Οι Ελληνες έκαναν βλακεία…

Οι υποψιασμένοι φιλίστορες, ιδιαίτερα όσοι αγαπούν να μελετούν την εποχή της Κατοχής και του Εμφυλίου, γνωρίζουν πως η διατύπωση «οι Ελληνες έκαναν βλακεία» ανήκει στον Ιωσήφ Στάλιν, ο οποίος τον Ιανουάριο του 1945 σε επικοινωνία που είχε με τον Βούλγαρο ηγέτη Δημητρώφ, με αυτά τα λόγια αποδοκίμασε την επιλογή των Ελλήνων συντρόφων του για ρήξη με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Γ. Παπανδρέου μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Ο Στάλιν είχε δίκιο. Το ΚΚΕ ξεχύθηκε στην περιπέτεια έχοντας αναγνώσει εντελώς εσφαλμένα το διεθνές περιβάλλον και στο τέλος πήρε το ρίσκο να οδηγήσει τη χώρα σε μια πρωτοφανή, για τα μέχρι τότε δεδομένα, εμφύλια αιματοχυσία, ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα αλλά όχι μόνον εκεί.

Οπως φαίνεται, η ηγεσία του ΚΚΕ είχε κάνει μερικά σοβαρά λάθη ανάλυσης της κατάστασης. Σε στρατιωτικό επίπεδο, υποτίμησε τη μαχητική ικανότητα των Ελλήνων αντιπάλων (Χωροφυλακής και 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας) υπερτιμώντας ταυτόχρονα την ικανότητα των μαχητών του ΕΛΑΣ να πολεμήσουν σε κατοικημένες περιοχές. Η αποτυχία του ΕΛΑΣ να καταλάβει το στρατόπεδο Μακρυγιάννη, έπειτα από αρκετές ημέρες πολιορκίας, αποτελεί χαρακτηριστική απόδειξη αυτής της ανεπάρκειας. Ακόμη πιο σημαντικό, σε πολιτικό επίπεδο, οι ηγέτες του ΚΚΕ υποτίμησαν τον ρόλο των Βρετανών, η εμπλοκή των οποίων υπήρξε αποφασιστική για την έκβαση της μάχης της Αθήνας. Βέβαια, τα στελέχη και τα μέλη του ΚΚΕ αγνοούσαν τη συμφωνία του Οκτωβρίου του 1944, μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν, που έδινε ένα καθαρό προβάδισμα στη βρετανική επιρροή στην Ελλάδα, ακόμη κι έτσι όμως, οι εκτιμήσεις περί μη εμπλοκής των Αγγλων αποδεικνύονται εκ των υστέρων σχεδόν αφελείς.

Επιπλέον, το ΚΚΕ υπερτίμησε την επιθυμία και τη δυνατότητα των βόρειων συντρόφων του, Βούλγαρων και Γιουγκοσλάβων, να παράσχουν τη βοήθεια που είχαν υποσχεθεί πριν ξεσπάσει η ένοπλη σύγκρουση. Προετοιμαζόμενη για επερχόμενη σύγκρουση, η ηγεσία του ΚΚΕ είχε φροντίσει πριν από το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών να ζητήσει υποστήριξη από τους βόρειους γείτονες, οι οποίοι έδειξαν θετικοί. Ομως, κατά τη διάρκεια της Δεκεμβριανής αναμέτρησης, οι Σοβιετικοί έβαλαν φρένο στις προσδοκίες του ΚΚΕ. Οπως είναι πλέον γνωστό, στις 8 Δεκεμβρίου 1944, ο Δημητρώφ, αφού προώθησε προς τη Μόσχα το αίτημα του ΚΚΕ για βοήθεια, απάντησε την επόμενη μέρα αρνητικά στους Ελληνες. Οι Βούλγαροι σύντροφοι ήταν διατεθειμένοι να βοηθήσουν αλλά μόνον εφόσον οι Σοβιετικοί θα συναινούσαν, γεγονός που σε εκείνη τη φάση αποδείχτηκε φρούδα ελπίδα. Ούτε ο Τίτο έδειξε πρόθυμος να συμπαρασταθεί εμπράκτως στους Ελληνες συντρόφους, παρά τις υποσχέσεις που είχε δώσει σε αυτούς νωρίτερα, φοβούμενος πιθανότατα μια βρετανική εμπλοκή και στη Γιουγκοσλαβία. Ετσι, το ΚΚΕ βρέθηκε απομονωμένο, να βαδίζει αντίθετα στον άνεμο και να ηττάται σκληρά.

Η μάχη της Αθήνας προκάλεσε χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, τεράστιες υλικές καταστροφές κι ένα συλλογικό τραύμα που έκανε δεκαετίες για να κλείσει. Τα Δεκεμβριανά, όμως, εκτός από ορόσημο για τη σύγχρονη πολιτική μας ιστορία, αποτελούν ένα σημαντικό μάθημα για το πώς πρέπει να σκέφτεται και να λειτουργεί μια πολιτική ηγεσία όταν βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα «ρήξη ή συμβιβασμός».

Από μια κρίση, λοιπόν, όπως αυτή των Δεκεμβριανών, προκύπτουν μερικές βασικές διδαχές, που είναι χρήσιμο να λαμβάνουν υπόψη τους όσοι βρίσκονται σε οριακές καταστάσεις. Πρώτον: ποτέ μην ξεκινάς να σχεδιάζεις και κυρίως να υλοποιείς μια μεγάλη ρήξη που θα έχει δραματικές συνέπειες στο σύνολο του πληθυσμού, αν δεν είσαι σίγουρος πως μπορείς να φτάσεις στο τέλος νικητής ή έστω αν δεν γνωρίζεις τον τρόπο από τον οποίο θα βγεις από την κρίση «σώος» εάν τα πράγματα δεν εξελιχθούν σύμφωνα με τις επιθυμίες σου. Γιατί είναι βέβαιο πως αν χάσεις μια τέτοιας σημασίας αναμέτρηση (είτε είναι πολιτική είτε ένοπλη), οι καλύτερες λύσεις που θα έχεις στη συνέχεια θα είναι χειρότερες και από τον δυσμενέστερο προγενέστερο συμβιβασμό.

Δεύτερον, ποτέ μην υπερτιμάς τις δυνάμεις σου και μην υποτιμάς τους αντιπάλους σου. Οταν δεν είσαι σίγουρος για τον συσχετισμό των δυνάμεων είναι φρονιμότερο να συμπεριφερθείς συντηρητικά και με πνεύμα μετριοπάθειας, γιατί τουλάχιστον έτσι δεν κινδυνεύεις να συντριβείς.

Και τρίτον, να σέβεσαι τη θέση της χώρας σου στη δομή του διεθνούς συστήματος. Η συμπεριφορά σου να μη βρίσκεσαι σε αναντιστοιχία με αυτήν. Σε ό,τι αφορά τις μικρές χώρες ιδιαίτερα, οι διεθνείς συσχετισμοί είναι αποφασιστικής σημασίας για την εξέλιξη των πραγμάτων και όταν τα κράτη το ξεχνούν, ο λογαριασμός μπορεί να αποδειχτεί ακριβός.

Βέβαια, γνωρίζουμε πως οι Ελληνες κομμουνιστές δεν πήραν κάποιο χρήσιμο μάθημα από το δράμα των Δεκεμβριανών. Λίγους μήνες μετά την ήττα τους διακήρυσσαν περήφανα πως οι εξελίξεις «επιβεβαιώνουν περίτρανα το δίκαιο και ουσιαστικό περιεχόμενο του αγώνα του Δεκέμβρη». Αρχίζω να φοβάμαι, πως αυτή η παράδοση, η ελληνική Αριστερά παραδομένη στον ανορθολογικό βολονταρισμό της, να μην κατανοεί το εξωτερικό περιβάλλον και τις ευρύτερες συνθήκες, συνεχίζει να διαιωνίζεται με την κυβέρνηση Τσίπρα.

* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.