41 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΤΗΣ 15ΗΣ ΙΟΥΛΙΟΥ: Χάθηκε η μισή Κύπρος για το «κεφάλι του Μούσκου»

«Αλέξανδρος εισήλθε νοσοκομείον». Με αυτό το σήμα ο επικεφαλής των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο ταξίαρχος Μ. Γεωργίτσης ανήγγειλε στην ηγεσία της ελληνικής χούντας, το πρωί της 15ης Ιουλίου 1974, την έναρξη του πραξικοπήματος.

Το κατεστραμμένο Προεδρικό Μέγαρο μετά το πραξικόπημα. Ο Μακάριος διασώθηκε την τελευταία στιγμή και ανήκει στη σφαίρα της μυθολογίας ότι τον άφησαν να διαφύγει από εκεί.

Το άκρως απόρρητο σήμα είναι ένα από τα ντοκουμέντα, που περιλαμβάνεται στο «Πόρισμα για τον Φάκελο της Κύπρου» της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στα γνωστά έως σήμερα ότι το πραξικόπημα αποφασίστηκε από τους Γκιζίκη («πρόεδρος»), Ανδρουτσόπουλο («πρωθυπουργός»), Μπονάνο (αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων) και Δ. Ιωαννίδη (αρχηγός της νοεμβριανής χούντας), με εισήγηση του τελευταίου, που ζητούσε «το κεφάλι του Μούσκου (Μακαρίου)», τεκμηριώνεται με κείμενα και μαρτυρίες ότι για το πραξικόπημα:

• Είχαν προηγηθεί επανειλημμένες διαβουλεύσεις των ηγετών της χούντας ήδη από τον Φεβρουάριο του 1974. Η οριστική απόφαση πάρθηκε το δεύτερο δεκαήμερο του Ιουνίου 1974.
• Η πραξικοπηματική διαδικασία άρχισε τις τελευταίες μέρες του Ιουνίου. Προσδιορίστηκε καταρχήν η 15η Ιουλίου ως η ημερομηνία εκδήλωσης και ορίστηκαν οι αρχηγοί (Μ. Γεωργίτσης, διοικητής της Ανώτερης Τακτικής Δύναμης της Εθνικής Φρουράς στην Κύπρο και συνταγματάρχης Κ. Κομπόκης, διοικητής των Δυνάμεων Καταδρομών της Εθνικής Φρουράς).
• Η τελική σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στις 2 Ιουλίου στο Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων στην Αθήνα. Συμμετείχαν οι Ιωαννίδης, Μπονάνος, Γεωργίτσης, Κομπόκης και Π. Παπαδάκης (υποστράτηγος διοικητής της Μεραρχίας του Εβρου, πρώην αρχηγός των ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο). Ο Μπονάνος ενημέρωσε τότε για την απόφαση ανατροπής του Μακαρίου, η οποία πάρθηκε από τη στρατιωτική ηγεσία και την κυβέρνηση, όπως είπε. Επαναβεβαιώθηκε ο καθορισμός της 15ης Ιουλίου, η αρχηγία του πραξικοπήματος και ορίστηκε η ακριβής ώρα (7.30 π.μ.).

Στην ίδια σύσκεψη ορίστηκαν και οι συνθηματικές εκφράσεις που θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν:

Μακάριος - Γρίβας έξω από το Προεδρικό Μέγαρο. Ο Διγενής του απελευθερωτικού αγώνα είχε μεταμορφωθεί σε Εφιάλτη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970.

• «Αλέξανδρος εισήχθη νοσοκομείον» για την έναρξη του πραξικοπήματος.
• «Αλέξανδρος πάει καλά» ήταν η φράση που σήμαινε καλή εξέλιξη
• «Αλέξανδρος ασθενεί βαρέως» σήμαινε δυσμενή εξέλιξη.

Ο Μπονάνος υπογράμμισε ότι δεν έπρεπε να ανησυχούν, γιατί υπήρχαν διαβεβαιώσεις ότι δεν επρόκειτο να επέμβει κανένας, διότι «υπήρχε κάλυψη». Δεν προσδιοριζόταν από ποιον είχε παρασχεθεί αυτή, αλλά αιωρούνταν ότι προερχόταν από τις ΗΠΑ. Η σύσκεψη της 2ας Ιουλίου 1974 τελείωσε με την εντολή Μπονάνου - Ιωαννίδη προς τους Γεωργίτση - Κομπόκη να έρθουν σε επαφή με τους επιτελείς τους για να καταρτίσουν το σχέδιο δράσης και να συζητήσουν τις λεπτομέρειες του πραξικοπήματος.

Οι χουντικοί συνωμότες στην Κύπρο τις επόμενες μέρες εξέφρασαν κάποιες «τεχνικές» επιφυλάξεις.

Απορρίφθηκε η αναβολή
Οι φόβοι για την αποτυχία μεταφέρθηκαν στην Αθήνα στις 10 Ιουλίου, «πλην όμως η απάντηση ήταν ότι οι ενδοιασμοί και τα αιτήματα για αναβολή του πραξικοπήματος απερρίπτοντο.

Το χειρόγραφο του περίφημου μηνύματος που διάβασε ο Μακάριος και διέψευδε τη χούντα ότι ήταν δήθεν νεκρός.

Ηταν διαταγή του ΑΕΔ και της κυβέρνησης να προχωρήσουν στην εκτέλεση της απόφασης με μοναδική τροποποίηση του αρχικού σχεδίου τον περιορισμό της ΕΛΔΥΚ (Ελληνική Δύναμη Κύπρου) στην κατάληψη του αεροδρομίου Λευκωσίας και τη μετάθεση της ώρας εκδήλωσης στις 8.30 π.μ.

Ετσι ερρίφθη ο κύβος για τη διπλή προδοσία: το πραξικόπημα και την εισβολή των Τούρκων...

(Τα στοιχεία έχουν αντληθεί από το «Πόρισμα για τον Φάκελο της Κύπρου», που εγκρίθηκε από την Ολομέλεια της Βουλής των Αντιπροσώπων τον Μάρτιο του 2001).

Το απόρρητο σήμα με το οποίο ενημερώνεται η χούντα στην Αθήνα ότι το πραξικόπημα εξελίσσεται με επιτυχία.

1971- 1974
Από τη Σφενδόνη έως τον Απόλλωνα

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 έχει τουλάχιστον μία θεμελιώδη ομοιότητα με τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Και τα δύο ήταν η τραγική κατάληξη μιας μακρόχρονης συνωμοτικής διαδικασίας. Το επιστέγασμα μιας μακράς πορείας υπονόμευσης της Κυπριακής Δημοκρατίας από την ελληνική και κυπριακή αντίδραση, τα αμερικανικά, τα αγγλικά και τα ψυχροπολεμικά κέντρα. Μέχρι το 1974 ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος και οι δημοκρατικές δυνάμεις στο νησί είχαν αντισταθεί επιτυχώς σε αλλεπάλληλα διχοτομικά στην ουσία σχέδια. Λίγο μετά την αποβίβαση του στρατηγού Γρίβα στο νησί (Αύγουστος 1971) καταστρώθηκε το πραξικοπηματικό σχέδιο «Σφενδόνη». Είχε εγκριθεί από τη χούντα της Αθήνας κι ήταν -διαπιστωμένα πια σήμερα - εν γνώσει της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου. Λόγω αβεβαιότητας για την επιτυχία του εγκαταλείφθηκε την τελευταία στιγμή (προβλεπόταν να εφαρμοστεί στις 14 Φεβρουαρίου 1972).

Η «ιδέα» της ανατροπής θα επανέλθει περισσότερο επεξεργασμένη και τελειοποιημένη πολύ γρήγορα με τον «Απόλλωνα» (Σεπτέμβριος 1972). Αυτό ήταν το πιο... μεγαλόπνοο σχέδιο του Γρίβα για την ανατροπή του «νέου τυράννου» Μακαρίου, την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη δημιουργία του ΝΑΤΟϊκού άξονα Αθήνα- Λευκωσία- Αγκυρα, με άλλοθι την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ο Γρίβας είχε πάψει προ πολλού να είναι ο παλιός Διγενής του απελευθερωτικού αγώνα 1955-59. Η δράση του εξαντλούνταν, πια, στον αντιμακαριακό και αντικομμουνιστικό αγώνα με τρομοκρατικές ενέργειες.

Ο «Απόλλων» προβλεπόταν να εφαρμοστεί τον Ιούλιο του 1973. Ούτε αυτό ούτε κι άλλα συμπληρωματικά σχέδια (Νίκη, Γρόνθος, Τυφών, Βροντή) έγινε δυνατό να προωθηθούν για πολλούς και διάφορους λόγους. Τα δεδομένα άλλαξαν μετά τον θάνατο του Γρίβα (Ιανουάριος 1974) και τον πλήρη έλεγχο της ΕΟΚΑ Β από τη νέα χούντα της Αθήνας. Εμενε, όμως, ο πυρήνας των προηγούμενων σχεδίων. Με προσαρμογές θα μετονομαστεί σε «Αφροδίτη». Eτσι θα εκδηλωθεί η εσχάτη προδοσία της 15ης Ιουλίου 1974...

Προειλημμένη απόφαση

Με το πόρισμα καταρρίπτονται οι μύθοι ότι το πραξικόπημα: 1) Αποφασίστηκε από τη χούντα της Αθήνας μετά τη γνωστή επιστολή Μακαρίου προς τον Γκιζίκη (3 Ιουλίου 1974). Ηταν προαποφασισμένο, oι λεπτομέρειες μόνο δεν είχαν καθοριστεί , 2) Εκδηλώθηκε εξαιτίας της πρόθεσης του Μακαρίου να μειώσει τη θητεία της ΕΦ και να απομακρύνει Ελληνες χουντικούς αξιωματικούς από το νησί. Η απόφαση για την ανατροπή και την εξόντωσή του είχε ληφθεί πολύ νωρίτερα και σε χρόνο που ο Πρόεδρος-Αρχιεπίσκοπος δεν είχε εκδηλώσει τις σχετικές προθέσεις του.

Ουάσιγκτον: Να τελειώνουμε...

Αλλά πέραν της κατάρριψης αυτών των μύθων και άλλων παρόμοιων (όπως λ.χ. ότι σκόπιμα αφέθηκε να διαφύγει ο Μακάριος από το Προεδρικό Μέγαρο) το πιο σημαντικό έγγραφο στο πόρισμα σχετικά με το πραξικόπημα, με ημερομηνία 4 Ιουλίου 1974, είναι συγκλονιστικό. Μ΄ αυτό επιβεβαιώνεται η απαίτηση της Ουάσιγκτον και της Αθήνας «να τελειώνουμε το κυπριακό θέμα» και να εκδιωχθεί «με τη βία ο Μακάριος». Η ενεργός ανάμειξη των ΗΠΑ και ειδικά του υπουργού Εξωτερικών Κίσινγκερ τεκμηριώνεται με πλήθος στοιχείων.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

Εθνος