Απαραίτητη για την ανθρωπότητα η “Γιάλτα Νο 2”;

Αλεξέι Τιμοφέιτσεφ, RBTH

Συμπληρώνονται 70 χρόνια από τη Διάσκεψη της Γιάλτας, η οποία έθεσε τις βάσεις της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης. Ρώσοι ειδικοί θεωρούν ότι σήμερα, με τις σοβαρές περιφερειακές συγκρούσεις, ορισμένες εκ των οποίων μπορούν να λάβουν παγκόσμια διάσταση, είναι αναγκαία η «Γιάλτα 2».

Διάσκεψη της Γιάλτας τον Φεβρουάριο 1945 με τους Ουίνστον Τσόρτσιλ, Φραγκλίνος Ρούσβελτ και Ιωσήφ Στάλιν. Πηγή: Lori/Legion-MediaU. S. Signal Corps/Library of Congress, Franklin D. Roosevelt Library & Museum

Στη Διάσκεψη της Γιάλτας, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 4-11 Φεβρουαρίου 1945, οι αρχηγοί των τριών κρατών -ο σοβιετικός ηγέτης, Ιωσήφ Στάλιν, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Φράνκλιν Ρούζβελτ και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, Ουίνστον Τσόρτσιλ- επιχείρησαν να φέρουν εις πέρας τον φιλόδοξο στόχο της δημιουργίας ενός συστήματος που θα απάλλασσε τον κόσμο από μεγάλες πολεμικές συρράξεις. Όπως και πριν από 70 χρόνια, ο στόχος αυτός παραμένει επίκαιρος.

Σύμφωνα με τον καθηγητή του Κρατικού Πανεπιστημίου Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας, Μιχαήλ Μιαχκόφ, στις μέρες μας για την επίλυση ζητημάτων παγκόσμιας ασφάλειας, για την αναζήτηση των τρόπων διευθέτησης των συγκρούσεων στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, πρέπει να συγκληθεί μια «νέα Γιάλτα». Σ’ αυτή τη συνάντηση θα πρέπει να παραβρεθούν οι ηγέτες των χωρών εκείνων που διαθέτουν αληθινή βαρύτητα στον κόσμο και οι οποίοι θα κληθούν να συμφωνήσουν τους «κανόνες του παιχνιδιού» στις διεθνείς σχέσεις. Ο ειδικός τονίζει ότι οι συμφωνίες αυτές θα πρέπει να συναφθούν «επί τη βάσει του ΟΗΕ».

«Παγκόσμιοι αστυνόμοι»

Η απόφαση για την ίδρυση του ΟΗΕ ήταν ένα από τα κυριότερα επιτεύγματα της Διάσκεψης της Γιάλτας. Τα σχέδια ίδρυσης του ΟΗΕ συζητούνταν από το Δεκέμβριο του 1944, ωστόσο, η συμφωνία για τη μορφή της κληρονόμου της προπολεμικής Κοινωνίας των Εθνών επετεύχθη τελικά στη Γιάλτα. Όπως εκτιμά ο ειδικός στην πολεμική ιστορία, Μιροσλάβ Μορόζοφ, στο γεγονός αυτό συνέβαλλε «η επιδίωξη των τριών ηγετών για συμβιβασμό».

Κατά τη διάσκεψη «Γιάλτα 1945 - Παρελθόν, παρόν και μέλλον». Πηγή: Sergei Mikheev / RG

Ο Μιαχκόφ επισημαίνει ότι το «σχέδιο» του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ βασίζεται εν πολλοίς στην ιδέα του Ρούζβελτ για μερικούς «παγκόσμιους αστυνόμους». Αρχικά θεωρούνταν ότι οι «αστυνομικοί» θα είναι τέσσερις: ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Βρετανία και Κίνα. Στη Γιάλτα προστέθηκε κι ένας πέμπτος, η Γαλλία. Βοήθησε αρκετά σ’ αυτό και ο Στάλιν, ο οποίος προηγουμένως είχε συναντηθεί με τον ηγέτη της γαλλικής Αντίστασης, στρατηγό Ντε Γκολ.

Ρώσοι αναλυτές επισημαίνουν ότι η ΕΣΣΔ κατάφερε να επιτύχει ένα βασικό σημείο, δηλαδή, ότι οι «αστυνομικοί» του ΣΑ του ΟΗΕ απέκτησαν το δικαίωμα του βέτο, τη στιγμή που ο Ρούζβελτ πρότεινε να επιλύονται τα ζητήματα δια της πλειοψηφίας των ψήφων. Για την ΕΣΣΔ αυτό δεν ήταν αποδεκτό λόγω του ότι οι χώρες της Δύσης αποτελούσαν πλειοψηφία. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκκλήσεις να αφαιρεθεί το δικαίωμα βέτο από τα μέλη του ΣΑ του ΟΗΕ, ηχούν και στις μέρες μας.

Ζώνες επιρροής

Μυστικά αρχεία: Ο «Ψυχρός Πόλεμος» ξεκίνησε στα Βαλκάνια

Σχέδια για τη δημιουργία Συνομοσπονδίας Κρατών της Βαλκανικής, όπου θα μετείχε και η Ελλάδα, καθώς και της Παραδουνάβιας λεκάνης, εκπονούσε ήδη το 1943 η Βρετανία και άλλες Δυτικές δυνάμεις, προκειμένου να σταματήσουν την κάθοδο της Σοβιετικής Ενωσης στο Νότο.

Εκτός από τις συμφωνίες για τη δημιουργία του ΟΗΕ, οι ηγέτες των τριών χωρών συμφώνησαν και να μοιράσουν τις σφαίρες επιρροής, που αφορούσαν κυρίως την Ευρώπη. Παράλληλα, όπως σημειώνουν ρώσοι ερευνητές, οι προσεγγίσεις των ηγετών ως προς το συγκεκριμένο θέμα αποσκοπούσαν εξαρχής σ’ ένα συμβιβασμό.

Όπως υποστηρίζει ο ερευνητής της πολεμικής ιστορίας, Βιτάλι Μπογκντάνοφ, όταν στη Μόσχα προετοιμάζονταν για τη Διάσκεψη, προσπαθούσαν να διαμορφώσουν τις προτάσεις τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην προκαλέσουν τη δυσαρέσκεια της Δύσης. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι τότε η ΕΣΣΔ δεν είχε χαράξει ακόμη την πολιτική «κομμουνιστικοποίησης» των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Αυτό συνέβη αργότερα, στη διάρκεια πλέον του Ψυχρού πολέμου. Την περίοδο της Γιάλτας η Μόσχα δεν ενδιαφερόταν για τη δημιουργία ισχυρών φραγμών στην Ευρώπη.

Εν τω μεταξύ ο Ρούζβλετ πόνταρε στην πολιτική των «ανοικτών θυρών», υπολογίζοντας ότι η οικονομική ισχύς των ΗΠΑ θα συντελέσει στη διείσδυση της Ουάσιγκτον στη σοβιετική ζώνη επιρροής.

Έλλειμμα χαρίσματος

Και ενώ με το ξεκίνημα του Ψυχρού πολέμου τα σχέδια που είχαν στόχο τη συνεργασία μεταξύ ΕΣΣΔ και Δύσης άρχισαν να αποτελούν παρελθόν, τα συμφωνηθέντα στη Γιάλτα απέδειξαν τη βιωσιμότητά τους και στις νέες συνθήκες της παγκόσμιας αντιπαράθεσης των δυο συστημάτων.

Όπως εκτιμούν ρώσοι αναλυτές, η όποια βελτίωση του συστήματος διεθνούς ασφάλειας σήμερα πρέπει να βασιστεί στις αρχές που είχαν συμφωνηθεί από τον καιρό της Γιάλτας: Δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί ο ΟΗΕ, δεν πρέπει «να μείνουν εκτός» παίκτες με παγκόσμια επιρροή. Την ίδια ώρα, οι ειδικοί επισημαίνουν με απογοήτευση ένα έλλειμμα σε διεθνείς ηγέτες, το χάρισμα των οποίων θα μπορούσε να συγκριθεί με τους προκατόχους τους της εποχής της Γιάλτας και το οποίο θα ανταποκρινόταν στο βαθμό δυσκολίας των προκλήσεων της σύγχρονης εποχής.