Κινδυνεύει με κατάρρευση η Κίνα; Αναδύεται ως άλλο ένα επικίνδυνο σημείο στην παγκόσμια οικονομία

ΤΟΥΡΑULΚRUGΜΑΝ, Τhe ΝewΥorkΤimes

Σκεφτείτε την ακόλουθη εικόνα: σε κάποια χώρα, η πρόσφατη οικονομική ανάπτυξη έχει βασιστεί σε μια τεράστια άνθηση του κατασκευαστικού κλάδου, που τροφοδοτείται από τις συνεχώς αυξανόμενες τιμές των ακινήτων, και παρουσιάζει τα κλασικά γνωρίσματα μιας φούσκας. Υπήρξε ραγδαία μεγέθυνση και στα δάνεια, με μεγάλο μέρος αυτής της αύξησης των πιστώσεων να πραγματοποιείται όχι μέσω των παραδοσιακών στεγαστικών δανείων, αλλά μέσω από ανεξέλεγκτα «σκιώδη» τραπεζικά προϊόντα («shadow banking»), που δεν εποπτεύονται από την κυβέρνηση, ούτε καλύπτονται από κυβερνητικές εγγυήσεις. Τώρα η φούσκα σκάει και υπάρχουν πραγματικοί λόγοι να φοβάται κανείς την έλευση μιας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης.

Μήπως περιγράφω την Ιαπωνία στα τέλη της δεκαετίας του 1980; Μήπως περιγράφω την Αμερική του 2007; Θα μπορούσα. Όμως αυτή τη στιγμή μιλάω για την Κίνα, που εξελίσσεται σε μια ακόμη επικίνδυνη παράμετρο για την παγκόσμια οικονομία. Υπήρξα απρόθυμος να εμβαθύνω στην κατάσταση της Κίνας, εν μέρει διότι είναι πολύ δύσκολο να πληροφορηθεί κανείς τι πραγματικά συμβαίνει εκεί. Όλες οι οικονομικές στατιστικές «διαβάζονται», στην καλύτερη περίπτωση, σαν μια ιδιαίτερα βαρετή μορφή επιστημονικής φαντασίας, αλλά τα νούμερα από την Κίνα είναι ακόμη πιο φανταστικά από το σύνηθες. Θα στρεφόμουν προς τους ειδικούς «Κινεζολόγους» για να με κατευθύνουν, αλλά ο καθένας φαίνεται να λέει τα δικά του.

Κι όμως, ακόμη και τα επίσημα στοιχεία είναι ανησυχητικά και οι πρόσφατες ειδήσεις είναι αρκετά δραματικές ώστε να ενεργοποιήσουν «καμπανάκια» συναγερμού. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο για την κινεζική οικονομία την τελευταία δεκαετία είναι πως η μέση κατανάλωση των νοικοκυριών, αν και αυξάνεται, έχει μείνει πολύ πίσω από τον συνολικό ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Σήμερα, το συνολικό μερίδιο της καταναλωτικής δαπάνης ως ποσοστό του κινεζικού ΑΕΠ αγγίζει το 35%, περίπου το μισό από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ποιος λοιπόν αγοράζει τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγει η Κίνα; Μέρος της απάντησης είναι όλοι εμείς: καθώς το καταναλωτικό μερίδιο της οικονομίας της υποχωρεί, η Κίνα βασίζεται όλο και περισσότερο στα εμπορικά πλεονάσματα για να διατηρήσει ζωντανή τη βιομηχανία της. Αλλά το σημαντικότερο, από την πλευρά της Κίνας, είναι οι κολοσσιαίες επενδύσεις, που ως ποσοστό έχουν εκτοξευτεί στο 50% σχεδόν του ΑΕΠ.

Η προφανής ερώτηση είναι: αφού η καταναλωτική ζήτηση παραμένει συγκριτικά χαμηλή στην Κίνα, ποιο είναι το κίνητρο για όλες αυτές τις επενδύσεις; Και η απάντηση, σε πολύ μεγάλο βαθμό, είναι πως οι επενδύσεις εξαρτώνται από μια συνεχώς διογκούμενη φούσκα ακινήτων. Οι επενδύσεις σε ακίνητη περιουσία έχουν σχεδόν διπλασιαστεί ως ποσοστό του ΑΕΠ μετά το 2000, και η αύξηση αυτή αντανακλά πάνω από τη μισή συνολική αύξηση των επενδύσεων το ίδιο διάστημα. Αλλά είναι σίγουρο πως και ένα μεγάλο μέρος από την υπόλοιπη αύξηση στις επενδύσεις προέρχεται από επιχειρήσεις που επεκτείνονται για να διεκδικήσουν μεγαλύτερο κομμάτι από την «πυρακτωμένη» κατασκευαστική βιομηχανία.

Υπάρχουν κι άλλοι παραλληλισμοί που μπορούν να γίνουν μεταξύ της αμερικανικής και της κινεζικής εμπειρίας: και εκεί, όπως και στην Αμερική, μεγάλο μέρος του πρόσθετου δανεισμού που δημιουργεί τη φούσκα προέρχεται από ένα μη εποπτευόμενο, «σκιώδες» τραπεζικό σύστημα. Υπάρχουν τεράστιες διαφορές στις επιμέρους λεπτομέρειες: οι σκιώδεις τραπεζικές συναλλαγές αμερικανικού στιλ πραγματοποιούνταν από τις υψηλού πρεστίζ τράπεζες της WallStreet, μέσω περίπλοκων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, ενώ στην κινεζική βερσιόν το χρήμα κινείται μέσα από παράνομες τράπεζες, ακόμη και από τοκογλύφους. Όμως οι συνέπειες είναι παρεμφερείς: στην Κίνα, όπως και πριν από λίγα χρόνια στην Αμερική, το χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να είναι περισσότερο ευάλωτο στη διαφθορά από ό,τι αποκαλύπτουν τα «συμβατικά» τραπεζικά στοιχεία.

Σπασμωδικές κινήσεις 
  ΟΡΙΣΜΕΝΟΙσχολιαστές λένε «μην ανησυχείτε, η Κίνα έχει ισχυρούς, έξυπνους ηγέτες που θα κάνουν ό,τι χρειάζεται για να αντιμετωπίσουν μια οικονομική ‘‘βουτιά’’». Αν και σπάνια το λέει κανείς ανοιχτά, στη σκέψη αυτή εμπεριέχεται ο υπαινιγμός ότι η Κίνα θα κάνει ό,τι πρέπει, γιατί δεν χρειάζεται να ανησυχεί για δημοκρατικές ευγένειες. Για μένα, αυτά τα επιχειρήματα δεν λένε και τίποτα. Η άποψή μου, όποια αξία κι αν έχει, είναι πως οι δηλώσεις των Κινέζων αξιωματούχων γύρω από την οικονομική πολιτική δεν μου φαίνονται ιδιαίτερα διαυγείς. Συγκεκριμένα, ο τρόπος που η Κίνα επιτίθεται στους ξένους επιβάλλοντας μεταξύ άλλων τιμωρητικούς δασμούς στις εισαγωγές αμερικανικής κατασκευής αυτοκινήτων, κίνηση που θα δηλητηριάσει τις διμερείς εμπορικές σχέσεις χωρίς να βοηθά την οικονομία της, δεν δείχνει να προέρχεται από μια ώριμη κυβέρνηση που ξέρει τι κάνει.

Εύχομαι όλα όσα λέω εδώ να αποδειχθούν αχρείαστες κινδυνολογίες. Όμως είναι αδύνατο να μην ανησυχώ: Η ιστορία της Κίνας μου θυμίζει υπερβολικά τις «ρωγμές» που έχω δει σε άλλες περιπτώσεις. Και το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η παγκόσμια οικονομία, η οποία ήδη υποφέρει από τα χάλια της Ευρώπης, είναι ένα νέο επίκεντρο κρίσης.