Κώδων κινδύνου στις ρωσο-τουρκικές σχέσεις

Αλεξάντρ Σοτνιτσένκο, περιοδικό "Vzgliad"

Το σκάνδαλο της κράτησης του συριακού αεροσκάφους με ρώσικο φορτίο από την Τουρκία, δεν ήλθε ως κεραυνός εν αιθρία. Βέβαια, το γεγονός προβληματίζει σοβαρά. Αλλά οι σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας, ουδέποτε ήταν απλές.

Η κατάσταση μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας είναι πολύ περίπλοκη. Και στη μια χώρα και στην άλλη, υπάρχουν αρκετοί αντίπαλοι της στρατηγικής εταιρικής σχέσης μεταξύ της Άγκυρας και της Μόσχας. Πηγή: AFP / East News

Ποιές ήταν οι σχέσεις των δύο χωρών από τα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Ρωσίας και της  κεμαλικής Τουρκίας, μέχρι σήμερα; Μετά από μια σύντομη συνεργασία των δύο χωρών στη δεκαετία του 1920 – 1930, μόνο κατά τις  δύο τελευταίες δεκαετίες, υπήρξε μια τάση για προσέγγιση μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας. Το πρώτο σημαντικό βήμα που έγινε, ήταν η υπογραφή της συμφωνίας του 1997 για το κοινό έργο του αγωγού φυσικού αερίου «Blue Stream», με αποτέλεσμα η Τουρκία σήμερα να τροφοδοτείται κατά 70% με ρώσικο φυσικό αέριο.

Τα τελευταία χρόνια οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία έχουν εξελιχθεί. Το 2008 η Ρώσικη Ομοσπονδία κατέλαβε την πρώτη θέση αναφορικά με το επίπεδο των διεθνών οικονομικών σχέσεων της Τουρκίας. Σήμερα, η Ρωσία μοιράζεται την κορυφή με τη Γερμανία. Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν στην ενίσχυση των πολιτικών και πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των χωρών.

Μέσα από την υλοποίηση εκ μέρους του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), της θέσης για «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες» σαν αρχή της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, η Τουρκία είχε σημειώσει μεγάλη πρόοδο στην κατεύθυνση της ενδυνάμωσης των σχέσεων της με τη Συρία, το Ιράν, τη Λιβύη και με άλλες γειτονικές χώρες. Όλα κυλούσαν ομαλά, για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι που έφτασε η «αραβική άνοιξη». Η Άγκυρα έπρεπε να αποφασίσει, τι είδους πολιτική θα ακολουθούσε σε σχέση με τα επαναστατικά κινήματα στην μέση ανατολή.

Η Λιβύη και η Αίγυπτος

Η ιδεολογία του πολιτικού καθεστώτος στην Τουρκία μπορεί να περιγραφεί σαν ένα είδος ισλαμικού φιλελευθερισμού, που, γενικά, βρίσκεται κοντά στα αισθήματα των αράβων επαναστατών. Η Τουρκία όμως, είναι και ένα ενεργό μέλος του ΝΑΤΟ. Έτσι, το κυβερνών κόμμα της Τουρκίας αποφάσισε με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, να υποστηρίξει τις επαναστάσεις στον αραβικό κόσμο.

Υποστήριξε σχεδόν αμέσως τη Δυτική επιχείρηση κατά του καθεστώτος Καντάφι. Σαν αποτέλεσμα, οι επενδύσεις της Τουρκίας στην Λιβύη «κάηκαν». Η χώρα, στο μεταξύ, βυθίστηκε σε έναν εμφύλιο πόλεμο και μόλις τώρα, που ξεκινάει να ανακάμπτει, η Τουρκία εισπράττει μεγάλα οφέλη.

Από την άλλη πλευρά όμως, οι ελπίδες και η προσπάθεια για την ενίσχυση της πολιτικής επιρροής της Αγκυρας στην Αίγυπτο, δεν απέδωσαν καρπούς. Μετά την επανάσταση, αποδείχθηκε ότι η αιγυπτιακή ηγεσία ήταν περισσότερο διατιθέμενη να ακολουθήσει τα μοντέλα ανάπτυξης που προτάθηκαν από τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ.

Η συριακή κρίση

Έτσι, όταν στη Συρία οι αντίπαλοι του προέδρου Άσαντ άρχισαν να δραστηριοποιούνται πιο ενεργά, η Τουρκία αποφάσισε να μην χάσει τα μελλοντικά της ερείσματα στη περιοχή, και τάχθηκε υπέρ των αντικαθεστωτικών. Στήριξε την αντιπολίτευση, πιστεύοντας ότι ο Άσαντ δεν θα κρατηθεί για πολύ στην εξουσία. Ωστόσο, η κατάσταση στη Συρία δεν εξελίσσεται όπως τα υπολόγιζαν στην Άγκυρα, και έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Ο πρόεδρος Άσαντ, ελέγχει τις μεγάλες πόλεις, αλλά δεν μπορεί να καταστείλει την αντιπολίτευση. Οι επαναστάτες επίσης, είναι  κατακερματισμένοι σε ομάδες και δεν μπορούν να ανατρέψουν την εξουσία του. Θεωρητικά, αυτή η κατάσταση μπορεί να διαρκέσει για πολύ καιρό, όσο το ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη δεν λάβει καταλυτικά ισχυρή υποστήριξη.

Η Τουρκία, στοιχηματίζοντας σε μια γρήγορη νίκη της αντιπολίτευσης, έκλεισε τα σύνορά της με τη Συρία, και τώρα έχει τεράστιες οικονομικές απώλειες. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών διεκόπησαν. Κατά πληροφορίες, επίσης, για τους 100 χιλιάδες και πλέον Σύριους πρόσφυγες έχουν διατεθεί ήδη από τον προϋπολογισμό περίπου 173 εκατομμύρια ευρώ) Η ροή των προσφύγων προς τη χώρα συνεχίζεται αμείωτη και το πότε θα τερματιστεί η κρίση στη Συρία, είναι άγνωστο.

Επιπλέον, στη βόρεια Συρία έχουν ενισχύσει κατά πολύ τη θέση τους οι υποστηρικτές του κόμματος των εργαζομένων του Κουρδιστάν (ΡΚΚ). Μια απειλή, και πάλι, για να γίνει η Τουρκία ένα ακόμα σημείο αστάθειας. Όλα αυτά τα προβλήματα, ανάγκασαν την τουρκική κυβέρνηση να αναζητήσει διέξοδο από τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρέθηκε.

Το πρώτο πράγμα που επιδίωξε η Αγκυρα, ήταν να επιταχυνθεί η πτώση του καθεστώτος Μπασάρ αλ-Άσαντ. Αλλωστε, αυτό είναι το κίνητρο για να ζητήσει η Τουρκία στο ΝΑΤΟ βοήθεια. Αυτό ήταν που την έκανε να εξαναγκάσει και το συριακό αεροσκάφος που πετούσε από τη Μόσχα στη Δαμασκό, σε αναγκαστική προσγείωση στην Τουρκία, και στη συνέχεια να το κρατήσει. Το ίδιο συνέβη και με ρωσικά αεροσκάφη. Αλλά οι ΝΑΤΟϊκοί εταίροι της, όπως όλα δείχνουν, δεν βιάζονται να επέμβουν στρατιωτικά, όπως έπραξαν στη Λιβύη. Η δε, Ρωσία με την Κίνα συνεχίζουν να υποστηρίζουν τη Συρία. Έτσι, η Τουρκία βρίσκεται σε δύσκολη θέση.

Η κατάσταση μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας είναι πολύ περίπλοκη. Και στη μια χώρα και στην άλλη, υπάρχουν αρκετοί αντίπαλοι της στρατηγικής εταιρικής σχέσης μεταξύ της Άγκυρας και της Μόσχας. Στην Τουρκία είναι κατά κύριο λόγο οι ριζοσπάστες,που μιλούν για τη διάλυση της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αυτή η πλευρά, κατά τη διάρκεια των αραβικών επαναστάσεων, απόκτησε μια σχετική δημοτικότητα. Εάν θα αυξηθεί η πολιτική επιρροή τους, αυτό θα επηρεάσει δραματικά τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Η αντίδραση της Ρωσίας

Αν ενδιαφερόμαστε για την ανάπτυξη των ρωσο-τουρκικών σχέσεων, θα πρέπει να ανησυχήσουμε και να σκεφτούμε πώς θα διορθώσουμε  αυτή την κατάσταση. Τα εργαλεία για την επίλυση της κρίσης είναι πολλά. Ειδικά οι Τούρκοι, είμαι βέβαιος ότι θα  προσέρχονταν πρόθυμα σε συνάντηση και θα προχωρούσαν στην αναθέρμανση των σχέσεων. Τα τελευταία χρόνια, έχει δημιουργηθεί μια μεγάλη οικονομική βάση για την ανάπτυξη των σχέσεων στο μέλλον. Πολύ περισσότερο, που ένας τεράστιος αριθμός επιχειρηματιών δεν θα στηρίξει το κυβερνών κόμμα, αν προχωρήσει στην αντιπαράθεση και στην επιδείνωση των σχέσεων της χώρας με τη Ρωσία.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Vzgliad".

---

Ο Αλεξάντρ Σοτνιτσένκο, είναι αναλυτής, κοσμήτορας της Σχολής Διεθνών Σχέσεων του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης.