαίνει προς εκείνους με τους οποίους κανείς δεν ήθελε να ασχοληθεί.
Ο ΙΜΑΜΗΣ
Ανησυχίες επίσης τροφοδοτούνται από τις σχέσεις που οι πουριτανοί και εθνικιστές επιχειρηματίες της Tuskon έπλεξαν με τη σύγχρονη αδελφότητα Φετουλάχ Γκιουλέν(12). Το κίνημα αυτό φέρει το όνομα ενός τούρκου θρησκευτικού φιλοσόφου, που το 2008 εξελέγη από τους αναγνώστες των επιθεωρήσεων «Foreign Policy» και «Prospect» ως «ο στοχαστής της χρονιάς με τη μεγαλύτερη επιρροή», κατόπιν μιας έντονης κινητοποίησης των οπαδών του. Η αυτοκρατορία του περιλαμβάνει μέσα ενημέρωσης, ιδρύματα και ανθρωπιστικές οργανώσεις. Φημισμένες για την ποιότητα της γενικής τους εκπαίδευσης, οι σχολές που ίδρυσε ο «οικουμενικός ιμάμης» παρέχουν εκπαίδευση σε δεκατρείς χιλιάδες παιδιά και εφήβους σε εννέα χώρες της αφρικανικής ηπείρου. Τα παραπάνω ιδρύματα συχνά επιχορηγούνται από τούρκους επιχειρηματίες, που ως αντάλλαγμα έχουν πρόσβαση στο πελατολόγιο των σχολείων, ενώ οι διδάσκοντες και το διοικητικό προσωπικό ενσωματώνονται στις τοπικές κοινωνίες, ερχόμενοι σε επαφή με τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους.
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν(13), που από το 1999 έχει καταφύγει, αυτοεξόριστος, στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν πτοείται από τέτοιου είδους πολεμικές. Μια από τις πιο πρόσφατες, που προκλήθηκε από έναν πρώην αξιωματούχο των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, τον Οσμάν Νουρί Γκιουντές, αναφέρεται στους δεσμούς που διατηρεί ο Γκιουλέν με την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ (CIA), στην οποία φέρεται να είχε χρησιμεύσει ως κάλυψη στην κεντρική Ασία κατά τη δεκαετία του '90. Στις αρχές του Μαρτίου 2010, δύο διάσημοι τούρκοι δημοσιογράφοι, ο Νεντίμ Σενέρ και ο Αχμέτ Σικ, κατηγορήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για «παρακίνηση θρησκευτικού μίσους» έπειτα από καταγγελίες που έκαναν για διείσδυση στην κρατική μηχανή από μέλη του κινήματος Γκιουλέν.
Στις μέρες μας, η σκληρότητα ορισμένων σχολίων εναντίον του κινήματος «νεο-νουρτζού»(14), που οι οπαδοί του ορίζουν ως «μια εναλλακτική ελίτ στους κόλπους της τουρκικής κοινωνίας», συχνά δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τις θεωρίες της αντισημιτικής συνωμοσίας. Οπως παρατηρεί η δημοσιογράφος Σούζι Χάνσεν(15): «Διευθύνουν τα μέσα ενημέρωσης. Είναι πλούσιοι. Είναι αλληλέγγυοι. Και δεν βοηθούν παρά μόνο όσους πρόσκεινται σε αυτούς».
ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΑΝΘΗΣΗ
Στη Νότια Αφρική, όπου η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήδη από το 1863, είχε στείλει ιμάμηδες κατόπιν αιτήματος της τοπικής κοινότητας πιστών, ο επίτιμος καθολικός αρχιεπίσκοπος της Πρετόρια, ο πανιερότατος Ζορζ Φρανσίς Ντανιέλ, μετριάζει τις επικρίσεις: «Η φιλοσοφία και οι δραστηριότητες του Φετουλάχ Γκιουλέν, τις οποίες είχα την ευκαιρία να γνωρίσω κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στην Τουρκία, μας εντυπωσίασαν βαθιά: δεν χρειάστηκε καν να αναζητήσουμε το Ισλάμ, ήρθε εκείνο και μας βρήκε(16)». Στη χώρα, που στις μέρες μας είναι ο πρώτος εμπορικός εταίρος της Αγκυρας στην Αφρική, υπάρχουν πέντε σχολές που μεταλαμπαδεύουν τη διδασκαλία του Φετουλάχ Γκιουλέν σε περίπου τρεις χιλιάδες μαθητές.
Ωστόσο, δεν θα ήταν σωστό να υπερτονίσει κανείς τη θρησκευτική διάσταση της τουρκικής άνθησης. Η Υπηρεσία Διεθνούς Συνεργασίας και Ανάπτυξης της Τουρκίας (ΤΙΚΑ) παρεμβαίνει και σε πολυάριθμες αφρικανικές χώρες όπου οι μουσουλμάνοι αποτελούν μειονότητα (όπως η Αιθιοπία, η Ρουάντα, η Μαδαγασκάρη...). Κατά τους Οζκάν και Ακγκιούν, «η τουρκική αντίληψη περί Ισλάμ όχι μόνον είναι συμβατή με τις δυτικές αξίες, αλλά προσφέρει και μια εναλλακτική λύση σε απόψεις πιο ριζοσπαστικές, άλλων μουσουλμανικών κρατών που επενδύουν στην Αφρική». Την ώρα που οι εξεγέρσεις που εξελίσσονται στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο αποδυναμώνουν αγορές που θα ήταν προσοδοφόροι για την Αγκυρα -κατά κύριο λόγο τη Λιβύη, που εκκενώθηκε από τους περισσότερους από 25.000 τούρκους απόδημους και εργαζόμενους- η Τουρκία θα μπορούσε κάλλιστα να επωφεληθεί από τις περιστάσεις, προκειμένου να ενισχύσει περαιτέρω την παρουσία της στα νότια της Σαχάρας.
(1) «Africa as a savior for turkish firms», «Hurriyet», Κωνσταντινούπολη, 4 Μαρτίου 2011.
(2) John Feffer, «Pax Ottomanica?», TomDispatch.com, 13 Ιουνίου 2010.
(3) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο παραχώρησε στην Τουρκία την ιδιότητα της υποψήφιας για ένταξη χώρας, το 1999. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, που ξεκίνησαν το 2005, συνάντησαν εμπόδια που συνδέονται με τις επιφυλάξεις ορισμένων κρατών μελών, όπως η Γαλλία και η Αυστρία.
(4) «Turkey's opening to Africa», «The Journal of Modern African Studies», Κέμπριτζ, 4 Νοεμβρίου 2010.
(5) Στμ.: Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) εμφανίστηκε στην τουρκική πολιτική σκηνή τον Αύγουστο του 2001, υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναπτύχθηκε δυναμικά και στις εκλογές του Νοεμβρίου 2002 υπερίσχυσε όλων των παλαιότερων γνωστών κομμάτων στην Τουρκία, όταν με ποσοστό 34% επί των ψήφων κατέστη αυτοδύναμο κυβερνών κόμμα, θέτοντας τέλος σε μια μακροχρόνια περίοδο κυβερνήσεων συνασπισμού, η οποία είχε ξεκινήσει το 1991.
(6) Στμ.: Η μη κυβερνητική «Διεθνής Οργάνωση Στρατηγικής Ερευνας» USAK (International Strategic Research Organization) ιδρύθηκε το 2004 στην Αγκυρα. Ασχολείται κυρίως με θέματα συνεργασίας και ανάπτυξης, περιλαμβάνει οκτώ ερευνητικά κέντρα, μεταξύ των οποίων το Κέντρο Μεσανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών και έχει καταφέρει μέσω ενός δυναμικού προγράμματος σεμιναρίων, διαλέξεων, εργαστηρίων, δημοσιεύσεων, εκπαιδευτικών δράσεων και σχέσεων με τα ΜΜΕ να αναγνωριστεί ως έγκριτο κέντρο μελετών για μια πλειάδα θεμάτων που αφορούν την Τουρκία, την ευρύτερη περιοχή της και τον κόσμο.
(7) Αποστολή του ΟΗΕ και της Αφρικανικής Ενωσης στο Νταρφούρ (Minuad), Αποστολή του ΟΗΕ στη Λιβερία (Minul), Αποστολή του ΟΗΕ στο Σουδάν (Minus), Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για τη σταθεροποίηση στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (Monusco), Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στην Ακτή του Ελεφαντοστού (Onuci).
(8) Βλ. Yves Ekoue Amaizo, «Une banque entre finance et solidarite», «Le Monde diplomatique», Μάιος 2010.
(9) Στμ: Σύμφωνα με το μηνιαίο περιοδικό «Air Transport World», που ασχολείται με την παγκόσμια αεροπορική βιομηχανία, η ανάπτυξη της Turkish Airlines, που ιδιωτικοποιήθηκε το 2006, δεν επηρεάστηκε από την παγκόσμια κρίση του 2008-2009 και σήμερα έχει φτάσει να είναι η τέταρτη εταιρεία στην Ευρώπη σε επιβατική κίνηση, η πέμπτη σε δυναμικότητα και η έκτη ως προς την εναέρια κυκλοφορία, ενώ τον Μάρτιο του 2011 βραβεύθηκε από το ATW ως ηγέτης της παγκόσμιας αεροπορικής αγοράς.
(10) Αμπντουλάχ Μποζκούρτ, «Anatolian firms explore African opportunities», «Today's Zaman» Κωνσταντινούπολη, 16 Μαΐου 2008.
(11) Peter Pham, «Turkey's Return to Africa», 27 Μαΐου 2010, World Defense Review, 27 Μαΐου 2010, http://worlddefensereview.com .
(12) Gabrielle Angey, «Une strategie commune entre l'ΑΚΡ et le mouvement de Fethullah Gullen en Afrique subsaharienne?», Observatoire de la vie politique turque, 23 Αυγούστου 2010, http://ovipot.blogspot.com
(13) Στμ: Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Φετουλάχ Γκιουλέν έχει αποσπάσει πλείστες όσες διακρίσεις, μεταξύ των οποίων την πρόσφατη τιμητική διάκριση από τη Γερουσία του Τέξας (ΗΠΑ) για τη συμβολή του στη διεθνή ειρήνη και κατανόηση (26 Ιανουαρίου 2011), ενώ προ ημερών (10 Μαΐου 2011) του απονεμήθηκε το βραβείο «2011 EWI Peace Building Award» για την οικοδόμηση της ειρήνης, από το Διεθνές Ινστιτούτο EastWest.
(14) Η Φετουλάχ Γκιουλέν φέρεται ως παρακλάδι του κινήματος Νουρτζού που ιδρύθηκε από τον Σαΐντ Νουρσί (1873-1960).
(15) Suzy Hansen, « The Global Imam », «The New Republic», Ουάσιγκτον, 10 Νοεμβρίου 2010.
(16) Fethullah Gulen, «Catholic Church in South Africa Discusses Gulen Movement», 5 Φεβρουαρίου 2010, http://www.fethullahgulen.org.
*Δημοσιογράφος.
http://www.enet.gr/
 |
| Tο 2005 η Τουρκία, η οποία ανήκει σήμερα στο γκρουπ των 20 πλουσιότερων χωρών, ανακήρυξε πως θα ήταν το Ετος της Αφρικής. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκε με τον τότε αντιπρόεδρο και σήμερα πρόεδρο της Νότιας Αφρικής, Τζέικομπ Ζούμα (πάνω). |
Η συνάντηση σηματοδότησε εμπορικές σχέσεις που ανέλαβε να υλοποιήσει ο Αχμέτ Νταβούτογλου ο 2005 η Τουρκία, η οποία ανήκει σήμερα στο γκρουπ των 20 πλουσιότερων χωρών, ανακήρυξε πως θα ήταν το Ετος της Αφρικής. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκε με τον τότε αντιπρόεδρο και σήμερα πρόεδρο της Νότιας Αφρικής, Τζέικομπ Ζούμα (πάνω). Η συνάντηση σηματοδότησε εμπορικές σχέσεις που ανέλαβε να υλοποιήσει ο Αχμέτ Νταβούτογλου Ο επιχειρηματικός κόσμος της Τουρκίας στρέφει πλέον το βλέμμα του προς την Αφρική, κι όπως διαπιστώνει με ενθουσιασμό ο πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων Τουρκίας (Tuskon), τα αιτήματα για παροχή συμβουλών με στόχο τη διείσδυση στην αφρικανική αγορά δεν παύουν να πολλαπλασιάζονται. «Καθημερινά δεχόμαστε δεκάδες μηνύματα που μας ζητούν πληροφορίες για την αφρικανική ήπειρο(1)».
Η Tuskon, που ιδρύθηκε το 2005, συνενώνει περί τις τριάντα χιλιάδες εταιρείες και τις εκατόν πενήντα τοπικές εμπορικές οργανώσεις. Ο οργανισμός αποτελεί την καινούρια επιχειρηματική βιτρίνα μιας χώρας με εβδομήντα πέντε εκατομμύρια κατοίκους και δέκατης έβδομης παγκόσμιας δύναμης(2). Οι είκοσι πιο σημαντικές μητροπολιτικές περιοχές της Τουρκίας, όπως η Κωνσταντινούπολη, αλλά και οι μεγάλες πόλεις της κεντρικής Ανατολίας, όπως η Καισάρεια (Kayseri), το Ικόνιο (Konya) και η Εδεσσα (Gaziantep), πραγματοποιούν σήμερα ετήσιο εξαγωγικό κύκλο εργασιών που υπερβαίνει το 1 δισεκατομμύριο δολάρια.
Από το 1998, η Τουρκία επέστρεψε δυναμικά στη διεθνή οικονομική σκηνή, όταν ο Ισμαήλ Τζεμ, υπουργός των Εξωτερικών της κυβέρνησης συνασπισμού υπό τον Μεσούτ Γιλμάζ, αποφάσισε να «επαναπροσδιορίσει τη διεθνή ταυτότητα της Τουρκίας, έτσι ώστε να περάσει από το καθεστώς του απλού συμμάχου της Δύσης στον ενεργό και εποικοδομητικό ρόλο του παγκόσμιου παράγοντα». Ο στρατηγικός αυτός επαναπροσανατολισμός απορρέει «εν μέρει» από την απόρριψη από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λουξεμβούργου, τον Δεκέμβριο του 1997, της τουρκικής υποψηφιότητας για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση(3), όπως διευκρινίζουν οι ερευνητές Μεχμέτ Εζκάν και Μπιρόλ Ακγκιούν(4). Η Μαύρη Ηπειρος, όπου η ανάπτυξη ξεπερνάει το 5% ετησίως, ανοίγει στην Αγκυρα νέες προοπτικές οικονομικής προόδου. Ωστόσο, ορισμένα προβλήματα διαχειριστικής φύσεως, καθώς και οι εντάσεις στους κόλπους του τότε κυβερνητικού συνασπισμού εμποδίζουν την άμεση ενεργοποίηση του αφρικανικού κεφαλαίου της νέας αυτής στρατηγικής.
Το 2002, η κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (του μετριοπαθούς ισλαμικού κόμματος ΑΚΡ)(5) ξεκινάει τις πρώτες διπλωματικές κινήσεις, υπό την αιγίδα του τότε συμβούλου του πρωθυπουργού και μελλοντικού υπουργού των Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου. Το 2005 ανακηρύσσεται «Ετος της Αφρικής» και ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μεταβαίνει νοτίως του ισημερινού, κάτι που ουδείς από τους προκατόχους του είχε κάνει. Επισκέπτεται μάλιστα την Πρετόρια (στη Νότια Αφρική) και την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα, έδρα της Αφρικανικής Ενωσης. Το 2007 έχουμε νέα πρωτοβουλία, καθώς η Τουρκία διοργανώνει τη σύνοδο κορυφής των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών (ΛΑΧ), μεταξύ των οποίων και τριάντα τριών αφρικανικών κρατών, ενώ δεσμεύεται άμεσα να διαθέσει περί τα 65 εκατομμύρια δολάρια για αναπτυξιακή βοήθεια μέχρι το 2011. Στα τέλη του 2008, με τα εγκαίνια του πρώτου Κέντρου Εφαρμοσμένης Ερευνας Αφρικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας, ολοκληρώνεται μία ακόμη εξαιρετική χρονιά. Πράγματι, μερικούς μήνες νωρίτερα η Κωνσταντινούπολη φιλοξενούσε την πρώτη διεθνή συνάντηση με θέμα την τουρκο-αφρικανική συνεργασία, κατά την οποία διεξήχθησαν διμερείς συνομιλίες με σαράντα δύο κράτη, ενώ το φθινόπωρο του 2008 η Τουρκία, χάρη στην υποστήριξη 51 από τις 53 χώρες της Μαύρης Ηπείρου, κατάφερνε να καταλάβει θέση μη μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Η οικονομική καχεξία της Ευρώπης και η συστημική κρίση του τέλους της δεκαετίας του 2000 λειτούργησαν στη συνέχεια, επιτρέποντας σε ένα νέο κύμα επιχειρηματιών -τους λεγόμενους «τίγρεις της Ανατολίας»- να δραστηριοποιηθεί, μετά τη Μέση Ανατολή και την κεντρική Ασία, στην υποσαχάρια Αφρική, στον δρόμο που διάνοιξε η τουρκική διπλωματία. «Σε αντίθεση με την ελίτ της Ενωσης Τούρκων Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών (η Τ SIAD είναι η κυριότερη εργοδοτική οργάνωση της Τουρκίας), η οποία συνεργάζεται κυρίως με τις ανεπτυγμένες χώρες και αποφεύγει να αναλαμβάνει κινδύνους, οι επιχειρηματίες της Tuskon επέλεξαν την Αφρική ως το νέο πεδίο δραστηριοποίησής τους» επιβεβαιώνει ο Σεντάτ Λατσινέρ, από τη Διεθνή Οργάνωση Στρατηγικής Ερευνας (USAK)(6).
Κατά τον Ισάν Νταγκί, αρχισυντάκτη της τριμηνιαίας επιθεώρησης «Insight Turkey», προσκείμενο στο ΑΚΡ και καθηγητή στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Τεχνικού Πανεπιστημίου Μέσης Ανατολής στην Αγκυρα, «δεν μπορεί κανείς να κατανοήσει την ενεργητική πολιτική της κυβέρνησης στην περιοχή, και ανά τον κόσμο, αν δεν λάβει υπόψη τον δυναμισμό του καινούριου αυτού ιδιωτικού τομέα». Οι επιτυχίες του συνέβαλαν στο να αμβλυνθεί ο σκεπτικισμός που είχαν επιδείξει αρχικά οι περισσότεροι τούρκοι παρατηρητές.
ΟΙ ΠΡΕΣΒΕΙΕΣ
«Οταν η Τουρκία ανακοίνωσε ότι το 2005 θα ήταν το Ετος της Αφρικής», εξηγούν οι Εζκάν και Ακγκιούν, «αρκετοί υψηλόβαθμοι δημόσιοι λειτουργοί, δημοσιογράφοι και διπλωμάτες υπήρξαν επικριτικοί. Κατ' αυτούς, επρόκειτο τόσο για χάσιμο χρόνου και ενέργειας όσο και για σπατάλη ανθρώπινων πόρων. Οι μόνοι που υποστήριζαν την εν λόγω πρωτοβουλία ήταν φορείς της κοινωνίας των πολιτών και η ίδια η κυβέρνηση του ΑΚΡ. Μόλις όμως η προσπάθεια άρχισε να αποδίδει, τότε όλες οι διαφωνίες καταλάγιασαν».
Οι διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με την αφρικανική ήπειρο μεταμορφώθηκαν: σε διάστημα μιας δεκαετίας, η Αγκυρα τριπλασίασε τον αριθμό των πρεσβειών της για να φτάσει σήμερα να αριθμεί είκοσι πέντε -όσες και η Ινδία- εκ των οποίων οι δεκαπέντε εγκαινιάστηκαν μεταξύ 2009 και 2010. Διαθέτοντας από το 2005 την ιδιότητα του παρατηρητή εντός της Αφρικανικής Ενωσης, η χώρα συμμετέχει σε πέντε αποστολές διατήρησης της ειρήνης στην Αφρική(7), ενώ δώδεκα από τις φρεγάτες της περιπολούν στα ανοιχτά των σομαλικών ακτών, στο πλαίσιο του διεθνούς στολίσκου για την καταπολέμηση της πειρατείας. Από οικονομικής πλευράς, η Αγκυρα συγκαταλέγεται μεταξύ των μη περιφερειακών μελών της Αφρικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης (BAD)(8) και προσβλέπει στη δυνατότητα ίδρυσης μιας ζώνης ελεύθερων συναλλαγών με την Κοινότητα της Ανατολικής Αφρικής (ΚΑΕ), που αποτελεί τελωνειακή ένωση μεταξύ Κένυας, Ουγκάντας, Τανζανίας, Μπουρούντι και Ρουάντας, έως το 2019.
Τη στιγμή που οι Τουρκικές Αερογραμμές (Turkish Airlines), εικοστή τέταρτη αεροπορική εταιρεία στον κόσμο(9), εξυπηρετούν πλέον δεκατέσσερις πόλεις και δώδεκα χώρες της αφρικανικής ηπείρου, ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ Τουρκίας και υποσαχάριας Αφρικής -κυρίως με τη Νότια Αφρική και τη Νιγηρία- άγγιζε περίπου τα 20 εκατομμύρια δολάρια το 2009, δηλαδή το υπερτριπλάσιο του επιπέδου που είχε καταγραφεί το 2003, ενώ οι εξαγωγές νοτίως της Σαχάρας (10,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2009) αντιπροσώπευαν πάνω από το 10% των συνολικών εξαγωγών της Τουρκίας.
Κατά 20% έως 30% φθηνότερα από τα ευρωπαϊκά προϊόντα, τα προϊόντα made in Turkey (υλικά οικοδομών, γεωργικά προϊόντα διατροφής, τεχνολογία, μηχανική, υφαντουργία, έτοιμο ένδυμα, ιατρικός εξοπλισμός, τεχνολογίες της πληροφορίας, προϊόντα ατομικής υγιεινής και καθαρισμού ή ακόμα και κοσμηματοποιία) χαίρουν μεταξύ των αφρικανών καταναλωτών καλύτερης φήμης απ' ό,τι τα ανταγωνιστικά τους κινέζικα. Ο Μετίν Ντεμίρ, γενικός διευθυντής της Pancar Motors, που πάνω από πενήντα χρόνια κατασκευάζει ελκυστήρες και μικρές καλλιεργητικές μηχανές, το επιβεβαιώνει άλλωστε: «Οι αγρότες της αφρικανικής ηπείρου αναγνωρίζουν με την πρώτη ματιά τον δικό μας εξοπλισμό» εξηγεί σε μια αντιπροσωπεία σαράντα επιχειρηματιών που ήρθαν από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό για να συμμετάσχουν στην «εμπορική γέφυρα μεταξύ Τουρκίας και Αφρικής» που διοργανώθηκε τον Μάιο του 2008 στην Κωνσταντινούπολη. «Τα μηχανήματά μας μπορούν να κρατήσουν χρόνια αν ξέρετε να τα συντηρείτε(10)».
Οι Σερέφ και Σερντάρ Σάγιογλου, που διευθύνουν την Arzul Metal, δείχνουν επίσης απόλυτα ικανοποιημένοι. Η εταιρεία τους κατασκευάζει κατσαρόλες και σερβίτσια τσαγιού από αλουμίνιο, που είναι ιδιαίτερα δημοφιλή, «διότι είναι πιο φθηνά από εκείνα που φτιάχνονται από ατσάλι».
Ακολουθώντας τους γίγαντες των κατασκευαστικών έργων της Τουρκίας που υλοποιούν μεγάλα έργα (όπως ο αυτοκινητόδρομος της Καντούνα στα βόρεια της Νιγηρίας, η γέφυρα του Νείλου «Αλ Χαλφάια» στο Χαρτούμ κ.λπ.), περισσότερες από τετρακόσιες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις κατόρθωσαν έτσι να πατήσουν το πόδι τους στην αφρικανική ήπειρο, όπου κατά το 2010 επένδυσαν πάνω από 500 εκατομμύρια δολάρια. «Πιστεύω ότι η Τουρκία μπορεί να προσφέρει πολλά στους τοπικούς εργολήπτες που έχουν ανάγκη να μεταποιήσουν τις πρώτες ύλες τους» εξηγούσε ο Τουσέν Εμπόκα Τόνγκο, πρόεδρος της Κίνησης Επιχειρηματιών του Καμερούν (Mecam), κατά την επίσκεψη του προέδρου Αμπντουλάχ Γκιουλ στην πρωτεύουσα Γιαουντέ τον Μάρτιο του 2010.
ΕΞΩΘΕΝ ΚΑΛΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Διακηρύσσοντας τις ίδιες αρχές με το Πεκίνο, η Αγκυρα δεν αναμειγνύεται στις εσωτερικές υποθέσεις των εταίρων της, αν κι αυτό δεν την εμποδίζει να διατυπώνει απόψεις χωρίς περιστροφές. Ετσι, όταν ο πρόεδρος του Σουδάν, Ομάρ Αλ-Μπασίρ, μετέβη στη σύνοδο κορυφής Τουρκίας-Αφρικής το 2008, αμέσως μετά την έναρξη δίωξης εις βάρος του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ο τούρκος πρωθυπουργός τον επέπληξε δριμύτατα δημοσίως σχετικά με το Νταρφούρ. Εντούτοις, η Αγκυρα ποτέ δεν χρησιμοποίησε τον όρο «γενοκτονία». Οι δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών είναι παλαιοί, εφόσον το Σουδάν μεταξύ 1820 και 1855 ήταν προσαρτημένο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σήμερα, λοιπόν, υπολογίζεται ότι έχουν εγκατασταθεί στο Σουδάν πάνω από ογδόντα τουρκικές εταιρείες.
«Ανερχόμενο αστέρι» μεταξύ των μουσουλμανικών χωρών, σύμφωνα με τον σουδανό πρεσβευτή στην Αγκυρα, Ομέρ Χιντάρ Αμπού Ζαΐντ, η Τουρκία χαίρει ακόμη μεγαλύτερης εκτίμησης επειδή παίρνει ανοιχτά το μέρος των Παλαιστινίων, όπως φάνηκε από την υποστήριξή της στον «στολίσκο για τη Γάζα», που είχε ναυλωθεί το 2010 από ανθρωπιστικές οργανώσεις. Εξάλλου, μαζί με τη Βραζιλία, αντιτάχθηκε στις νέες κυρώσεις που επιβλήθηκαν στο Ιράν από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ το 2010.
Σύμφωνα με τον Σεντάτ Λατσινέρ, η μεταστροφή μιας χώρας, που μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα «είχε παραβλέψει τη σπουδαιότητα που απέκτησε η αφρικανική ήπειρος κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και που η έλλειψη φιλικά προσκείμενων χωρών είχε καταφανώς αποτελέσει τροχοπέδη για την εθνική της οικονομία και την προώθηση των πολιτικών συμφερόντων της», δεν πέρασε βέβαια απαρατήρητη από τους διεθνείς αναλυτές που παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τις «νεο-οθωμανικές» φιλοδοξίες της Αγκυρας στη Μέση Ανατολή. Ορισμένοι μάλιστα απ' αυτούς αναρωτιούνται πλέον για τη σχέση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και ανόδου του ισλάμ στην Τουρκία. Η δε διοργάνωση το 2010 από την κρατική Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet), μιας συνόδου κορυφής με μουσουλμάνους υπεύθυνους από την Αφρική, καθώς και η πρόσκληση που απηύθυναν σε τριακόσιους αφρικανούς σπουδαστές, προκειμένου να μεταβούν στην Τουρκία για να σπουδάσουν θεολογία, έδωσαν αφορμή για πιο αυστηρά σχόλια. Ετσι, ο Πίτερ Φαμ της Εθνικής Επιτροπής για την Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική εκτιμά ότι «ο όλο και πιο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει στην Αφρική μια δύναμη της Μέσης Ανατολής με ισλαμιστικό προσανατολισμό δεν μπορεί να αγνοηθεί»(11).
Στο στόχαστρο βρίσκεται και η ανοδική πορεία της τουρκικής μη κυβερνητικής οργάνωσης «Ιδρυμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ελευθερίες και την ανθρωπιστική ανακούφιση» (ΙΗΗ), που διακρίθηκε κατά τη συμμετοχή της στον στολίσκο για τη Γάζα. Η ΙΗΗ, παρούσα στην Αφρική από τα μέσα της δεκαετίας του '90, με ενεργό παρουσία σε σαράντα μία χώρες, διεξάγει σήμερα μια τεράστια εκστρατεία για δωρεάν εγχείρηση του καταρράκτη, η οποία στοχεύει, σύμφωνα με το σύνθημά της, «στο να ανοίξουν οι Τούρκοι τα μάτια εκατό χιλιάδων Αφρικανών», έτσι ώστε «εκατό χιλιάδες Αφρικανοί να δουν με τη βοήθεια της Τουρκίας». Η ΙΗΗ, σημειώνουν οι υπεύθυνοί της, πηγαίνει προς εκείνους με τους οποίους κανείς δεν ήθελε να ασχοληθεί.
Ο ΙΜΑΜΗΣ
Ανησυχίες επίσης τροφοδοτούνται από τις σχέσεις που οι πουριτανοί και εθνικιστές επιχειρηματίες της Tuskon έπλεξαν με τη σύγχρονη αδελφότητα Φετουλάχ Γκιουλέν(12). Το κίνημα αυτό φέρει το όνομα ενός τούρκου θρησκευτικού φιλοσόφου, που το 2008 εξελέγη από τους αναγνώστες των επιθεωρήσεων «Foreign Policy» και «Prospect» ως «ο στοχαστής της χρονιάς με τη μεγαλύτερη επιρροή», κατόπιν μιας έντονης κινητοποίησης των οπαδών του. Η αυτοκρατορία του περιλαμβάνει μέσα ενημέρωσης, ιδρύματα και ανθρωπιστικές οργανώσεις. Φημισμένες για την ποιότητα της γενικής τους εκπαίδευσης, οι σχολές που ίδρυσε ο «οικουμενικός ιμάμης» παρέχουν εκπαίδευση σε δεκατρείς χιλιάδες παιδιά και εφήβους σε εννέα χώρες της αφρικανικής ηπείρου. Τα παραπάνω ιδρύματα συχνά επιχορηγούνται από τούρκους επιχειρηματίες, που ως αντάλλαγμα έχουν πρόσβαση στο πελατολόγιο των σχολείων, ενώ οι διδάσκοντες και το διοικητικό προσωπικό ενσωματώνονται στις τοπικές κοινωνίες, ερχόμενοι σε επαφή με τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους.
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν(13), που από το 1999 έχει καταφύγει, αυτοεξόριστος, στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν πτοείται από τέτοιου είδους πολεμικές. Μια από τις πιο πρόσφατες, που προκλήθηκε από έναν πρώην αξιωματούχο των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, τον Οσμάν Νουρί Γκιουντές, αναφέρεται στους δεσμούς που διατηρεί ο Γκιουλέν με την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ (CIA), στην οποία φέρεται να είχε χρησιμεύσει ως κάλυψη στην κεντρική Ασία κατά τη δεκαετία του '90. Στις αρχές του Μαρτίου 2010, δύο διάσημοι τούρκοι δημοσιογράφοι, ο Νεντίμ Σενέρ και ο Αχμέτ Σικ, κατηγορήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για «παρακίνηση θρησκευτικού μίσους» έπειτα από καταγγελίες που έκαναν για διείσδυση στην κρατική μηχανή από μέλη του κινήματος Γκιουλέν.
Στις μέρες μας, η σκληρότητα ορισμένων σχολίων εναντίον του κινήματος «νεο-νουρτζού»(14), που οι οπαδοί του ορίζουν ως «μια εναλλακτική ελίτ στους κόλπους της τουρκικής κοινωνίας», συχνά δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τις θεωρίες της αντισημιτικής συνωμοσίας. Οπως παρατηρεί η δημοσιογράφος Σούζι Χάνσεν(15): «Διευθύνουν τα μέσα ενημέρωσης. Είναι πλούσιοι. Είναι αλληλέγγυοι. Και δεν βοηθούν παρά μόνο όσους πρόσκεινται σε αυτούς».
ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΑΝΘΗΣΗ
Στη Νότια Αφρική, όπου η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήδη από το 1863, είχε στείλει ιμάμηδες κατόπιν αιτήματος της τοπικής κοινότητας πιστών, ο επίτιμος καθολικός αρχιεπίσκοπος της Πρετόρια, ο πανιερότατος Ζορζ Φρανσίς Ντανιέλ, μετριάζει τις επικρίσεις: «Η φιλοσοφία και οι δραστηριότητες του Φετουλάχ Γκιουλέν, τις οποίες είχα την ευκαιρία να γνωρίσω κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στην Τουρκία, μας εντυπωσίασαν βαθιά: δεν χρειάστηκε καν να αναζητήσουμε το Ισλάμ, ήρθε εκείνο και μας βρήκε(16)». Στη χώρα, που στις μέρες μας είναι ο πρώτος εμπορικός εταίρος της Αγκυρας στην Αφρική, υπάρχουν πέντε σχολές που μεταλαμπαδεύουν τη διδασκαλία του Φετουλάχ Γκιουλέν σε περίπου τρεις χιλιάδες μαθητές.
Ωστόσο, δεν θα ήταν σωστό να υπερτονίσει κανείς τη θρησκευτική διάσταση της τουρκικής άνθησης. Η Υπηρεσία Διεθνούς Συνεργασίας και Ανάπτυξης της Τουρκίας (ΤΙΚΑ) παρεμβαίνει και σε πολυάριθμες αφρικανικές χώρες όπου οι μουσουλμάνοι αποτελούν μειονότητα (όπως η Αιθιοπία, η Ρουάντα, η Μαδαγασκάρη...). Κατά τους Οζκάν και Ακγκιούν, «η τουρκική αντίληψη περί Ισλάμ όχι μόνον είναι συμβατή με τις δυτικές αξίες, αλλά προσφέρει και μια εναλλακτική λύση σε απόψεις πιο ριζοσπαστικές, άλλων μουσουλμανικών κρατών που επενδύουν στην Αφρική». Την ώρα που οι εξεγέρσεις που εξελίσσονται στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο αποδυναμώνουν αγορές που θα ήταν προσοδοφόροι για την Αγκυρα -κατά κύριο λόγο τη Λιβύη, που εκκενώθηκε από τους περισσότερους από 25.000 τούρκους απόδημους και εργαζόμενους- η Τουρκία θα μπορούσε κάλλιστα να επωφεληθεί από τις περιστάσεις, προκειμένου να ενισχύσει περαιτέρω την παρουσία της στα νότια της Σαχάρας.
(1) «Africa as a savior for turkish firms», «Hurriyet», Κωνσταντινούπολη, 4 Μαρτίου 2011.
(2) John Feffer, «Pax Ottomanica?», TomDispatch.com, 13 Ιουνίου 2010.
(3) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο παραχώρησε στην Τουρκία την ιδιότητα της υποψήφιας για ένταξη χώρας, το 1999. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, που ξεκίνησαν το 2005, συνάντησαν εμπόδια που συνδέονται με τις επιφυλάξεις ορισμένων κρατών μελών, όπως η Γαλλία και η Αυστρία.
(4) «Turkey's opening to Africa», «The Journal of Modern African Studies», Κέμπριτζ, 4 Νοεμβρίου 2010.
(5) Στμ.: Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) εμφανίστηκε στην τουρκική πολιτική σκηνή τον Αύγουστο του 2001, υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναπτύχθηκε δυναμικά και στις εκλογές του Νοεμβρίου 2002 υπερίσχυσε όλων των παλαιότερων γνωστών κομμάτων στην Τουρκία, όταν με ποσοστό 34% επί των ψήφων κατέστη αυτοδύναμο κυβερνών κόμμα, θέτοντας τέλος σε μια μακροχρόνια περίοδο κυβερνήσεων συνασπισμού, η οποία είχε ξεκινήσει το 1991.
(6) Στμ.: Η μη κυβερνητική «Διεθνής Οργάνωση Στρατηγικής Ερευνας» USAK (International Strategic Research Organization) ιδρύθηκε το 2004 στην Αγκυρα. Ασχολείται κυρίως με θέματα συνεργασίας και ανάπτυξης, περιλαμβάνει οκτώ ερευνητικά κέντρα, μεταξύ των οποίων το Κέντρο Μεσανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών και έχει καταφέρει μέσω ενός δυναμικού προγράμματος σεμιναρίων, διαλέξεων, εργαστηρίων, δημοσιεύσεων, εκπαιδευτικών δράσεων και σχέσεων με τα ΜΜΕ να αναγνωριστεί ως έγκριτο κέντρο μελετών για μια πλειάδα θεμάτων που αφορούν την Τουρκία, την ευρύτερη περιοχή της και τον κόσμο.
(7) Αποστολή του ΟΗΕ και της Αφρικανικής Ενωσης στο Νταρφούρ (Minuad), Αποστολή του ΟΗΕ στη Λιβερία (Minul), Αποστολή του ΟΗΕ στο Σουδάν (Minus), Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για τη σταθεροποίηση στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (Monusco), Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στην Ακτή του Ελεφαντοστού (Onuci).
(8) Βλ. Yves Ekoue Amaizo, «Une banque entre finance et solidarite», «Le Monde diplomatique», Μάιος 2010.
(9) Στμ: Σύμφωνα με το μηνιαίο περιοδικό «Air Transport World», που ασχολείται με την παγκόσμια αεροπορική βιομηχανία, η ανάπτυξη της Turkish Airlines, που ιδιωτικοποιήθηκε το 2006, δεν επηρεάστηκε από την παγκόσμια κρίση του 2008-2009 και σήμερα έχει φτάσει να είναι η τέταρτη εταιρεία στην Ευρώπη σε επιβατική κίνηση, η πέμπτη σε δυναμικότητα και η έκτη ως προς την εναέρια κυκλοφορία, ενώ τον Μάρτιο του 2011 βραβεύθηκε από το ATW ως ηγέτης της παγκόσμιας αεροπορικής αγοράς.
(10) Αμπντουλάχ Μποζκούρτ, «Anatolian firms explore African opportunities», «Today's Zaman» Κωνσταντινούπολη, 16 Μαΐου 2008.
(11) Peter Pham, «Turkey's Return to Africa», 27 Μαΐου 2010, World Defense Review, 27 Μαΐου 2010, http://worlddefensereview.com .
(12) Gabrielle Angey, «Une strategie commune entre l'ΑΚΡ et le mouvement de Fethullah Gullen en Afrique subsaharienne?», Observatoire de la vie politique turque, 23 Αυγούστου 2010, http://ovipot.blogspot.com
(13) Στμ: Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Φετουλάχ Γκιουλέν έχει αποσπάσει πλείστες όσες διακρίσεις, μεταξύ των οποίων την πρόσφατη τιμητική διάκριση από τη Γερουσία του Τέξας (ΗΠΑ) για τη συμβολή του στη διεθνή ειρήνη και κατανόηση (26 Ιανουαρίου 2011), ενώ προ ημερών (10 Μαΐου 2011) του απονεμήθηκε το βραβείο «2011 EWI Peace Building Award» για την οικοδόμηση της ειρήνης, από το Διεθνές Ινστιτούτο EastWest.
(14) Η Φετουλάχ Γκιουλέν φέρεται ως παρακλάδι του κινήματος Νουρτζού που ιδρύθηκε από τον Σαΐντ Νουρσί (1873-1960).
(15) Suzy Hansen, « The Global Imam », «The New Republic», Ουάσιγκτον, 10 Νοεμβρίου 2010.
(16) Fethullah Gulen, «Catholic Church in South Africa Discusses Gulen Movement», 5 Φεβρουαρίου 2010, http://www.fethullahgulen.org.
*Δημοσιογράφος.
http://www.enet.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.
- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.