Αθανασόπουλος Άγγελος Το πυρηνικό «παζάρι» της Ουάσιγκτον με την Τεχεράνη

Αθανασόπουλος Άγγελος

Οι φήμες για το ταξίδι της Χίλαρι στο Ιράν και η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων

 

Γκραφίτι με ένα πιστόλι στα χρώματα της αμερικανικής σημαίας σε δρόμο της Τεχεράνης. Τον τελευταίο καιρό το Ιράν φαίνεται να βάζει νερό στο κρασί του σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας

Θα είναι το 2013 το έτος του «μεγάλου συμβιβασμού» Ουάσιγκτον – Τεχεράνης; Επισήμως, δεν μπορεί να απαντήσει κανένας. Ανεπισήμως όμως, έγκυρες πηγές αναφέρουν ότι οι Αμερικανοί «δοκιμάζουν τα νερά» για απευθείας συνομιλίες με την ιρανική ηγεσία ώστε να βρεθεί λύση για το πυρηνικό πρόγραμμα. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», έχουν ήδη προσεκτικά δημιουργηθεί δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης, ενώ προσεχώς αναμένεται και η επανέναρξη των συνομιλιών της Ρ5+1 (δηλαδή των πέντε μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, ΗΠΑ, Ρωσίας, Βρετανίας, Γαλλίας, Κίνας, και της Γερμανίας) με το Ιράν. Σε αυτές προΐσταται η Κάθριν Αστον, ύπατη εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) για θέματα εξωτερικής πολιτικής.

Αμερικανικές διπλωματικές πηγές διαψεύδουν τις πληροφορίες περί απευθείας συνομιλιών Ηνωμένων Πολιτειών - Ιράν. Το ίδιο είχαν πράξει και τον περασμένο Οκτώβριο, ύστερα από το αποκαλυπτικό δημοσίευμα της εφημερίδας «The New York Times». Η αμερικανική εφημερίδα είχε επισημάνει ότι ο κρίσιμος «άγνωστος Χ» στην εξίσωση είναι η τελική στάση που θα κρατήσει ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Ωστόσο, οι σημερινές πληροφορίες αναφέρουν ότι υπάρχει σοβαρή προεργασία που διεξάγεται από κοινού από τον Λευκό Οίκο, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το Πεντάγωνο. Η Χίλαρι Κλίντον, που σε λίγο θα αντικατασταθεί στη θέση της υπουργού Εξωτερικών από τον Τζον Κέρι, ο Γουίλιαμ Μπερνς, νούμερο 3 στην ιεραρχία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας Τομ Ντονίλον και ο Γκάρι Σάμορ, ειδικός επί θεμάτων διασποράς πυρηνικών όπλων στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, είναι βασικοί παίκτες σε αυτές τις συζητήσεις.

Το τελευταίο διάστημα όμως πληθαίνουν οι πληροφορίες ότι οι συζητήσεις έχουν πυκνώσει σε συνθήκες βαθέος παρασκηνίου. Στο πλαίσιο αυτό, εικάζεται ότι σημαίνοντα ρόλο σε αυτές τις συνομιλίες διαδραματίζουν πρόσωπα της απολύτου εμπιστοσύνης του Λευκού Οίκου, όπως π.χ. η Βάλερι Τζάρετ, στενή συνεργάτρια του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα. Μία από τις τοποθεσίες που φέρονται ως φιλοξενούσες μυστικές απευθείας αμερικανοϊρανικές συνομιλίες είναι η Λωζάννη της Ελβετίας, όπου στα τέλη Νοεμβρίου ενδέχεται να συναντήθηκαν αμερικανοί αξιωματούχοι με άτομα του περιβάλλοντος του Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι όμως η πληροφορία, που έχει περάσει εντελώς «στα ψιλά» διότι είναι σχεδόν αδύνατον να επιβεβαιωθεί, ότι η αιφνίδια είσοδος της κυρίας Κλίντον στο νοσοκομείο οφειλόταν πραγματικά σε… «διπλωματική ασθένεια». Συγκεκριμένα, η απερχόμενη υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών φέρεται να τραυματίστηκε κατά τη διάρκεια μυστικής αποστολής στο Ιράν για συνομιλίες με τον πρόεδρο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ στις αρχές Δεκεμβρίου.

Η είδηση (που εμφανίστηκε τόσο σε ιρανικά μέσα ενημέρωσης όσο και σε ισραηλινές ιστοσελίδες με ειδίκευση σε θέματα πληροφοριών, με αποτέλεσμα οι δυτικές πρεσβείες στην Τεχεράνη να ενημερώσουν αμέσως τις πρωτεύουσές τους) αναφέρει ότι το αεροσκάφος που μετέφερε την κυρία Κλίντον και τη συνοδεία της ξεκίνησε από το Μπαχρέιν με προορισμό το Ιράκ. Ενώ όμως βρισκόταν στον αέρα άλλαξε προορισμό και κατευθύνθηκε προς την πόλη Αχβάζ, πρωτεύουσα της επαρχίας Κουτζεστάν του νοτίου Ιράν. Εκεί περίμενε την κυρία Κλίντον ο κ. Αχμαντινετζάντ που εσχάτως έχει μεταβάλει στάση και τάσσεται υπέρ των απευθείας διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, το αεροσκάφος εμφάνισε τεχνικό πρόβλημα κατά την πτήση και έκανε αναγκαστική προσγείωση (με αποτέλεσμα να τραυματιστεί και η αμερικανίδα υπουργός).

Πάντως, στις αρχές Δεκεμβρίου, λίγο μετά την επανεκλογή του Μπαράκ Ομπάμα στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών, μία ομάδα προβεβλημένων πρώην διπλωματών, στρατιωτικών και στελεχών των μυστικών υπηρεσιών είχε στείλει επιστολή στον ένοικο του Λευκού Οίκου. Το μήνυμα ήταν ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να εμπλακεί το ταχύτερο δυνατόν σε διαπραγμάτευση με την Τεχεράνη.            

Στην επιστολή, την οποία μεταξύ άλλων υπογράφουν οι πρώην πρεσβευτές Τόμας Πίκερινγκ (πρώην υφυπουργός Εξωτερικών), Τζέιμς Ντόμπινς (πρώην βοηθός υπουργός Εξωτερικών) και Ρολφ Εκεους, καθώς και ο Πολ Πίλαρ, πρώην επικεφαλής του Γραφείου για τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία στη CIA, αλλά και ο κ. Πάρσι, σημειώνεται ότι μία αρχική συμφωνία θα πρέπει να έχει στόχο να σταματήσει η συσσώρευση εμπλουτισμένου ουρανίου σε ποσοστό 20% (που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή ατομικών βομβών) με αμοιβαία χαλάρωση ορισμένων εκ των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στο Ιράν. Ο απώτερος στόχος των ΗΠΑ, προσθέτουν, θα πρέπει να είναι «ο περιορισμός, όχι η πλήρης παύση», εμπλουτισμού ουρανίου, σε επίπεδα περίπου 3,5%, ποσοστό φυσιολογικό.

Πόσο εφικτή είναι μία τέτοια εξέλιξη; Οι επόμενοι τρεις μήνες θα είναι κρίσιμοι, καθώς στη συνέχεια θα ξεκινήσει επισήμως η προεκλογική εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του ερχόμενου Ιουνίου. Επιπλέον, φαίνεται ότι προς το παρόν έχει καταλαγιάσει η ισραηλινή απειλή μιας επίθεσης στις ιρανικές εγκαταστάσεις, γεγονός που προσφέρει ένα παράθυρο ευκαιρίας. Υπάρχουν επίσης δύο στοιχεία που αποπνέουν αισιοδοξία.

Το πρώτο είναι ότι άνθρωποι του κύκλου περί τον Αλί Χαμενεΐ, όπως ο Μοχάμαντ Τζαβάντ Λαριτζανί, γραμματέας του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ιράν, έχουν αρχίσει να τάσσονται προσεκτικά υπέρ των διαπραγματεύσεων, εφόσον πρέπει να διασφαλιστούν τα εθνικά συμφέροντα. Το δεύτερο είναι η πρόοδος που φαίνεται να έχει επιτευχθεί στις συνομιλίες μεταξύ της Τεχεράνης και της ΙΑΕΑ. Η συμφωνία-πλαίσιο που συζητείται αναμένεται να ολοκληρωθεί μετά την επόμενη συνάντηση στις 16 Ιανουαρίου. Ακριβείς πληροφορίες δεν υπάρχουν, με την ΙΑΕΑ να ζητεί πρόσβαση στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Παρτσίν, νοτιοανατολικά της ιρανικής πρωτεύουσας, όπου υπάρχουν υποψίες ότι οι Ιρανοί έχουν πραγματοποιήσει κάποιου είδους ατομικές δοκιμές. Επιπλέον, η Τεχεράνη ζητεί πρόσβαση στα έγγραφα των δυτικών μυστικών υπηρεσιών με πληροφορίες για τις στρατιωτικές διαστάσεις του πυρηνικού της προγράμματος.

Το επόμενο βήμα θα είναι πάντως οι συνομιλίες των Ρ5+1. Στις 31 Δεκεμβρίου η Χέλγκα Σμιτ, υψηλόβαθμη αξιωματούχος υπό την κυρία Αστον, συνομίλησε με το νούμερο 2 των ιρανών διαπραγματευτών, τον Αλί Μπαγερί, για πιθανές ημερομηνίες σύγκλησης της συνάντησης. Η απάντηση της Τεχεράνης αναμένεται ακόμα όμως, σύμφωνα με τα όσα δήλωσε στο «Βήμα» ο Μάικλ Μαν, εκπρόσωπος της κυρίας Αστον. Πιθανός τόπος συνάντησης θεωρείται μεταξύ άλλων η Κωνσταντινούπολη.

Ο κ. Μαν αρνήθηκε να αποκαλύψει τα βασικά σημεία των νέων προτάσεων προς την Τεχεράνη. «Η κεντρική ιδέα όμως είναι ότι οι Ιρανοί πρέπει να κάνουν βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Δεν είναι μυστικό», εξηγεί, «ότι οι προτάσεις μας περιστρέφονται γύρω από την παραγωγή και τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου σε ποσοστό 20%».

Αμερικανικές πηγές σημειώνουν επίσης ότι εφόσον οι Ιρανοί εμφανιστούν θετικοί στο θέμα του εμπλουτισμού ουρανίου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη δραστηριότητα των υπογείων εγκαταστάσεων στο Φόρντο (κοντά στην ιερή πόλη Κομ), τότε ως «καρότο» θα λάβουν τεχνική βοήθεια για το «ειρηνικό» πυρηνικό τους πρόγραμμα, καθώς και άρση της απαγόρευσης εισαγωγών ανταλλακτικών για τα πολιτικά τους αεροσκάφη.

Διεθνής έλεγχος Οι κυρώσεις και το ουράνιο
Το κρίσιμο παζάρι σε πιθανές απευθείας συνομιλίες Ηνωμένων Πολιτειών - Ιράν είναι το αν οι Αμερικανοί θα αποδεχθούν το δικαίωμα των Ιρανών σε χαμηλό εμπλουτισμό (low enrichment) ουρανίου με αντάλλαγμα από την πλευρά τους τη χαλάρωση ή και την πλήρη άρση των σημερινών σκληρών κυρώσεων εναντίον της Τεχεράνης. Παράλληλα, το Ιράν θα πρέπει να αποδεχθεί το καθεστώς ευρέος ελέγχου επί των ειρηνικών πυρηνικών του δραστηριοτήτων από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ).

«Οι απευθείας συνομιλίες έχουν πολλούς υποστηρικτές στους κόλπους της κυβέρνησης Ομπάμα» σημειώνει μιλώντας στο «Βήμα» ο Τρίτα Πάρσι, πρόεδρος του Εθνικού Ιρανοαμερικανικού Συμβουλίου και συγγραφέας του βιβλίου «A Single Roll of the Dice: Obama's Diplomacy with Iran», στο οποίο παρουσιάζει την προσπάθεια του αμερικανού προέδρου κατά τους πρώτους μήνες της πρώτης θητείας του να υπερβεί το αδιέξοδο στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Ο ίδιος εκτιμά ότι οι απευθείας συνομιλίες μπορεί να λάβουν χώρα είτε στο περιθώριο των πολυμερών διαπραγματεύσεων των Ρ5+1 είτε και ανεξάρτητα, αλλά σε μεταγενέστερο στάδιο. Αντιδράσεις υπάρχουν κυρίως από το Κογκρέσο, όπου η επιρροή του εβραϊκού λόμπι είναι ισχυρότατη.