Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για τα Σκόπια: Επισκόπηση και Παρατηρήσεις, α΄ μέρος

Προκαταρκτικά

Στις 17 Νοεμβρίου 2008, η κυβέρνηση των Σκοπίων κατέθεσε προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εναντίον της Ελληνικής Δημοκρατίας, αναφορικά με την ερμηνεία του άρθρου 11 της Ενδιάμεσης Συμφωνίας, η οποία υπεγράφη μεταξύ των δύο χωρών στις 13 Σεπτεμβρίου 1995. Σύμφωνα με την διαδικασία, όπως αυτή ορίζεται από τον Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου, η προσφυγή των Σκοπίων κοινοποιήθηκε στην Ελληνική Κυβέρνηση.

Το Διεθνές Δικαστήριο όρισε τις προθεσμίες υποβολής Υπομνήματος των Σκοπίων και  Αντι-υπομνήματος εκ μέρους της Ελλάδος. Σε επιστολή της Ελληνικής Κυβέρνησης προς το Διεθνές Δικαστήριο αναφερόταν πως κατά τη γνώμη της ελληνικής πλευράς, το Διεθνές Δικαστήριο δεν είχε αρμοδιότητα επί της προσφυγής των Σκοπίων, αλλά αντί να καταθέσει προκαταρκτικές αντιρρήσεις σύμφωνα με τον Κανονισμό του Διεθνούς Δικαστηρίου, θα εξέταζε ζητήματα τόσο για την αναρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου όσο και για την ουσία της προσφυγής.

Σύμφωνα με το Καταστατικό του Δικαστηρίου, από την στιγμή κατά την οποία δεν υπήρχε δικαστής ελληνικής ή σκοπιανής υπηκοότητας στη σύνθεση του σώματος, το κάθε διάδικο μέρος επέλεξε από ένα ad hoc δικαστή. Η ελληνική πλευρά επέλεξε τον καθηγητή Εμμανουήλ Ρούκουνα, ομότιμο καθηγητή του Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και από το 1997 μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Η κυβέρνηση των Σκοπίων επέλεξε τον Κροάτη Budislav Vukas, καθηγητή Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ και μέλος του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας από το 1996 ως το 2005.

 Στα τέλη Οκτωβρίου 2010 ολοκληρώθηκε η κατάθεση εγγράφων των δύο πλευρών προς το Διεθνές Δικαστήριο και στο διάστημα 21 - 30 Μαρτίου 2011 έλαβε χώρα η δημόσια ακροαματική διαδικασία στη Χάγη. Τη Δευτέρα, 5 Δεκεμβρίου 2011, ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου Hisashi Owada ανακοίνωσε την απόφαση.

Η προσφυγή των Σκοπίων προς το Διεθνές Δικαστήριο περιείχε τα εξής αιτήματα: πρώτον, το Δικαστήριο να διακηρύξει ότι η Ελλάδα παραβίασε τις υποχρεώσεις τις αναφορικά με το άρθρο 11 παρ.1 της Ενδιάμεσης Συμφωνίας· δεύτερον, το Δικαστήριο να παραγγείλει προς την Ελληνική Κυβέρνηση να απέχει στο μέλλον από οποιαδήποτε άρνηση, άμεση ή έμμεση, στην προσπάθεια των Σκοπίων να καταστούν μέλος στο ΝΑΤΟ ή σε οποιουσδήποτε άλλους ‘διεθνείς, πολυμερείς και περιφερειακούς οργανισμούς και θεσμούς’ στους οποίους η Ελλάς είναι μέλος και στους οποίους τα Σκόπια θα αναφέρονται  σύμφωνα με τον προσδιορισμό της β΄ παραγράφου του Ψηφίσματος 817 του 1993 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, δηλαδή Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.

Επιπροσθέτως, στην Απάντηση της προς το ελληνικό Αντι-υπόμνημα, η σκοπιανή πλευρά κάλεσε το Δικαστήριο να απορρίψει τους ελληνικούς ισχυρισμούς περί αναρμοδιότητας του Δικαστηρίου.

Από την άλλη, στο Αντι-υπόμνημα της η ελληνική πλευρά ισχυριζόταν πως η προσφυγή των Σκοπίων δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου και ότι στην περίπτωση κατά την οποία η προσφυγή κριθεί αποδεκτή, να αποφανθεί ότι οι ισχυρισμοί των Σκοπίων είναι αστήρικτοι.

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις της  Απόφασης

Στην Εισαγωγή της απόφασης παρατίθεται το ιστορικό της διαμάχης Ελλάδος- Σκοπίων. Αναφέρεται ότι στις 30 Ιουλίου 1992 τα Σκόπια υπέβαλλαν αίτηση για ένταξη στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών υπό την ονομασία ‘Δημοκρατία της Μακεδονίας’ και ότι η ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε στις 25 Ιανουαρίου 1993 τονίζοντας πως το όνομα Μακεδονία αναφερόταν σε μια γεωγραφική περιοχή στην Νοτιανατολική Ευρώπη η οποία περιείχε ένα σημαντικό τμήμα της επικράτειας και πληθυσμού της Ελλάδος και τρίτων χωρών. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως η ελληνική κυβέρνηση εξέφρασε τις αντιρρήσεις τις στην ένταξη των Σκοπίων με το όνομα ‘Δημοκρατία της Μακεδονίας’ έξι μήνες μετά την κατάθεση αίτησης. Είναι χαρακτηριστική η βραδύτητα με την οποία αντιδρά η ελληνική πλευρά διαχρονικά στο ζήτημα των Σκοπίων, βραδύτητα η οποία ενισχύει τους ισχυρισμούς των Σκοπίων, όπως φαίνεται καθαρά μέσα από την ανάγνωση της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου.

Η Εισαγωγή συνεχίζει αναφέροντας το Ψήφισμα 817 της 7^ης Απριλίου 1993 του Συμβουλίου Ασφαλείας το οποίο αφού τονίζει ότι έχει προκύψει διαφορά αναφορικά με την ονομασία του αιτούντος κράτους (Σκοπίων), παρακινεί τα μέρη να επιλύσουν την διαφορά και αποφασίζει ότι το κράτος αυτό θα γίνει δεκτό στον ΟΗΕ και ότι «…προσωρινώς θα αναφέρεται για κάθε σκοπό εντός των Ηνωμένων Εθνών ως ‘ η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατίας της Μακεδονίας’…», όντας εκκρεμής ο διακανονισμός της διαφοράς του ονόματος.

Στις 18 Ιουνίου 1993, ελλείψει προόδου στην διαφορά του ονόματος, το Συμβούλιο Ασφαλείας, υιοθέτησε το Ψήφισμα 845 το οποίο προέτρεπε τα μέρη της διαφοράς (Ελλάδα και Σκόπια) να συνεχίσουν τις προσπάθειες, υπό την αιγίδα του Γενικού Γραμματέα, για ταχεία επίλυση των εναπομεινάντων μεταξύ τους  θεμάτων.

Γίνεται αναφορά στο εμπάργκο της Ελληνικής Κυβέρνησης τον Φεβρουάριο του 1994 και στο γεγονός ότι τα Σκόπια έγιναν μέλος διαφόρων οργανισμών του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, αλλά ότι η προσπάθεια να καταστούν μέλη διαφόρων διεθνών οργανισμών εκτός ΟΗΕ, οργανισμούς στους οποίους η Ελλάς ήταν μέλος, υπήρξε ανεπιτυχής.

Τέλος, γίνεται ειδική μνεία για την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας στις 13 Σεπτεμβρίου 1995 με την οποία εγκαθιδρύονταν διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και Σκοπίων. Η σημαντική, για την προσφυγή των Σκοπίων, διάταξη ήταν το άρθρο 11 παρ. 1 σύμφωνα με το οποίο μετά την έναρξη ισχύος της Συμφωνίας, το Συμβαλλόμενο Μέρος του Πρώτου Μέρους ( Ελλάς) συμφωνεί να μην φέρει αντιρρήσεις στην προσπάθεια του Συμβαλλόμενου Μέρους του Δευτέρου Μέρους  (Σκόπια) να καταστεί μέλος σε ‘διεθνείς, πολυμερείς και περιφερειακούς οργανισμούς και θεσμούς’ στους οποίους ( η Ελλάς) είναι ήδη μέλος. Ως εξαίρεση στην παραπάνω διάταξη ορίζεται η περίπτωση, κατά την οποία το Συμβαλλόμενο Μέρος του Δεύτερου Μέρους ( Σκόπια) θα αναφέρεται σε έναν οργανισμό ή θεσμό με ονομασία διαφορετική από αυτή στην οποία γινόταν αναφορά στην δεύτερη παράγραφο του Ψηφίσματος 817, δηλ. όταν θα γινόταν χρήση ονομασίας διαφορετική από ‘Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας’.  Σε μια τέτοια περίπτωση το Συμβαλλόμενο Μέρος του Πρώτου Μέρους ( Ελλάς) θα είχε το δικαίωμα να προβάλλει αντιρρήσεις. Με αυτήν την διατύπωση, η ελληνική διπλωματία, ήλπιζε ότι θα στερούσε τη δυνατότητα στα Σκόπια να κάνουν χρήση της ονομασίας ‘Δημοκρατία της Μακεδονίας’… (Συνεχίζεται)

Ι.Σ. Λάμπρου, Πολιτικός Επιστήμων-Διεθνολόγος