Ξυπνούν τα φαντάσματα των σινοϊαπωνικών πολέμων

Η νέα διαμάχη για την ηγεμονία στον Ειρηνικό και στη Νοτιοανατολική Ασία μόλις ξεκίνησε

Συνωστισμός πολεμικών πλοίων και αεροπλάνων στη θάλασσα της Κίνας

Ψυχάρη Ειρήνη, Παστρικού Ελισάβετ

Εθνικιστική ρητορεία, τεράστια γεωστρατηγικά συμφέροντα, μνήμες πολέμου από ένα σκληρό μιλιταριστικό παρελθόν, εκατέρωθεν διπλωματικές απειλές, ακόμη και παρέμβαση του αμερικανού υπουργού Εθνικής Αμυνας επεφύλασσαν οι τελευταίες εβδομάδες για δύο από τις μεγαλύτερες οικονομίες στον κόσμο: την Κίνα και την Ιαπωνία. Αλλοτε θανάσιμοι εχθροί, σήμερα στενοί οικονομικοί εταίροι, τα δύο κράτη ερίζουν για την κυριότητα οκτώ ακατοίκητων, αλλά πιθανώς πλούσιων σε κοιτάσματα πετρελαίου, βραχονησίδων στην Ανατολική Κινεζική Θάλασσα, γνωστών ως Σενκάκου στην Ιαπωνία και Ντιαόγιου στην Κίνα, με συνολική έκταση μόλις επτά τετραγωνικά χιλιόμετρα και μοναδικούς επισκέπτες ψαράδες ή υπερεθνικιστές ακτιβιστές. Αφορμή αυτή τη φορά στάθηκε το ότι η Ιαπωνία αγόρασε, όπως ανακοίνωσε, τρεις εκ των βραχονησίδων από τους ιδιώτες ιδιοκτήτες τους, αντί 20 εκατ. ευρώ. Σχετικά «χαμηλή» τιμή για τα φαντάσματα των σινοϊαπωνικών πολέμων, που ξύπνησαν σε περιβάλλον διεθνούς οικονομικής κρίσης. Και ενώ ο νέος αγώνας για την ηγεμονία στον Ειρηνικό και στη Νοτιοανατολική Ασία μόλις ξεκίνησε.
«Προστατεύστε την εθνική κυριαρχία της Κίνας!» και «Πυρηνική εξόντωση για όλα τα ιαπωνικά αγριόσκυλα!» ήταν μερικά από τα συνθήματα που έκαναν την εμφάνισή τους στις αντιιαπωνικές διαδηλώσεις που σημειώθηκαν την περασμένη εβδομάδα σε περισσότερες από δέκα πόλεις της Κίνας. Η σπίθα που άναψε τη φωτιά ήταν η απόφαση της Ιαπωνίας στις 11 Σεπτεμβρίου να εθνικοποιήσει τρία από τα οκτώ νησιά Σενκάκου / Ντιαόγιου που δεν βρίσκονταν ακόμη υπό την κατοχή της. Στο Πεκίνο, παρά την αυξημένη αστυνομική παρουσία, 2.500 διαδηλωτές, κρατώντας κινεζικές σημαίες και φωτογραφίες του Μάο, εκσφενδόνισαν αβγά και πλαστικά μπουκάλια κατά της ιαπωνικής πρεσβείας.

Στην Γκουανγκζού, περίπου 10.000 άνθρωποι κατέκλυσαν τους δρόμους φωνάζοντας συνθήματα κατά του «ιαπωνικού ιμπεριαλισμού». Στο Σενζέν η αστυνομία έκανε χρήση χημικών προκειμένου να ελέγξει το πλήθος, ενώ στην παραθαλάσσια πόλη Κινγκντάο οι διαδηλωτές πυρπόλησαν ένα εργοστάσιο του ιαπωνικού κολοσσού Panasonic και μια αντιπροσωπεία αυτοκινήτων της Toyota. Το ίδιο συνέβη και σε ιαπωνικής κατασκευής αυτοκίνητα στην πόλη Σιάν, τη στιγμή που αρκετές ιαπωνικές επιχειρήσεις στην Κίνα ανέστειλαν προσωρινά τη λειτουργία τους και η αεροπορική εταιρεία Nippon Airways ανακοίνωσε ότι παρατηρείται κύμα ακυρώσεων πτήσεων από την Κίνα προς την Ιαπωνία.

Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κλιμακώθηκαν την περασμένη Τρίτη, ανήμερα της 81ης επετείου από το «επεισόδιο της Μαντζουρίας», μιας σκηνοθετημένης επιχείρησης από μέρους του ιαπωνικού στρατού που χρησιμοποιήθηκε ως αφορμή για την εισβολή της Ιαπωνίας στη Βορειοανατολική Κίνα το 1931. Επρόκειτο για τις πιο εκτεταμένες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά της Ιαπωνίας από το 1972, όταν το Τόκιο αποκατέστησε τις διπλωματικές σχέσεις του με το Πεκίνο.

Ο ιάπωνας πρωθυπουργός Γιοσιχίκο Νόντα έκανε έκκληση στην κινεζική κυβέρνηση να προστατεύσει τους ιάπωνες πολίτες που βρίσκονται στη χώρα, έπειτα από σωματικές επιθέσεις που δέχθηκαν Ιάπωνες που ζουν στη Σανγκάη. Ο αμερικανός υπουργός Αμυνας Λίον Πανέτα, ο οποίος περιόδευε στην περιοχή, δήλωσε «ανήσυχος με τις εξελίξεις» και προέτρεψε τις δύο πλευρές να «επιδείξουν αυτοσυγκράτηση».

Η κινεζική κυβέρνηση ωστόσο είχε ήδη διακηρύξει την αγοραπωλησία των νήσων παράνομη, στέλνοντας δεκάδες περιπολικά και αλιευτικά σκάφη στην περιοχή, ενώ το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών τόνισε ότι η Κίνα «έχει το δικαίωμα να προχωρήσει σε περαιτέρω ενέργειες». Η πολεμοχαρής ρητορική δεν έλειψε ούτε από τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης, με τις κινεζικές στρατιωτικές ασκήσεις σε αέρα, θάλασσα και στεριά να χρησιμοποιούνται ως «προειδοποίηση» κατά της ιαπωνικής κυβέρνησης.

Η οργή που βράζει το τελευταίο διάστημα στην Κίνα κατά του εξ Ανατολών γείτονά της έχει βαθιά της ρίζες της στην Ιστορία. Η Ιαπωνία προσάρτησε τα νησάκια, τα οποία βρίσκονται 200 ναυτικά μίλια ανατολικά της κινεζικής ηπειρωτικής χώρας, το 1895, υποστηρίζοντας ότι ήταν ακατοίκητα και ότι η Κίνα δεν είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον για αυτά επί τουλάχιστον δέκα χρόνια. Η κατάσταση περιπλέχθηκε ακόμη περισσότερο όταν η ιαπωνική κυβέρνηση πούλησε τα νησιά το 1932, ενώ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και την ήττα της Ιαπωνίας πέρασαν στη διοίκηση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Το 1972 οι ΗΠΑ τα επέστρεψαν στην Ιαπωνία, ωστόσο το Πεκίνο ισχυρίζεται ότι τα νησιά - τα οποία διεκδικεί και τρίτος, αλλά λιγότερο επιθετικός «μνηστήρας», η Ταϊβάν - αποτελούν μέρος της Κίνας από αρχαιοτάτων χρόνων. Η πρόσφατη σινοϊαπωνική διαμάχη για τις απομακρυσμένες βραχονησίδες όμως δεν είναι και η μοναδική: το 1996 μια ομάδα Ιαπώνων εγκατέστησε έναν φάρο σε ένα από τα νησάκια, με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν συχνές «επισκέψεις» κινέζων ακτιβιστών σε αυτά. Στη διάρκεια μιας τέτοιας επιχείρησης ο Ντέιβιντ Τσαν από το Χονγκ Κονγκ έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε.

Τον Σεπτέμβριο του 2010 η Ιαπωνία συνέλαβε το πλήρωμα ενός κινεζικού αλιευτικού που συγκρούστηκε με δύο σκάφη της ιαπωνικής ακτοφυλακής, πυροδοτώντας σοβαρή διπλωματική ένταση μεταξύ των δύο κρατών.

Διμερείς διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν το 2004 δεν έχουν διευθετήσει το ζήτημα της κυριότητας των βραχονησίδων, οι οποίες βρίσκονται κοντά σε στρατηγικές θαλάσσιες οδούς και των οποίων η υποθαλάσσια περιοχή πιστεύεται ότι είναι πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου.

Τα 4 πραγματικά αίτια της κρίσης

1. Για το πετρέλαιο και το χρήμα

Στη σύγκρουση μεταξύ Κίνας και Ιαπωνίας ίσως τελικά όλα να κινούνται γύρω από το χρήμα: τα δικαιώματα στους πλούσιους ψαρότοπους που τα περιβάλλουν και τα διόλου ευκαταφρόνητα κέρδη που μπορεί να προκύψουν από την αλιεία σε αυτούς, αλλά και στην εξόρυξη του «μαύρου χρυσού». Αν και δεν είναι γνωστό ακριβώς πόσο πλούσιο είναι το υπέδαφος γύρω από τα νησιά Σενκάκου/Ντιαόγιου η Ανατολική Κινεζική Θάλασσα διαθέτει σημαντικά υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, πολλά από τα οποία ανακαλύφθηκαν πολύ πρόσφατα. Με την Κίνα να έχει ολοένα και περισσότερες ενεργειακές απαιτήσεις και την Ιαπωνία να διαθέτει περιορισμένα ενεργειακά αποθέματα, και οι δύο χώρες έχουν βάσιμους λόγους να τα διεκδικούν.

2. Γεωστρατηγικό εργαλείο

Τα διαφιλονικούμενα νησιά Σενκάκου βρίσκονται μεταξύ Κίνας, Ιαπωνίας (Οκινάουα) και Ταϊβάν, σε μια περιοχή ιδιαίτερης γεωστρατηγικής σημασίας, καθώς ουσιαστικά χωρίζουν στη μέση την Ανατολική Κινεζική Θάλασσα. Οποιος από τους δύο διεκδικητές επικυρώσει την ηγεμονία του επί των νησιών θα συρρικνώσει σημαντικά τον ζωτικό χώρο του άλλου στην περιοχή. Για παράδειγμα, αν η Ιαπωνία κατασκευάσει ραντάρ στα νησιά, δεν θα ελέγχει μόνο τη Βόρεια Ταϊβάν αλλά και τα οικονομικά ανεπτυγμένα παράλια της Νοτιοανατολικής Κίνας. Ομοίως, αν η Κίνα θέλει να εδραιωθεί στην περιοχή, θα πρέπει να κρατήσει μακριά την επιρροή των ΗΠΑ - και υπό αυτή την έννοια η προγραμματισμένη αμερικανοϊαπωνική «αντιπυραυλική ασπίδα» είναι σίγουρα κάτι που δεν επιθυμεί.

3. Εθνικισμός, πανίσχυρο όπλο

Η περιοχή βρίθει από ιστορικές εχθρότητες και σοβινισμό, στοιχεία που ενθαρρύνονται από αυτό το οποίο γίνεται αντιληπτό ως έλλειψη ανάληψης της ιστορικής ευθύνης από το Τόκιο για τις ωμότητες που διέπραξε εν καιρώ πολέμου και αποικιοκρατίας. Τα επίσημα ιαπωνικά ιστορικά εγχειρίδια απηχούν μιλιταριστικές απόψεις, ενώ οι επίσημες κινεζικές ομιλίες περιστρέφονται γύρω από όσα υπέφερε η χώρα σε «έναν αιώνα ταπείνωσης» στα χέρια των ξένων. Εδώ ο εθνικισμός αποτελεί πανίσχυρη δύναμη. Τα διαφιλονικούμενα νησιά δεν θα μπορούσαν να μη γίνουν «κόκκινο πανί» για τους Ιάπωνες, λαό περήφανο, αλλά και με το στίγμα του ηττημένου κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και από τους Κινέζους, τους νέους και αδιαφιλονίκητους ηγέτες της Ασίας.

4. Εκλογές και διαδοχή στο ΚΚΚ

Η «πατριωτική» πόλωση μπορεί να απογειώσει τη δημοτικότητα των εγχώριων πολιτικών κινημάτων, αλλά και να στρέψει την προσοχή των πολιτών μακριά από όσα οι πολιτικοί θέλουν να περάσουν χωρίς αντιδράσεις. Αν λοιπόν σκεφθεί κανείς ότι σε λίγους μήνες οι Ιάπωνες θα εκλέξουν νέο πρωθυπουργό, η τωρινή «πορεία σύγκρουσης» με την Κίνα αποκτά νέο επικοινωνιακό βάρος. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας, από την άλλη, δεν έχει ανάγκη από προεκλογικές ρητορικές, εφόσον δεν διεξάγει εκλογές. Ωστόσο, καθώς οι νυν ηγέτες αναμένεται εντός λίγων μηνών τα παραδώσουν τη σκυτάλη της εξουσίας για την επόμενη δεκαετία, έχουν ανάγκη από τον εθνικισμό - και την οικονομική δεινότητα της χώρας - για να διατηρήσουν τις εσωτερικές ισορροπίες.

Προς γείτονες και ΗΠΑ
Το Πεκίνο στέλνει μήνυμα ηγεμονίας

Ο ειδικός σε θέματα παγκόσμιας διακυβέρνησης, κινεζικής εξωτερικής πολιτικής και Ανατολικής Ασίας του Ινστιτούτου Μελετών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για Θέματα Ασφάλειας Νικόλα Καζαρίνι μιλάει στο «Βήμα» από το Παρίσι για τις διαφιλονικούμενες βραχονησίδες μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας.

Θα λέγατε ότι η Κίνα χρησιμοποιεί τη συγκυρία για να «τιμωρήσει» οικονομικά την Ιαπωνία;

«Η Κίνα χρησιμοποιεί οικονομικά μέσα για να στείλει ένα μήνυμα στην Ιαπωνία, αλλά ίσως - και αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό - για να στείλει ένα μήνυμα ηγεμονίας στους πιο μικρούς και αδύναμους γείτονές της στη Νοτιοανατολική Ασία, με τους οποίους το Πεκίνο έχει μείζονες εδαφικές και θαλάσσιες διαφορές. Μια ισχυρή κινεζική στάση αποτελεί μήνυμα ηγεμονίας και προς τις ΗΠΑ. Ενώ η Ουάσιγκτον διακηρύσσει ότι είναι ουδέτερη όσον αφορά τις εδαφικές διαμάχες στην Ανατολική και στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, στην πραγματικότητα υποστηρίζει τους συμμάχους της (όπως την Ιαπωνία και τις Φιλιππίνες) και τους εταίρους της στον τομέα της ασφάλειας (όπως το Βιετνάμ). Πίσω από την επιδείνωση των σινοϊαπωνικών σχέσεων κρύβεται παράλληλα η κλιμάκωση της έντασης στις σχέσεις μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον».

Τι θα μπορούσε να σημάνει μια κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Κίνας και Ιαπωνίας;

«Μια κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικές κυρώσεις και στις δύο πλευρές και σε μειωμένες εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις. Το χειρότερο πιθανό σενάριο θα συμπεριελάμβανε κάποιο μικρής έκτασης θερμό επεισόδιο και την παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών, που ενδέχεται να πάρουν το μέρος της Ιαπωνίας, κλιμακώνοντας την ένταση στις σχέσεις της Ουάσιγκτον με το Πεκίνο».

Γιατί οι δύο χώρες άφηναν τις επίμαχες βραχονησίδες στην «γκρίζα ζώνη» για τόσον καιρό;

«Το παρελθόν αιωρείται πάνω από τις σινοϊαπωνικές σχέσεις και το ζήτημα των διαφιλονικούμενων νησιών πάει πολύ πίσω στον χρόνο. Ενώ ως τώρα η Ιαπωνία είχε φανεί απρόθυμη θα έρθει ανοιχτά και πλήρως αντιμέτωπη με το αποικιακό παρελθόν της στην Κίνα, η κινεζική ηγεσία συνεχίζει να χρησιμοποιεί εθνικιστική ρητορεία εναντίον της Ιαπωνίας σαν βαλβίδα αποσυμπίεσης με την οποία στρέφει την προσοχή των πολιτών μακριά από τα εγχώρια προβλήματα. Υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις και συσχετισμοί και στις δύο χώρες που ευδοκιμούν εξαιτίας αυτής της "γκρίζας ζώνης"».

Ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες της τωρινής σύγκρουσης; Εθνικισμός, οικονομικά συμφέροντα ή πολιτικοί-επικοινωνιακοί λόγοι;

«Ενας συνδυασμός όλων αυτών. Σε μια περίοδο σημαντικής διαδοχής στην κινεζική ηγεσία οι εθνικιστικές κορόνες εξυπηρετούν το καθεστώς, όμως η περιρρέουσα αβεβαιότητα περιπλέκει τα πράγματα. Δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας αδιαφιλονίκητος νέος ηγέτης στο κινεζικό ΚΚ και αυτό επιτρέπει στον στρατό και σε άλλες εθνικιστικές δυνάμεις που θέλουν να αυξήσουν την επιρροή τους στη διαδικασία της διαδοχής να κερδίσουν ειδικό βάρος καλώντας τους πολίτες σε αντιιαπωνικές διαδηλώσεις».

Ασιατικό ολοκαύτωμα
Το Ματωμένο Σάββατο της Σανγκάης

14 Αυγούστου 1937.

Είναι η φωτογραφία-σύμβολο των ιαπωνικών θηριωδιών που σημειώθηκαν στον Δεύτερο Σινοϊαπωνικό Πόλεμο. Το «Ματωμένο Σάββατο», όπως έχει γίνει ευρέως γνωστή η φωτογραφία, τραβήχτηκε λίγα μόλις λεπτά μετά τον βομβαρδισμό του Νότιου Σιδηροδρομικού Σταθμού της Σανγκάης από την ιαπωνική αεροπορία. Η ταυτότητα και το φύλο του τραυματισμένου μωρού, του οποίου η μητέρα κείτεται νεκρή λίγο πιο πέρα, δεν έγιναν ποτέ γνωστά. Η μάχη της Σανγκάης ήταν η μεγαλύτερη και πιο αιματηρή του Δεύτερου Σινοϊαπωνικού Πολέμου (1937-1945). Στη διάρκειά του υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν 20 εκατομμύρια Κινέζοι, ενώ άλλα 15 εκατομμύρια τραυματίστηκαν. Σημειώθηκαν φοβερά εγκλήματα πολέμου στην ασιατική ήπειρο, κυρίως από τους ιάπωνες εισβολείς. Μαζικές δολοφονίες, ιατρικά πειράματα σε ανθρώπους, χρήση χημικών όπλων και βασανισμοί κρατουμένων απαρτίζουν αυτό που έχει μείνει στην Ιστορία ως το «Ασιατικό Ολοκαύτωμα».