1/1/12

Θεοί και δαίμονες στην πάλη του Καλού και του Κακού

της Ελίνας Γαληνού
Τα πλάσματα της φαντασίας, φωτογραφίζουν τις αγωνίες και τα όνειρα των ανθρώπων, ενώ διαδραμάτιζαν πάντα καταλυτικό ρόλο στην διαμόρφωση της τέχνης. Τα συναντάμε σε όλες τις εποχές της ιστορίας, αλλά εμφανίζονται τακτικότερα και εντονότερα στην εποχή του χριστιανισμού. Παρ΄όλο που το χριστιανικό περιβάλλον ήταν καταδικαστικό προς τις ειδωλολατρικές αντιλήψεις, εκείνες εισχώρησαν στο νέο πολιτισμικό πλαίσιο και αποτυπώθηκαν στην τέχνη.
Ετσι η χριστιανική τέχνη, έχει περιλάβει στο θεματολόγιό της μια μεγάλη ποικιλία μυθικών όντων που την κληροδότησε η ελληνορωμαική, η ιουδαική αλλά και η ανατολική παράδοση μέσω των λαών της Μέσης Ανατολής και της ανατολικής Μεσογείου. Πρόκειται για μια θεματολογία σχετικά αθέατη στην Βυζαντινή τέχνη.
Η απεικόνιση αυτών των όντων σε χώρους που ζούσε ο άνθρωπος, είτε σε αντικείμενα χρηστικά, ή σε θρησκευτικές τελετές, θεωρήθηκε ότι μπορούσε να αποτρέψει το Κακό, ή να προσελκύσει το Καλό. Αυτές οι τάσεις με τα χαρακτηριστικά τους, εμφανίζονται συχνότερα κατά την εποχή της ύστερης αρχαιότητας. Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε δεχτεί διακόσμηση με γλυπτά που παρίσταναν μυθολογικά όντα, πράγμα που έδειχνε ότι η δύναμη της παράδοσης επέφερε την υιοθέτηση φανταστικών πλασμάτων από την χριστιανική τέχνη. Συγγράμματα με περιγραφές φυσικών και φανταστικών ζώων και πτηνών που χρονολογούνται στην περίοδο της ύστερης αρχαιότητας, επιβεβαιώνουν την απήχηση που υπήρχε γύρω από τα φανταστικά όντα εκείνη την εποχή.

Η δύναμη της παράδοσης όσον αφορά την απειλή του Κακού και τις δεισιδαιμονίες για την απομάκρυνσή του, αποτυπώθηκε στα γράμματα και τις τέχνες. Τα φυλακτά για την βασκανία, το "κακό μάτι" και η υιοθέτηση του εξορκισμού-πρακτικές που ωστόσο συναντούσαν και στον Ιουδαισμό και τους ανατολικούς λαούς, εικονίζονταν σε φορητά φυλακτά ή αντικείμενα ή σε μνημεία, κοντά σε κάποιο σύμβολο του κακού. Τέτοια σύμβολα, κοσμούν συνήθως λυχνάρια, είδη κεραμικής, διακοσμητικά αντικείμενα, κοσμηματοθήκες, υφάσματα, χειρόγραφα και γλυπτά εντοιχισμένα σε προσόψεις οικοδομημάτων. Σε μερικά απ΄αυτά, οι χριστιανοί αποδίδουν θετικές ιδιότητες που παραπέμπουν στην προσέλκυση του Καλού και αποκαλούνται "πλάσματα του φωτός". Τέτοια είναι ο γύπας, η κεφαλή αητού, ή το σώμα λέοντος, που συμβολίζουν την εξουσία και τη δύναμη, γι΄αυτό τα συναντούμε συνήθως σε αυτοκρατορικά υφάσματα. Οι Κένταυροι και οι Σειρήνες, θεωρούνταν δαιμονικά ενώ σπανιότερη, ήταν η εμφάνιση της Μέδουσας, που ωστόσο κατά την αρχαιότητα, ήταν ένα ισχυρότατο φυλακτό ενάντια στο Κακό. Η απεικόνιση του Σατανά και των δαιμόνων, αποτελούν συνήθη θέματα στην βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη, ενώ από τον 9ο αιώνα μ.Χ, οι δαίμονες είναι σχεδόν αναπόσπαστα στοιχεία εικονογράφισης θρησκευτικών θεμάτων στο Βυζάντιο και στην Εσπερία.
Η θεματολογία αυτή συνιστάται από όντα υβριδικά, άλλοτε απόκοσμα που συνδέονται με τον Αδη, άλλοτε με την τιμωρία του αμαρτωλού, άλλοτε αντιπροσωπεύοντας το ίδιο το Κακό ή την πάλη των καλών και κακών δυνάμεων, όπως η περίπτωση των δρακόντων που φονεύονται από Αγίους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η τόσο γνωστή μας απεικόνιση του Αγίου Γεωργίου που φονεύει τον δράκοντα για να σώσει την κόρη του βασιλέα της Αττάλειας, Σέλβιου. Τα όντα αυτά, ερμηνεύτηκαν από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ως σύμβολα για τον άνθρωπο "τον δίψυχο, ακατάστατο, εν πάσαις ταις διοίς αυτού..." όπως αναφέρει στην επιστολή του ο Απόστολος Ιάκωβος. Οι πατέρες της Εκκλησίας, τα καταδικάζουν όμως αμείλικτα. Από τον 11ο μ.Χ αιώνα, καθώς εμφανίζεται μια στροφή βυζαντινών λογίων προς την αρχαιότητα, ο κόσμος αρχίζει να τα βλέπει διαφορετικά ή και να τα θαυμάζει. Ορισμένα απ΄αυτά μάλιστα, συνδέθηκαν συν τω χρόνω με ιερά πρότυπα όπως οι πτερωτοί λέοντες με τον Ευαγγελιστή Μάρκο ή το πτερωτό βόδι με τον Ευαγγελιστή Λουκά.
Η εποχή μας-εποχή μεγάλης ανασφάλειας-φέρνει στην επικαιρότητα την αναφορά σε αρχέγονους φόβους και την προσπάθεια υπέρβασής τους. Το Ημερολόγιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου για το έτος 2012, αφιερώνεται σ΄αυτό ακριβώς το θέμα. Οσο για το τυχερό γούρι, το μουσείο επέλεξε την κεφαλή της Μέδουσας Γοργούς που παραπέμπει στον μυθικό άθλο του Περσέα. Το σύμβολο της κεφαλής της Μέδουσας, το "Γοργόνειο", εικονίζεται συχνά στην αρχαία ελληνική τέχνη και τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, συνοδευόμενο συνήθως από μαίανδρο και σκύλο που τρέχει. Ο έντονος προστατευτικός χαρακτήρας του συμβόλου αυτού, μπορεί να θεωρηθεί ιδανικό "γούρι" στις δύσκολες εποχές που ζούμε. Η πρώτη σελίδα του Ημερολογίου άλλωστε για τον μήνα Ιανουάριο, αφιερώνεται στην εικόνα του Διαβόλου που πέφτει νικημένος από τον αρχάγγελο Μιχαήλ-ένα θέμα που προέρχεται από χωρίο της Αποκάλυψης του Ιωάννη.
Βοήθειά μας λοιπόν για το 2012 και "ρύσαι ημάς από του πονηρού.."

12 σχόλια:

  1. Το καλύτερο ''ποδαρικό'',το πρώτο άρθρο του 2012.

    Ελίνα,μεγάλη η τιμή που σου έκανε ο Σάββας,σου άξιζε φυσικά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. The Doomsday Clock is a symbolic clock face, maintained since 1947 by the board of directors of the Bulletin of the Atomic Scientists at the University of Chicago. The closer the clock is to midnight, the closer the world is estimated to be to global disaster. As of January 14, 2010, the Doomsday Clock now stands at six minutes to midnight.[1][2] Since its creation, the time on the clock has changed 19 times.[3]

    Originally, the analogy represented the threat of global nuclear war, but since 2007 it has also reflected climate-changing technologies and "new developments in the life sciences and nanotechnology that could inflict irrevocable harm."[4]

    "Άσπρο πουκάμισο θα βάλω απόψε πάλι
    να πέσει απάνω του σαν ταύρος ο καιρός
    δώσε μου μάνα την ευχή να βγω γερός
    πόλεμος είναι και χορός
    και παραζάλη."

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Τα Μυστικα των Ημερολογιων
    (Μια Μυητικη Προσεγγιση στην Πρωτοχρονια)
    [4 σελιδες ]

    Γιωργος Τσαγκρινος

    (1) http://htmlimg1.scribdassets.com/g6oq6b6m81bgcje/images/2-848aa26297.jpg

    (2) http://htmlimg1.scribdassets.com/g6oq6b6m81bgcje/images/3-b047366bed.jpg

    (3) http://htmlimg2.scribdassets.com/g6oq6b6m81bgcje/images/4-28781ea30d.jpg

    (4) http://htmlimg1.scribdassets.com/g6oq6b6m81bgcje/images/5-9b8c3d33b0.jpg

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Georgia Eleonor

    Χρονια Πολλα.Φοβερο το κειμενο που μετεφερες και κυριως το συμπληρωμα του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ελινα,

    κατ αρχήν καλή χρονιά και καλή Πατρίδα.

    Για το θέμα που θίγεις, συμπτωματικά διαβάζω τον Παπαϊωάννου για την Βυζαντινή και Ρωσική Ζωγραφική (http://www.ardin.gr/?q=node/490)

    Στην ορθόδοξη (Ανατολική) εκκλησία δεν απεικονίζονται δαίμονες, μόνο στην Καθολική (Δυτική).
    Κάτι που δηλώνει την συνέχεια του Ελληνικού κόσμου μας. Στην Αρχαιότητα δεν υπάρχει το κακό σαν μια ξεχωριστή οντότητα.
    Ο Άγιος Δημήτριος που σκοτώνει το τέρας, πρόσεξε δεν είναι ο δαίμονας το τέρας, αλλά ας πούμε "το λιοντάρι της Νεμέας" και ο Αη-Δημήτρης ο Ηρακλής. Δηλαδή είναι η συνέχεια των ηρώων της δικής μας παράδοσης.

    Οι εικόνες είναι εξαϋλωμένες μορφές Αγίων. Με την εποχή της εικονοκλασίας, οι ζωγράφοι αναγκάστηκαν να βάλουν παγώνια και γύπες και λοιπά ζώα αλλά και φυτά, κάτι που εξόργισε τους Αγιους Πατέρες, γιατι κατάντησαν τον οίκο του Θεού "πτηνοτροφείο και οπωροπωλείο"

    Γενικά, οι δικές μας εκκλησιές είναι διακοσμημένες με εικόνες - σαν εκπρόσωποι του καλού - και όχι με δαίμονες και τέρατα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Πώ πώ! Η ανάρτηση έγινε στις 12.01 Α.Μ, δηλαδή ένα λεπτό μετά την έλευση του Νέου Ετους!
    Πράγματι μεγάλη μου τιμή και τιμή επίσης για όσους θεωρούν ότι μου άξιζε.
    Ελπίζω τουλάχιστον να είναι γούρικος ο σεφτές.
    Georgia πολύ ωραίοι στίχοι, αποπνέουν ανδρεία.
    Καλή χρονιά σε όλους και οι εχθροί μας στα μπρούμυτα.
    Ελίνα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Στο Συμπαν δεν υπαρχει ουτε "καλο" ουτε "κακο" αλλα μονο ταξη="καλο"(γιατι μας δημιουργει ασφαλεια εναντι του φοβου του θανατου) και αταξια="κακο" διοτι υπαρχει ο φοβος της επανακυκλωσης στο "Ενα" μεσω της εντροπικης διαδικασιας.Αλλα αν μας αρεσουν αυτοι οι οροι τοτε ας τους κρατησωμε αλλα να ξερωμε οτι καθε τι που μας βολευει ατομικα και συλλογικα γιατι μας δημιουργει ασφαλεια και εξ αυτης γαληνη το θεωρουμε "καλο" και το αντιθετο το θεωρουμε "κακο".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @ange-ta
    Χρόνια πολλά και σε σένα.
    Σχετικά με αυτό που λές για την Καθολική Εκκλησία, ξέρουμε ότι η πρόσληψη δεν ήταν παρόμοια με της Ορθόδοξης.
    Για τον Καθολικισμό, η θρησκεία είναι Ποινική και Δικανική και αυτό, επηρεάζει τις απεικονίσεις που αποσκοπούν σε αποστολές μηνυμάτων.
    Ακόμα, είχε παρατηρηθεί στην Εσπερία και ιδίως στην Ιταλία, ένα φαινόμενο μπερδέματος του αρχαίου κόσμου με τον χριστιανικό. Αυτό δεν ήταν βέβαια γενικό φαινόμενο, αλλά υπήρξε.
    Η τέχνη, καθρεφτίζει διάφορες τάσεις ανά εποχές, και γι΄αυτό έχει ιστορικό ενδιαφέρον.
    Και πάλι, καλή χρονιά.
    Ελίνα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. @ Sterg και Ελίνα,

    Η τάξη και η αταξία, σαν κάτι φυσικό.
    Ο αρχαίος κόσμος παρουσιάζεται σαν ενότητα, ο Δίας είναι και καλός και κακός.
    Και οι δαίμονες είναι αγαθές οντότητες.
    Ας μην επεκταθούμε για τον επέκεινα και τον Αδη. Καμία σχέση με πιρούνες που σε τρυπάνε.

    Δεν το είχα παρατηρήσει, μέχρι που διάβασα τον Παπαϊωάννου, ότι στην Ορθόδοξη εκκλησία δεν θα βρεις απεικόνιση διαβόλων, αφού βρίσκεις εικόνες μόνο, σε αντίθεση με την Δύση, όπου ο Παράδεισος και η Κόλαση έχουν και δικαϊκή αξία, (εκτός της Σωτηριολογικής) όπως παρατηρεί και η Ελίνα.


    Η δε νίκη των εικόνων, έχει να κάνει με την νίκη της αρχαίας Ελληνικής κουλτούρας και την γαλήνια αποδοχή της νέας θρησκείας, από έναν λαό που δεν διέκοψε την ύπαρξη του, αλλά την συνέχισε, για να φτάσουμε μέχρι σήμερα που θα την αμφισβητήσει ο κάθε πικραμένος και αμόρφωτος εθνομηδενιστής.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @ Αν Ποτέ διαβαστεί,

    Το Κέιμενο για το Dooms Day προ πολού τεκμηριωμένο, απλά δεν "ακούγεται".
    Νόμισα πως είναι γνωστό, όπως και νάχει, θεώρησα καλό να το επαναφέρω ώς μαρτυρία προς την προαιώνια διαμάχη Κακού-Καλού και την θέση μας σαν άτομα ενσυνείδητα, στον καιρό μας.
    Προέκυψαν όμως θέματα μετάβασης Θρησκειών, όπου θα ήθελα να καταθέσω επίσης μια (διασταυρούμενη και τεκμηριούμενη θέση), που καταθέτω προκειμένου να γίνει σαφέστερη η διαμάχη καλού κακού, στον Ελλαδικό χώρο.
    Όντας λοιπόν και τυχαία ευρισκόμενη κάποια στιγμη στην Αστυπάλαια, μέσα σε Πρόναο ΕΙΔΑ ΛΥΚΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΠΤΗ ΘΕΣΗ- Εν ΤΗ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΝΑΟΥ-. Δικαιολογήθηκε η παρουσία τους σαν μεταβατικό στάδιο μεταξύ Χριστιανισμού και Ειδωλολατρίας. Πλην έμεινα με την απορία: ΠΟΘΕΝ ΕΣΧΕΝ και ΟΙ ΛΥΚΑΝΘΡΩΠΟΙ ενσωματώνονται στον Χριστιανισμό, τι μας προκύπτει εν τω καιρώ?.
    Η Απορία μου παραμένει- διαχρονικά επίκαιρη - Μακάρι να είχε το θάρρος κανείς να απαντήσει.

    @Sterg
    Νομιζα δεν θα είναι ορατή η σύνδεση, Ευχαριστώ, αντεύχομαι, αφιερωμένο.

    @ Ελίνα :
    Ευχαριστώ ,αντεύχομαι Καλή Χρονιά,
    Η γεναιότητα δεν έχει φύλο, Η Ελευθερία -όχι η Αρβανιτάκη, αλλά & αυτή-, η Νίκη η φτερωτή και η Δημοκρατία, ΕΙΝΑΙ ΓΕΝΟΥΣ ΘΗΛΥΚΟΥ, αρκεί εμείς να τιμούμε την κληρονομία.

    Οι Γυναίκες του Ιστολογίου είναι εδώ, Χελιδόνια Τίγρεις και Κοσμικές Ανατολές, ΜΙΑ ΦΩΝΗ ΕΝΑ ΤΑΓΟΥΔΙ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. @ Georgia Eleanor,

    Για το ρολόϊ το γνωρίζω και γω! Σήμερα είναι στο παρα πέντε, αλλά είχει πάει στο παρα 3, στην διαμάχη με την Κούβα (Κένεντυ - Κάστρο).

    Χμ, λυκάνθρωποι; Δεν υπήρχαν τέτοιου είδους όντα στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Ούτε καν το κακό, όπως είπα δεν υπήρχε σαν κάτι ξεχωριστό.
    Όπως ακριβώς, μέσα στην Ορθόδοξη εκκλησία δεν θα βρεις σατανάδες και διαβόλους ή λυκανθρώπους και βρυκόλακες.

    θα έλεγα, ότι κάποιος βρέθηκε εκεί στην Αστυπάλαια και αποφάσισε εξ ιδίων να φιλοτεχνήσει τον πρόναο με ....λυκάνθρώπους.
    Όπως λέμε ....βλάχομπαρόκ

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.