Μια δημοκρατική ματιά στο δημοψήφισμα
Γράφει ο Σταύρος Καλεντερίδης
Πολιτικός επιστήμονας, διεθνολόγος και επικοινωνιολόγος
Με δεδομένο τις εξελίξεις των διαπραγματεύσεων της Ελληνικής κυβέρνησης στις Βρυξέλλες, ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τη λέξη «δημοψήφισμα». Είτε πρόκειται για τον υπουργό οικονομικών είτε για βουλευτές και στελέχη των δύο κομμάτων της συγκυβέρνησης, η πάλαι ποτέ λέξη-ταμπού έχει αρχίσει να διακρίνεται ως ελπίδα διεξόδου και νομιμοποίησης για μια κυβέρνηση που αποζητά από ότι φαίνεται την επιβολή νέων μέτρων στη χώρα. Δυστυχώς όμως για τη νέα κυβέρνηση αλλά και για εμάς τους πολίτες, το δημοψήφισμα δεν μπορεί ποτέ να αποτελέσει διέξοδο για οποιοδήποτε πολιτικό, κοινωνικό ή οικονομικό ζήτημα στην Ελλάδα.
Γράφει ο Σταύρος Καλεντερίδης
Πολιτικός επιστήμονας, διεθνολόγος και επικοινωνιολόγος
Με δεδομένο τις εξελίξεις των διαπραγματεύσεων της Ελληνικής κυβέρνησης στις Βρυξέλλες, ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τη λέξη «δημοψήφισμα». Είτε πρόκειται για τον υπουργό οικονομικών είτε για βουλευτές και στελέχη των δύο κομμάτων της συγκυβέρνησης, η πάλαι ποτέ λέξη-ταμπού έχει αρχίσει να διακρίνεται ως ελπίδα διεξόδου και νομιμοποίησης για μια κυβέρνηση που αποζητά από ότι φαίνεται την επιβολή νέων μέτρων στη χώρα. Δυστυχώς όμως για τη νέα κυβέρνηση αλλά και για εμάς τους πολίτες, το δημοψήφισμα δεν μπορεί ποτέ να αποτελέσει διέξοδο για οποιοδήποτε πολιτικό, κοινωνικό ή οικονομικό ζήτημα στην Ελλάδα.
Αυτό συμβαίνει διότι ο θεσμός του δημοψηφίσματος στη χώρα μας έχει θεσμοθετηθεί στο Σύνταγμα με τον πλέον αντιδημοκρατικό τρόπο.
Συγκεκριμένα, ο μόνος πολίτης που μπορεί να εκκινήσει τη δημοψηφισματική διαδικασία είναι ο πρωθυπουργός (άρθρο 44§2 του Συντάγματος). Αντιστοίχως, ο μόνος που μπορεί να θέσει το θέμα αλλά και τις επιλογές που θα έχουν οι πολίτες στην κάλπη κατά το δημοψήφισμα είναι επίσης ο πρωθυπουργός. Προφανώς, όποιος ελέγχει τα ερωτήματα του δημοψηφίσματος, και τη διατύπωση αυτών, μπορεί να ελέγξει και το αποτέλεσμα. Εύλογα λοιπόν διακρίνεται η πρωθυπουργοκεντρική φύση των δημοψηφισμάτων στην Ελλάδα καθώς και η συγκέντρωση της εξουσίας σε έναν μόνο άνθρωπο, κάτι το οποίο είναι βέβαια αντίθετο με τη φύση των δημοψηφισμάτων.
Συγκεκριμένα, ο μόνος πολίτης που μπορεί να εκκινήσει τη δημοψηφισματική διαδικασία είναι ο πρωθυπουργός (άρθρο 44§2 του Συντάγματος). Αντιστοίχως, ο μόνος που μπορεί να θέσει το θέμα αλλά και τις επιλογές που θα έχουν οι πολίτες στην κάλπη κατά το δημοψήφισμα είναι επίσης ο πρωθυπουργός. Προφανώς, όποιος ελέγχει τα ερωτήματα του δημοψηφίσματος, και τη διατύπωση αυτών, μπορεί να ελέγξει και το αποτέλεσμα. Εύλογα λοιπόν διακρίνεται η πρωθυπουργοκεντρική φύση των δημοψηφισμάτων στην Ελλάδα καθώς και η συγκέντρωση της εξουσίας σε έναν μόνο άνθρωπο, κάτι το οποίο είναι βέβαια αντίθετο με τη φύση των δημοψηφισμάτων.
Με έναν τόσο απλό και εύκολο τρόπο, το Σύνταγμα αφενός αποκλείει τους πολίτες από τη διαδικασία του δημοψηφίσματος, αφετέρου εξασφαλίζει τον έλεγχο και την αυξημένη επιρροή της εκάστοτε κυβέρνησης στο δημοψηφισματικό αποτέλεσμα. Πριν λοιπόν καλωσορίσει κανείς με χαμόγελα τα «δημοκρατικά» ανοίγματα του εκάστοτε πολιτικού για δημοψήφισμα, αξίζει να εξετάσουμε τον εν λόγω θεσμό από μια πραγματικά δημοκρατική σκοπιά.
Ένα δημοκρατικό δημοψήφισμα λοιπόν θα ήταν συνταγματικά κατοχυρωμένο ωςεργαλείο των πολιτών και όχι των κυβερνώντων - οι οποίοι έχουν ήδη περισσότερη εξουσία από ότι θα έπρεπε. Αυτό σημαίνει πως η πρωτοβουλία για τη διενέργεια δημοψηφίσματος οφείλει να ανήκει αποκλειστικά στους πολίτες. Οι πολίτες δηλαδή πρέπει να μπορούν να εκκινούν τη διαδικασία κατόπιν συλλογής ορισμένου από τον νόμο αριθμού υπογραφών (είτε φυσικά είτε διαδικτυακά). Επιπροσθέτως, οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να είναι αυτοί που θα επιλέξουν το πώς θα τεθούν τα ερωτήματα στα ψηφοδέλτια του δημοψηφίσματος έτσι ώστε να μην επηρεάσει και αλλοιώσει η πολιτεία το εκάστοτε κοινωνικό αίτημα που εκφράζεται μέσω της διαδικασίας του δημοψηφίσματος.
Συνεχίζοντας τη δημοκρατική προσέγγιση, το δημοκρατικό δημοψήφισμα πρέπει να φροντίζει πως οι πολίτες μένουν ανεπηρέαστοι από τις εκατέρωθεν επικοινωνιακές προπαγάνδες και προσπάθειες ελέγχου και χειραγώγησης της κοινής γνώμης (από μεγάλα Μ.Μ.Ε., προβεβλημένους πολιτικούς, κέντρα ισχύος, κτλ.). Αυτό προϋποθέτει τη δυνατότητα έκφρασης επιχειρημάτων από κάθε οργανισμό, οργάνωση, εταιρία και πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Πολιτών που εμπλέκεται με το θέμα του δημοψηφίσματος. Ταυτόχρονα, επιβάλλεται η εξασφάλιση της ισότιμης μεταχείρισης και προβολής των διαφορετικών απόψεων στα διάφορα μέσα ενημέρωσης. Τέλος, απαιτείται να υπάρχουν όρια στις χρηματοδοτήσεις διαφημίσεων και πολιτικών μηνυμάτων υπέρ ή κατά της κάθε άποψης.
Επειδή δεν έχουμε ζήσει κάποιο δημοψήφισμα στη σύγχρονη εποχή της Ελλάδας, αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορούμε να φανταστούμε τι θα σήμαινε την εποχή των νέων τεχνολογιών και της επικοινωνίας η άκρατη διαφήμιση (καμπάνιες, εκδηλώσεις κτλ.) ειδικών συμφερόντων και πως θα επηρεαζόταν το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος στη χώρα μας. Αρκεί απλά κανείς να εξετάσει τις αποτυχημένες περιπτώσεις της Σκωτίας και της Ελβετίας για να καταλάβει πως επηρεάζεται η κοινή γνώμη στις μέρες μας αν δεν υπάρχει συνταγματικά κατοχυρωμένη ισότιμη και δημοκρατική συμμετοχή.
Προφανώς, το δημοψήφισμα που έχουμε τώρα στην Ελλάδα, μόνο δημοκρατικό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Με αυτήν την μικρή παρουσίαση του τι θα σήμαινε ένα δημοκρατικό δημοψήφισμα, καθίσταται επίσης πρόδηλο πως το εν λόγω εργαλείο δεν είναι απλά ένα ερώτημα που εξυπηρετεί την ατζέντα της πολιτικής ηγεσίας, με δυο μονοδιάστατες επιλογές «ναι» ή «όχι», των οποίων επιλογών οι πολίτες ποτέ δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις. Κάτι τέτοιο άλλωστε θα ήταν απλά μηδενιστικό και εθνικά αυτοκαταστροφικό και δεν θα το επιθυμούσε σίγουρα κανείς πολιτικός της χώρας.
Σε μια εποχή που η ανάγκη έκφρασης και συμμετοχής των πολιτών είναι μεγαλύτερη από ποτέ, έχει έρθει η ώρα να μεταβούμε από ένα «ολιγαρχικού» τύπου δημοψήφισμα σε ένα πραγματικά δημοκρατικό θεσμό που θα ενδυναμώσει το ρόλο και τη θέση του πολίτη. Έχει έρθει η ώρα να απορρίψουμε μια και καλή τα όπλα της παλιάς φρουράς η οποία επιμένει να χρησιμοποιεί τις δημοκρατικές πρακτικές ως επικοινωνιακά εργαλεία εντυπωσιασμού και εντυπώσεων. Μπορούμε πλέον να επανακαθορίσουμε τις έννοιες και να διεκδικήσουμε ένα δημοψήφισμα που προσφέρει λύσεις και διεξόδους, ένα δημοψήφισμα υπέρ του πολίτη και όχι εναντίον του.
Aκολούθησε τον Σταύρος Καλεντερίδης Twitter:www.twitter.com/kalenteridis
Κατα την φτωχη μου γνωμη, απο τη στιγμη που αποδειχθηκε και στην πραξη οτι τουτη η κυβερνηση τελικα διπραγματευοτανε με οποια λαθη που πιθανον εκανε, θεωρω οτι ΔΕΝ υπηρχε περιπτωση να τους αφησουν να γινουν εκλογες. ΜΗΝ ξεχναμε τι επαθε ο ΓΑΠ οταν τους ειπε την ιδια λεξη. ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΠΑΠΑΔΗΜΟΥ χωρις εκλογες ετσι απλα. Απο την στιγμη που ολα θα τα πληρωσουμε εεμεις ( παρ' οτι δεν τα φαγαμε μαζι τους ) με ικανοποιει πληρως η κινηση της παρουσας κυβερνησης παρ' οτι δεν την ψηφισα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΜ58 Η κίνηση της κυβέρνησης με ικανοποιεί πλήρως και εμένα. Αναφορικά με την περισσότερη δημοκρατία στα δημο΄ψηφίσματα, επιτρέψετε μου κ. Καλεντερίδη να πω ότι η κατάσταση που θα παρουσιαζόταν σε τέτοια περίπτωση δεν θα διέφεραι με της Ρωσικές κούκλες ματρούσκα, δηλαδή και πάλι θα χρειαζόταν ανάληψη ευθυνών κλπ κλπ κλπ...
ΑπάντησηΔιαγραφήΕν κατακλειδι : Από το να φυτοζωουμε, καλυτερα ας πεθανουμε ορθιοι. Προσοχη στην παγιδα του Εθνικου διχασμου ! Ειμαστε ολοι Ελληνες και εμεις θα πληρωσουμε οχι οι κυβενρωντες ολων των παραταξεων !
ΔιαγραφήΠες αληθεια τωρα .......... ο ιδιος εισαι και γραφεις με 2 διαφορετικους λογαριασμους ετσι;
ΔιαγραφήΌχι δεν είναι ο ίδιος φίλε. Άλλοι ήταν αυτοί που στο παρελθόν έγραφαν εδώ μέσα με διπλούς και ορισμένοι και με τριπλούς λογαριασμούς ή ως ανώνυμοι σχολιαστές με διαφορετικά ψευδώνυμα.
ΔιαγραφήΣτο λέω εγώ ο ταπεινός, ο τελευταίος των τελευταίων κι αν θες με πιστεύεις.
Το καλύτερο είναι να μην ρίχνουμε το επίπεδο όταν διαφωνούμε με τον άλλο/ους αλλά απλώς να λέμε τη γνώμη μας με σεβασμό.
Αμήν!
Διαγραφή1) "Ένα δημοκρατικό δημοψήφισμα λοιπόν θα ήταν συνταγματικά κατοχυρωμένο ως εργαλείο των πολιτών και όχι των κυβερνώντων - οι οποίοι έχουν ήδη περισσότερη εξουσία από ότι θα έπρεπε. Αυτό σημαίνει πως η πρωτοβουλία για τη διενέργεια δημοψηφίσματος οφείλει να ανήκει αποκλειστικά στους πολίτες"
ΑπάντησηΔιαγραφήΌχι αγαπητέ Σταύρο. Σε ένα πραγματικά δημοκρατικό πολίτευμα η πρωτοβουλία για διενέργεια δημοψηφίσματος πρέπει να ανήκει και στον πρωθυπουργό ή τον πρόεδρο (ανάλογα αν έχουμε Προεδρευόμενη ή Προεδρική Δημοκρατία) και στους πολίτες αν μαζέψουν έναν σεβαστό αριθμό (και όχι 3.000, 10.000 ή 100.000 άτομα) υπογραφών που θα ορίζεται από το Σύνταγμα. Κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον 500.000 - 600.000 υπογραφές πολιτών και για λόγους Δημοκρατίας αλλά και για λόγους Εθνικής ασφάλειας:
α) Συγκεκριμένος, σεβαστός αριθμός λοιπόν για να μην μπορούν κάποιοι να παίξουν βρώμικα πολιτικά παιχνίδια εναντίον της εκάστοτε κυβέρνησης.
β) Σεβαστός αριθμός υπογραφών για να μην μπορούν ούτε οι Τούρκοι με μερικές χιλιάδες υπογραφές δικών τους μέσα στη Μουσουλμανική μειονότητα Θράκης να δημιουργήσουν θέματα με διάφορα δημοψηφίσματα (τοπικά ή σε όλη τη χώρα) στη Θράκη. N. 3463/2006(ΦΕΚ Α 114/30.6.2006) άρθρο 216 περί τοπικών δημοψηφισμάτων
Σε τέτοια περίπτωση μπορεί μεν να ψηφίσουν όλοι οι πολίτες της χώρας ή μόνο της Θράκης(αν είναι μόνο τοπικό το δημοψήφισμα) αλλά οι εντυπώσεις θα έχουν δημιουργηθεί όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα. Αν είναι μόνο τοπικό και δεν πάνε όλοι οι κάτοικοι της Θράκης να ψηφίσουν και πάνε όλοι οι στρατολογημένοι της 'Άγκυρας (50.000- 80.000 άτομα) τότε μπορεί να ξυπνήσουμε ένα πρωί και να τρίβουμε τα μάτια μας. Αυτό είναι το χειρότερο σενάριο. Χρειάζεται λοιπόν συνεχής επαγρύπνηση σε τέτοια θέματα. Σήμερα η μουσουλμανική μειονότητα Θράκης αποτελείται περίπου από 100.000 άτομα. Το 35% είναι Πομάκοι, το 15% Αθίγγανοι και το 50% Τούρκοι (ή νιώθουν Τούρκοι, πάντως σε κάθε περίπτωση θεωρούν πατρίδα τους την Τουρκία).. Μιλάμε δηλαδή περίπου για 50.000 άτομα + όσους άλλους μπορέσει να στρατολογήσει η Τουρκία με χρήμα για να μαζέψουν υπογραφές για δημοψήφισμα και στη συνέχεια να ψηφίσουν αυτό που θα τους πει η Άγκυρα.
2) "Συγκεκριμένα, ο μόνος πολίτης που μπορεί να εκκινήσει τη δημοψηφισματική διαδικασία είναι ο πρωθυπουργός (άρθρο 44§2 του Συντάγματος). Αντιστοίχως, ο μόνος που μπορεί να θέσει το θέμα αλλά και τις επιλογές που θα έχουν οι πολίτες στην κάλπη κατά το δημοψήφισμα είναι επίσης ο πρωθυπουργός. Προφανώς, όποιος ελέγχει τα ερωτήματα του δημοψηφίσματος, και τη διατύπωση αυτών, μπορεί να ελέγξει και το αποτέλεσμα"
Το ότι μόνο ο πρωθυπουργός μπορεί να εκκινήσει τη διαδικασία και μόνο αυτός μπορεί θέσει το ερώτημα είναι όντως ένα μεγάλο αρνητικό του Συντάγματος μας. Θα έπρεπε να μπορούν και οι πολίτες.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο αρχηγός μιας κυβέρνησης να μην έχει το δικαίωμα να ρωτήσει απευθείας με δημοψήφισμα τον λαό. Που ακούστηκε αυτό και πόσο δημοκρατικό θα ήταν?
3) “Συνεχίζοντας τη δημοκρατική προσέγγιση, το δημοκρατικό δημοψήφισμα πρέπει να φροντίζει πως οι πολίτες μένουν ανεπηρέαστοι από τις εκατέρωθεν επικοινωνιακές προπαγάνδες και προσπάθειες ελέγχου και χειραγώγησης της κοινής γνώμης (από μεγάλα Μ.Μ.Ε., προβεβλημένους πολιτικούς, κέντρα ισχύος, κτλ.). Αυτό προϋποθέτει τη δυνατότητα έκφρασης επιχειρημάτων από κάθε οργανισμό, οργάνωση, εταιρία και πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Πολιτών που εμπλέκεται με το θέμα του δημοψηφίσματος. Ταυτόχρονα, επιβάλλεται η εξασφάλιση της ισότιμης μεταχείρισης και προβολής των διαφορετικών απόψεων στα διάφορα μέσα ενημέρωσης. Τέλος, απαιτείται να υπάρχουν όρια στις χρηματοδοτήσεις διαφημίσεων και πολιτικών μηνυμάτων υπέρ ή κατά της κάθε άποψης”.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌλα αυτά σωστά και συμφωνούμε αλλά στην πράξη συναντάνε δυσκολίες.
Η καλύτερη δημοκρατική εγγύηση είναι ο κάθε πολίτης της χώρας να διαβάζει όσες πιο πολλές πηγές μπορεί (και της χώρας του και ξένες) να ακούει ραδιόφωνο, να βλέπει τηλεόραση, να διαβάζει σελίδες στο διαδίκτυο, να διαβάζει βιβλία, να παρακολουθεί ομιλίες. Να είναι ενεργός πολίτης, να διασταυρώνει πηγές, όχι πολίτης του ορθάδικου, του εύκολου, του ρουσφετιού και όχι κομματικοποιημένος αλλά πολιτικοποιημένος που είναι το σωστό για έναν πολίτη.
Αν είναι ενεργός πολίτης μπορεί να αντιληφθεί και το κάθε ερώτημα και τις επιπτώσεις. Θα αναπτύξει πολιτική, γεωπολιτική και στρατηγική σκέψη, θα τη βελτιώνει διαρκώς, θα αντιλαμβάνεται ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο καθένας που μιλάει (είτε πολιτικός είτε απλός πολίτης) και θα καταλαβαίνει και τις επιπτώσεις της κάθε πολιτικήςπρότασης αλλά και τα κίνητρα τους καθενός.