Κάντο όπως η Ισλανδία - Διδακτικά μαθήματα από τη χώρα των πάγων

του ΜΩΥΣΗ ΛΙΤΣΗ

Όλη η Ευρώπη βυθίζεται στην ύφεση. Όλη; Μία μικρή χώρα στον σκανδιναβικό βορρά πάει κόντρα στο ρεύμα. Ο λόγος για την Ισλανδία, τη μικρή χώρα ψαράδων που κατέκλεισε τα πρωτοσέλιδα με την κατάρρευση των τραπεζών της το 2008 αλλά πρωτίστως με την σθεναρή αντίσταση των πολιτών της που είπαν ένα ηχηρό «δεν πληρώνω» στους Βρετανούς και Ολλανδούς πιστωτές που ήθελαν ο ισλανδικός λαός να πληρώσει το δικό τους φαγοπότι…

Η Ισλανδία ήταν μία από τις πρώτες χώρες που έπληξε η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, με τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις. Το τοπικό χρηματιστήριο κατέρρεε με πτώση 90%, η ανεργία αυξανόταν εννιά φορές επάνω, ο πληθωρισμός ξεπερνούσε το 18% και οι μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας κατέρρεαν με την κυβέρνηση να προχωρά στην εθνικοποίησή τους. Στα τέλη του δευτέρου τριμήνου του 2008 το εξωτερικό χρέος της Ισλανδίας ανέρχονταν σε 9,553 τρισ. κορώνες(50 δισ. ευρώ), με περισσότερο από το 80% να αφορά τον τραπεζικό τομέα. Το εξωτερικό χρέος ήταν εννέα φορές μεγαλύτερο από το ισλανδικό ΑΕΠ το οποίο ανερχόταν το 2007 σε 1,293 τρισ. κορώνες(8,5 δισ. ευρώ). Το ενεργητικό των τριών ισλανδικών τραπεζών που πέρασαν στο δημόσιο ανέρχονταν σε 14,437 τρισ. κορώνες στα τέλη του δευτέρου τριμήνου του 2008.

Η χρηματοπιστωτική κρίση είχε τεράστιες επιπτώσεις στην ισλανδική οικονομία. Η αξία του εθνικού νομίσματος καταρρακώθηκε και οι συναλλαγές σε ξένο νόμισμα ανεστάλησαν για αρκετές εβδομάδες. Το ισλανδικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 5,5% τους έξι πρώτους μήνες του 2010.

Εκτός Ισλανδίας περισσότεροι από μισό εκατομμύριο καταθέτες, αριθμός σχεδόν διπλάσιος των 320.000 κατοίκων της χώρας, είδαν τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς να παγώνουν, καθώς η ισλανδική κυβέρνηση υπό το βάρος πρωτοφανών για τη χώρα διαδηλώσεων αρνούνταν να πληρώσει τους ξένους πιστωτές, στους οποίους θα έπρεπε να καταβάλλει το μισό από τα συναλλαγματικά της αποθέματα, το 7,5% του ΑΕΠ.

Βασική αιτία της κρίσης ήταν η απορρύθμιση του τραπεζικού τομέα από το 2001 και μετά. Με την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 και το πάγωμα της διατραπεζικής αγοράς, οι τρεις βασικές ισλανδικές τράπεζες δεν μπορούσαν πια να χρηματοδοτήσουν το υψηλό εξωτερικό τους χρέος το οποίο υπερέβαινε τα 50 δισ. ευρώ, αναλογούσε δηλαδή σχεδόν 160.000 ευρώ ανά Ισλανδό.

Οι ισλανδικές τράπεζες δανείζονταν για να μετατρέψουν μία χώρα που ζούσε παραδοσιακά κυρίως από την αλιεία, τη βιομηχανία αλουμινίου και τον τουρισμό, σε «real estate». Τα ισλανδικά νοικοκυριά υπερχρεώθηκαν, με το χρέος τους να φθάνει στο 213% του διαθέσιμου εισοδήματος. Για να αντιμετωπιστεί ο πληθωρισμός τα επιτόκια είχαν φθάσει τον Σεπτέμβριο του 2008 στο 14%, προσελκύοντας κερδοσκοπικά κεφάλαια που δανείζονταν με τα μηδενικά σχεδόν επιτόκια της FED (και της τράπεζας της Ιαπωνίας), όχι για να τα ρίξουν στην αμερικανική οικονομία αλλά στις τράπεζες της Ισλανδίας, που έδιναν υπερβολικά ελκυστικό επιτόκιο. Βρετανοί και Ολλανδοί καταθέτες ανακάλυπταν και αυτοί τα υψηλά ισλανδικά επιτόκια και έστελναν μέσω ηλεκτρονικών τραπεζών τα λεφτά τους.

Το Δημοψήφισμα του 2010

Τον Μάρτιο του 2010 οι Ισλανδοί έδωσαν οριστικά τέλος στην διελκυστινδα με τους ξένους πιστωτές (Βρετανία και ΕΕ) που απειλούσαν με θεούς και δαίμονες… Σε δημοψήφισμα με ποσοστό 93% υπέρ και λιγότερο από 2% κατά, αποφάσισαν να απορρίψουν νομοσχέδιο της κυβέρνησης (icesave) για την αποπληρωμή των ξένων πιστωτών. Αρνήθηκαν δηλαδή να πληρώσουν το χρέος. Αντί όμως να τους πέσει ο ουρανός στο κεφάλι, οι Ισλανδοί κερδίζουν σήμερα εύσημα ακόμη και από το ΔΝΤ.

Ισλανδοί διαδηλωτές συγκρούονται με την αστυνομία

Η ανάπτυξη της ισλανδικής οικονομίας ανέρχεται φέτος στο 2,5% και είναι κατά πολύ καλύτερη από αυτήν των περισσότερων αναπτυγμένων οικονομιών. Η ανεργία έχει μειωθεί στο μισό. Ακόμη και οίκοι αξιολόγησης όπως ο Fitch, αναβαθμίζουν την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας, επαινώντας μάλιστα «την ανορθόδοξη πολιτική αντιμετώπιση της κρίσης».

Ιδού μερικά από τα «ανορθόδοξα» μέτρα. Η κυβέρνηση διέγραψε το χρέος όσων η αξία του ακινήτου ήταν μικρότερη από αυτό που χρωστούσαν, διαγράφοντας με τον τρόπο αυτό πάνω από το 110% των οφειλών. Η κυβέρνηση στηρίζει επίσης όσους έχουν χαμηλό εισόδημα και παιδιά.

Τον Ιούνιο του 2010, με απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, τα τραπεζικά δάνεια που είχαν συνδεθεί με ξένο νόμισμα χαρακτηρίστηκαν παράνομα. Επειδή η ισλανδική κορώνα είχε υποχωρήσει κατά 80% στη διάρκεια της κρίσης, το κόστος αποπληρωμής του εξωτερικού χρέους είχε υπερδιπλασιαστεί. Με την απόφαση αυτή οι δανειολήπτες μπορούσαν να εξοφλούν τα τραπεζικά δάνεια σαν να είχαν συναφθεί σε κορώνες. Έτσι διαγράφηκε χρέος ίσο με το 13% της ανερχόμενης σε 14 δισ. δολάρια ισλανδικής οικονομίας, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα χρήματα να ξοδέψουν και να τονώσουν την εγχώρια ζήτηση, στην οποία οφείλεται άλλωστε σε μεγάλο βαθμό η ανάκαμψη της ισλανδικής οικονομίας.

Επιπλέον η ισλανδική κυβέρνηση μείωσε τις δημόσιες δαπάνες αλλά ενίσχυσε τα έσοδα αυξάνοντας τους φόρους και περικόπτοντας τις φοροαπαλλαγές οι οποίες ευνοούσαν κυρίως τους έχοντες.

Η Ισλανδία έχει σήμερα δημοσιονομικό έλλειμμα 2,3%(2011) από 13,5% του ΑΕΠ που ήταν το 2009. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι η χώρα θα έχει πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% φέτος.

Με άλλα λόγια το παράδειγμα της Ισλανδίας δείχνει ότι μπορεί να υπάρξει τρίτος δρόμος στην αντιμετώπιση της κρίσης χρέους, παρά τις όποιες εθνικές ιδιαιτερότητες της κάθε οικονομίας. 

Πηγή