Η μικροιστορία ως παράγοντας ισχύος ενός λαού

της Ελίνας Γαληνού
Το προιόν μακροχρόνιας έρευνας της Μαρίας Ηλιού για την καταστροφή της Σμύρνης, μαζί με την φωτογραφική έκθεση που το συνόδευε, το αισθανθήκαμε σαν μια ζεστή "χειμωνιάτικη λιακάδα". Βεβαίως, μέσα στο κλίμα εθνικής κατάθλιψης που μαστίζει την ελληνική κοινωνία, οποιαδήποτε αναμόχλευση του χρονικού των "Χαμένων Πατρίδων", μπορεί να έμοιαζε σαν τα "οικεία δεινά", για τα οποία κάποτε αποδοκίμασαν οι Αθηναίοι τον Αισχύλο στο θέατρο.

Κατά μια αρκετά διαδεδομένη πεποίθηση, η Ιστορία γράφεται συνήθως από τους νικητές. Ισως αυτό να εμπεριέχει μια δόση αληθείας, αλλά δεν είναι όλη η αλήθεια. Και εδώ η αξιολόγηση εξαρτάται από τον προσδιορισμό των νικητών, που μεταλλάσσεται συν τω χρόνω μέσω της συνειδησιακής αποτίμησης των γεγονότων. Ο χρόνος, είναι πανδαμάτωρ αλλά και κριτής. Η δύναμη της κρίσης του, ενισχύεται από την ιστορική μνήμη- το ισχυρότερο όπλο του ανθρώπου.
Οι κοινωνίες, οι λαοί, τα έθνη και τα κράτη, δεν αποτελούνται μονάχα από λίγους, εκλεκτούς, επωνύμους και ξεχωριστούς. Μπορεί αυτοί βέβαια, να σφραγίζουν με τα ονόματά τους και τις πράξεις τους, κάποιες εποχές, περιόδους ή χρονολογίες. Γράφονται πρώτοι στην Ιστορία, επειδή συνδέονται με τα Μεγάλα Γεγονότα και τις σημαντικές χρονολογίες, με τρόπο σχετικά αναγνωρίσιμο. Ομως, οι εποχές και τα γεγονότα, προσδιορίζονται από τα έργα και τις ημέρες των πολλών που χάνονται στη δίνη του χρόνου, συνήθως σιωπηλά και αθέατα.
Αυτοί οι "πολλοί" όμως, που οι φωνές και μνήμες τους αγνοήθηκαν ή παραμερίστηκαν λόγω ασημαντότητας, ενδέχεται κάπου στο απώτερο μέλλον ν΄αποδειχτούν πολύτιμοι μάρτυρες, των οποίων η μνήμη, τα αρχειακά ντοκουμέντα ή ένα απλό χειροπιαστό αποδεικτικό, μπορεί να επηρεάσουν μέχρις ανατροπής την επίσημη Ιστορία. Ενα παράδειγμα που το επιβεβαιώνει αυτό, είναι και το εν λόγω φίλμ για την Μικρασιατική καταστροφή μαζί με την φωτογραφική έκθεση. Οσοι το είδαν, τώρα ξέρουν καλά. Η εικόνα πολιτισμού της Σμύρνης, οι ευτυχισμένες μέρες, η κοσμοπολίτικη προκυμαία, το σταυροδρόμι ανάμεσα στην Ανατολή και Δύση, η συνύπαρξη των χριστιανών με τους μουσουλμάνους, ήταν έργα και ημέρες των εκεί κατοίκων. Το ελληνικό στοιχείο κυριαρχούσε στη Σμύρνη και εν γένει στα Μικρασιατικά παράλια, χωρίς να εμποδίζει την πολυπολιτισμικού τύπου ανάπτυξη της πρωτεύουσάς τους. Κι΄αυτά όλα, έργα και προσπάθειες αιώνων, χάθηκαν εκείνο το μοιραίο καλοκαίρι του 22, που ο Κεμάλ κατέκτησε την ανατολική πλευρά των αιγαιακών παραλίων. Η αισιόδοξη πρόβλεψη για τους "πρώτους μήνες του 19" όταν οι Σμυρνιοί πανηγύριζαν στην προκυμαία υποδεχόμενοι τον ελληνικό στρατό και τον Βενιζέλο, κάηκε μέσα τις φλόγες και τη βαρβαρότητα των Τούρκων. Μαζί μ΄αυτήν, η ελπίδα για την υποστήριξη των αγγλογάλλων που είχε ενισχύσει τη "Μεγάλη Ιδέα", ανατράπηκε από την αλλαγή στάσης των "συμμάχων" που μας γύρισαν την πλάτη, για να μη δυσαρεστήσουν τον Κεμάλ.  
Πέρασαν χρόνια και καιροί από τότε, ενώ η Ιστορία γραφόταν καθοδηγημένη από τις συγκυρίες, τις εξαρτήσεις, τα συμφέροντα. Εζησαν όμως και οι αθέατοι μάρτυρες, που φύλαξαν μνήμες, αντικείμενα και φωτογραφίες, σαν "παλιές ιστορίες που μάλλον κανέναν δεν ενδιαφέρουν..." όπως έλεγε ο ποιητής Σεφέρης. Κανείς όμως δεν ξέρει το αύριο και πότε το παλιό και ξεχασμένο, μπορεί να γίνει πολύτιμο φώς για την Αλήθεια. Κάθε ιστορία είναι μοναδική, γιατί απλά καθένας βιώνει τον τόπο και τον χρόνο του διαφορετικά ή παρόμοια, αλλά ποτέ ταυτόσημα. Ακουσα πολλούς ν΄αναρωτιούνται, αν θα τολμούσαν κάτι "εκσυγχρονιστές" να βαφτίσουν την καταστροφή της Σμύρνης "έναν απλό συνωστισμό", εάν στο μεταξύ είχαν βγεί στο φώς τόσες ανώνυμες μαρτυρίες για την καταστροφή της Μικράς Ασίας.  Αποδεικνύεται πάντως ότι η μικροιστορία έχει μεγάλη δύναμη προστασίας από ιστορικές στρεβλώσεις που αδικούν τους θυσιασμένους, γι΄αυτό και μπορεί να αναχθεί σε παράγοντα ισχύος ενός λαού...