ΗΠΑ ή δεν… ΗΠΑ

Της Μαρίας Ζαχαράκη

Ουάσιγκτον και Άγκυρα σύμμαχοι με τον καιρό! Οι Τούρκοι εθνικιστές θεωρούν ότι η Τουρκία με κυβέρνηση το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) είναι απλώς ο εργολάβος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Για κάποιους Αμερικανούς, αλλά και κεμαλιστές της Τουρκίας, ο Ερντογάν είναι η μητέρα όλων των κακών και δεν μπορεί να θεωρείται αξιόπιστος σύμμαχος.

Ιδού η... Τουρκία, ιδού και το ερώτημα! Είναι ή δεν είναι ακόμη σύμμαχος της Αμερικής; Ανάμεσα στα άλλα ζητήματα και διλήμματα που αντιμετωπίζει ο κοινός νους στην Τουρκία, είναι και το τι γίνεται με τις ΗΠΑ. Ποιανού συμφέροντα πέρα από τα δικά της ή υποστηρικτικά στα δικά της, συμφέρει να έχει κατά μέρος η Άγκυρα; Μετά τις συζητήσεις επί συζητήσεων για το αν ανήκει η Τουρκία στη Δύση ή αν στράφηκε προς την Ανατολή, αν είναι κοσμική ή ισλαμική, αν μπορεί να παίξει περιφερειακό ρόλο ή καλύτερα να κοιτάξει το... Κουρδικό της και άλλες τέτοιες, η απορία σε ποιο σημείο βρίσκονται οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις έχει μείνει σε ένα κοινό στην Τουρκία, που προσπαθεί να προδιαγράψει το μέλλον και να συντονίσει τις επόμενες σκέψεις και κινήσεις. Να ξέρει η χώρα του με ποιον είναι τέλος πάντων!
Οι Τούρκοι εθνικιστές θεωρούν ότι η Τουρκία με κυβέρνηση το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) είναι απλώς ο εργολάβος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Αντίστροφα, οι Αμερικανοί εθνικιστές διατρανώνουν ότι μία Τουρκία με ηγέτη έναν Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν αξίζει ούτε καν να είναι μέλος του ΝΑΤΟ.
Προφανώς η Τουρκία έχει συστήσει εδώ και δεκαετίες μία συμμαχία με τις ΗΠΑ, βασιζόμενη σε αμοιβαία συμφέροντα, αξίες και οράματα. Και προφανώς, σε σύγκριση με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η Άγκυρα είναι πολιτικά πιο... εξελιγμένη ή, αν θέλετε, πιο ανοιχτή σε συμφέροντα και νέες ιδέες. Αυτά είναι δεδομένα.

Η «αμφιλεγόμενη» σύμμαχος
Για κάποιους Αμερικανούς, αλλά και κεμαλιστές της Τουρκίας, ο Ερντογάν είναι η μητέρα όλων των κακών και δεν μπορεί να θεωρείται αξιόπιστος σύμμαχος. Για κάποιους άλλους Αμερικανούς, όσο οι σχέσεις της Άγκυρας με το Τελ Αβίβ δεν είναι ομαλές, αποτελεί απόδειξη ότι η Τουρκία δεν είναι φίλη, αφού δεν θέλει τη φίλη της φίλης της Αμερικής. Κι εδώ επιβεβαιώνουν τους κεμαλιστές, που λένε ότι οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας ήταν καλές μόνο όταν η τελευταία ήταν φίλη και συμπολεμίστρια με το Ισραήλ.
Μία άλλη αμερικανική άποψη, πιο ισορροπημένη, εκτιμά ότι ΗΠΑ και Τουρκία είναι «καταδικασμένες» να είναι φίλες για πολύ καιρό. Άλλο οι σχέσεις ΗΠΑ-Ισραήλ και άλλο ΗΠΑ-Τουρκίας. Ο Ομπάμα τουλάχιστον φαίνεται να τις έχει σε «διαφορετικά συρτάρια». Οπωσδήποτε τα αμερικανικά εθνικά συμφέρονται ήθελαν Τουρκία και Ισραήλ να δουλεύουν μαζί, αλλά -όπως αποδείχθηκε μέχρι στιγμής- δεν είναι και τόσο τραγικό για το συμφέρον της Αμερικής να χαλάσει τη γεωστρατηγική και γεωπολιτική της σχέση με την Τουρκία για μία ένταση με το Ισραήλ. Αυτό που ενδιαφέρει την Αμερική (και το Ισραήλ) είναι να εξασφαλίσει ότι το Ιράν δεν θα συμπληρώσει τα κενά που δημιούργησε η Αραβική Άνοιξη.
Και η Τουρκία μπορεί να την... εξυπηρετήσει προς αυτόν το σκοπό για πολύ καιρό. Όχι γιατί πιστεύει ότι η Τουρκία θα επηρεάσει την Τεχεράνη να μην προβεί σε κάποια επιθετική ή πυρηνική κίνηση, όπως η αντίπερα δυτική όχθη πιστεύει (ή ελπίζει;), αλλά γιατί το έδαφός της προσφέρεται για «αναχώματα».
Η εγκατάσταση του ραντάρ της αντιπυραυλικής ασπίδας στα νότια, η αγορά αμερικανικών σούπερ Κόμπρα πρόσφατα, η παραχώρηση του λογισμικού και των κωδικών αλλαγής του στα τουρκικά F-16 και άλλες παρόμοιες κινήσεις στις σχέσεις των δύο χωρών τελευταία καταδεικνύουν ότι τίποτα δεν άλλαξε στην ισορροπία των σχέσεων και οι σύμμαχοι συνεχίζουν να είναι σύμμαχοι!
Ωστόσο, τα ίδια τα γεγονότα έχουν πολλές φορές διαφορετικές οπτικές γωνίες. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι «εκμεταλλεύονται» τη θέση της Τουρκίας και δημιουργούν ασπίδα απέναντι στο Ιράν, τον εχθρό τους, και γι’ αυτό συμφέρει να είναι σύμμαχοι με την Τουρκία. Η Άγκυρα, από την άλλη, θεωρεί ότι η Ουάσιγκτον την έχει ανάγκη και τη καταστά σιγά-σιγά ισχυρή με την προτίμησή της για ραντάρ, «κόμπρα» κλπ., γιατί διαφορετικά δεν μπορεί να ελέγξει το «παιχνίδι» στη Μέση Ανατολή.
Ποια από τις δύο οπτικές είναι κυρίαρχη ή αληθινή, εξαρτάται από τον καιρό... Όχι της Άγκυρας ή της Ουάσιγκτον, αλλά του πλανήτη και της ενέργειας που εκπέμπει κάθε καιρό...

Οπτικές και αποτέλεσμα
ΣΥΜΦΩΝΑ με την τουρκική οπτική, αν και κατά καιρούς (σ.σ. 2003 Ιράκ, 2010 Ισραήλ) η διάθεση της Άγκυρας κατά της Ουάσιγκτον ήταν ψυχρή, ωστόσο μετά την Αραβική Άνοιξη οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη πλέον έναν δυνατό, σταθερό και ικανό να επηρεάζει σύμμαχο στη Μέση Ανατολή, αφού τα άλλα φιλικά καθεστώτα καταποντίστηκαν στον καιάδα της επανάστασης. Μετά την Αίγυπτο, ποιος ξέρει αν δεν ακολουθήσει η Ιορδανία ή η Σαουδική Αραβία; Η Τουρκία που είναι δίπλα τους ίσως μπορεί να προλάβει κάτι.
Η οπτική των ΗΠΑ εκλαμβάνει το ρόλο της Τουρκίας με έναν άλλο τρόπο. Όχι αυτή που θα εμποδίσει την Ιορδανία και τη Σαουδική Αραβία να εξεγερθούν, ούτε αυτή που θα καλύψει το κενό της Αραβικής Άνοιξης και θα γίνει μία σταθερή ηγέτιδα της Μέσης Ανατολής. Αλλά το «εργαλείο» που θα σταματήσει μία άλλη χώρα, το Ιράν, μέσω της θέσης της και σίγουρα όχι μέσω της λεγόμενης επιρροής της Άγκυρας στην Τεχεράνη. Η Τουρκία για τις ΗΠΑ δεν είναι παρά το έδαφος για να αναπτύξει την μονάδα της άμυνάς της απέναντι στο Ιράν, ώστε να μην ενισχυθεί από την αταξία της Μέσης Ανατολής.
Οι οπτικές φαίνονται διαφορετικές μεν, το αποτέλεσμα δε παραμένει το ίδιο. Η μόνη διαφορά έγκειται στις οπτικές, από τις οποίες βλέπει κάποιος ένα γεγονός. Η Άγκυρα νομίζει ότι μπορούν οι ΗΠΑ να την κάνουν ισχυρή λόγω Ιράν και Αραβικής Άνοιξης, και η Αμερική απλώς να «χρησιμοποιήσει» την Τουρκία και να την καταστήσει μέσο, όχι αυτόνομο και ισχυρό, για να μην σηκώσει παντιέρα η χώρα παραδίπλα.
Στο αποτέλεσμα, βέβαια, υπάρχει μία αμοιβαιότης. Η Τουρκία κερδίζει όπλα και αμερικανικά χάδια για να την «μπαίνει» στους Κούρδους και τους γείτονές της και οι ΗΠΑ αποκτούν στρατιωτική υπεροχή και κυριαρχία σε ένα ξένο έδαφος. Όσον αφορά την οπτική, μπορεί να μη συγκλίνουν, αλλά αυτό θα το προσέξουν μόνο όσοι βάλουν γυαλιά. Για δε αυτούς που θέλουν να προδιαγράψουν μέλλον, ας εμπιστευτούν τη μετεωρολογική υπηρεσία καλύτερα... Ο καιρός πάνω από την Ουάσιγκτον και την Άγκυρα είναι καιροσκοπικός!