Πολιτικοί σχεδιασμοί με όχημα τον εκλογικό νόμο

του Σταύρου Λυγερού
Η σχετικά μικρή συμμετοχή στο συλλαλητήριο των “Παραιτηθείτε” επιβεβαίωσε αυτό που προκύπτει και από τις δημοσκοπήσεις. Η συμμαχία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ χάνει πολύ εκλογικό έδαφος, αλλά δεν καταρρέει. Οι πολίτες είναι σε συντριπτικό βαθμό δυσαρεστημένοι με την κυβέρνηση. Μόνο περίπου ένας στους πέντε έχει θετική και μάλλον θετική γνώμη για το έργο της. Από την άλλη πλευρά, όμως, σχεδόν έξι στους δέκα θέλουν να της δοθεί περισσότερος χρόνος. Μόνο ένας στους τρεις θέλει εκλογές τώρα.
Τα παραπάνω στοιχεία σκιαγραφούν μία ασταθή πολιτική ισορροπία. Ενώ η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών δυσφορεί και παίρνει αποστάσεις από την κυβέρνηση Τσίπρα δεν επιθυμεί την άμεση ανατροπή της. Και αυτό, επειδή δεν βλέπει πραγματικά εναλλακτική πολιτική λύση.
Η βασική αιτία της διάχυτης κοινωνικής δυσαρέσκειας είναι τα αλλεπάλληλα επώδυνα μνημονιακά μέτρα (περικοπές, υπερφορολόγηση, πλειστηριασμοί κλπ). Πέρα από την οργή τους για τα μέτρα που λαμβάνει η κυβέρνηση, στη μεγάλη πλειονότητά τους οι πολίτες θεωρούν πως η επάνοδος των “γαλάζιων” στην εξουσία δεν θα άλλαζε ουσιαστικά τα πράγματα. Κρίνοντας και από το πρόσφατο παρελθόν και από τις διακηρύξεις του Μητσοτάκη θεωρούν ότι μία κυβέρνηση με κορμό τη ΝΔ θα συνέχιζε να βαδίζει στο ίδιο μνημονιακό μονοπάτι.
Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι πάντα υπάρχει ένας παράγοντας αδράνειας στην εκλογική συμπεριφορά των πολιτών. Αυτός ισχύει και στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ παρότι είναι σχετικά χαλαρή η πολιτική σχέση μαζί του των κεντροαριστερών, αλλά και κεντροδεξιών που το 2012 και το 2015 τον ψήφισαν.
Όσοι λόγω των Μνημονίων είχαν πάρει αποστάσεις από το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ, μπορεί να είναι τώρα από δυσαρεστημένοι έως εξοργισμένοι με την κυβέρνηση Τσίπρα, αλλά δεν επιστρέφουν εκλογικά στα παλιά κόμματά τους. Επειδή, μάλιστα, δεν βλέπουν να υπάρχει αξιόπιστη αντιμνημονιακή πολιτική δύναμη, βρίσκονται σε μία κατάσταση εκλογικού μετεωρισμού.
Η ιδιότυπη αυτή πολιτική ατμόσφαιρα εκ των πραγμάτων δίνει χρόνο στην κυβέρνηση. Προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργεί και η προσδοκία της αγοράς ότι μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης, η επικράτηση κλίματος πολιτικής σταθερότητας και ηρεμίας θα τονώσει τη δοκιμαζόμενη πραγματική οικονομία.
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, δεν έχει περιθώρια επιτυχίας η τακτική της ΝΔ που προσπαθεί με γιουρούσι να ανατρέψει ή τουλάχιστον να αποσταθεροποιήσει την κυβέρνηση. Με άλλα λόγια, το συλλαλητήριο της κίνησης “Παραιτηθείτε” ήταν εξαρχής καταδικασμένο να μην επιτύχει τον στόχο του. Δεν είναι τυχαίο ότι συγκέντρωσε μόλις 8.000 διαδηλωτές, όταν είχε την έμμεση πλην σαφή υποστήριξη όχι μόνο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά και του ΠΑΣΟΚ και του Ποταμιού.
Η συμμετοχή θα ήταν, μάλιστα, μικρότερη εάν δεν φρόντιζε αρχικά ο Φίλης και στη συνέχεια η Γεροβασίλη, ο Σκουρλέτης και ο Κατρούγκαλος να αναγορεύσουν τους “Παραιτηθείτε” σε αντίπαλο δέος, εάν όχι σε εχθρό. Στην πραγματικότητα, είναι η κυβέρνηση που μετέτρεψε το συλλαλητήριο σε κεντρικό πολιτικό θέμα.
Στο Μαξίμου δεν το βλέπουν έτσι. Θεωρούν επιτυχή τον εκ μέρους τους επικοινωνιακό χειρισμό. Για την ακρίβεια, θεωρούν –όπως μας είπε κυβερνητική πηγή– ότι εξ αντιδιαστολής «η αποτυχία της συγκέντρωσης συνιστά έμμεση ψήφο εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση και ήττα για τον Μητσοτάκη. Αν και η ΝΔ προσπάθησε αρχικά να κρυφτεί πίσω από άγνωστα πρόσωπα, την αναγκάσαμε να φανεί και να εισπράξει το πολιτικό κόστος».
Εκ του αποτελέσματος κρίνοντας, η διαπίστωση δεν είναι λάθος. Πιεζόμενος αφενός από τους σκληροπυρηνικούς της ΝΔ που εκφράζει ο Γεωργιάδης, αφετέρου από τις κυβερνητικές βολές, ο Κυριάκος εμμέσως πλην σαφώς “ευλόγησε” το συλλαλητήριο των “Παραιτηθείτε”. Το αποτέλεσμα είναι ότι ως αρχηγός σε μεγάλο βαθμό το χρεώθηκε πολιτικά. Αντιθέτως, ο Άδωνις κέρδισε ψήφους.
“Το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού”. Θα έπρεπε να είχε γίνει μάθημα του Μητσοτάκη το πάθημά του με την απαίτηση για προκήρυξη εκλογών. Πριν λίγους μήνες, υποκύπτοντας στις εσωκομματικές πιέσεις κυρίως της ομάδας Σαμαρά, είχε ουσιαστικά υιοθετήσει τη γραμμή της “αριστερής παρένθεσης”. Εκτιμώντας ότι η αξιολόγηση δεν θα ολοκληρωθεί και πως αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να στηθούν κάλπες πριν το καλοκαίρι, το ζήτησε για να φανεί ότι η ανατροπή της κυβέρνησης Τσίπρα θα ήταν δικό του έργο.
Μπορεί με το ξεφούσκωμα των “Παραιτηθείτε” ο Τσίπρας να κέρδισε έναν πόντο στο πολιτικό παιχνίδι, αλλά τα δύσκολα παραμένουν μπροστά του. Το καλοκαίρι εκ των πραγμάτων είναι από πολιτικής απόψεως χαλαρό, αλλά το φθινόπωρο τον περιμένουν σκληρές δοκιμασίες. Ούτε η αλλαγή του εκλογικού συστήματος, ούτε το άνοιγμα της συζήτησης για τη συνταγματική αναθεώρηση μπορούν να μετατοπίσουν για μεγάλο διάστημα το κέντρο βάρους της ατζέντας από τα προβλήματα επιβίωσης ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων του πληθυσμού.
Προς το παρόν, όμως, η αλλαγή του εκλογικού συστήματος προσφέρει δυνατότητες και χρησιμοποιείται από την κυβέρνηση για να σπάσει την άτυπη πολιτική απομόνωσή της και να αναδιατάξει το πλαίσιο δυνητικών μελλοντικών συνεργασιών.
Όπως είναι γνωστό, ο υπουργός Εσωτερικών έχει εισηγηθεί ένα αναλογικότερο εκλογικό σύστημα, με σημαντική μείωση του πριμ από 50 σε 28 έδρες. Για να αποσπάσει τη συναίνεση των άλλων κυβερνητικών στελεχών και της Κουμουνδούρου φρόντισε να θέσει και κάποιους όρους που μπορούν να λειτουργήσουν επ’ ωφελεία του ΣΥΡΙΖΑ. Τέτοιοι όροι είναι το πριμ να λαμβάνει όχι υποχρεωτικά το πρώτο κόμμα, αλλά άθροισμα κομμάτων που έχουν προεκλογικά δεσμευθεί να συνεργασθούν για τον σχηματισμό κυβέρνησης και εφόσον έχουν υπερβεί αθροιστικά το 40%. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, όμως, η πρότασή του χάνει έδαφος.
Από τη μεταπολίτευση η Αριστερά υποστήριζε παγίως την απλή αναλογική με επιχείρημα ότι είναι το πιο δίκαιο σύστημα όσον αφορά την κατανομή των εδρών. Παρέκαμπτε τον κίνδυνο της ακυβερνησίας, επειδή δεν την απασχολούσε. Στην πραγματικότητα, η απλή αναλογική έφθασε να εγγραφεί στο γονίδιο της Αριστεράς και επειδή την εξυπηρετούσε κομματικά.
Τα πράγματα άλλαξαν όταν στις αρχές του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε κυβέρνηση. Τότε που ο άνεμος φούσκωνε τα εκλογικά πανιά του Τσίπρα, στο Μαξίμου άρχισαν να σκέπτονται διαφορετικά. Επειδή, όμως, η απλή αναλογική είχε αναγορευθεί σε ιδεολογικοπολιτικό ταμπού για τον κομματικό μηχανισμό, ποτέ δεν είπαν ρητά ότι την εγκαταλείπουν. Άρχισαν, όμως, δειλά-δειλά να επικαλούνται τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η καθιέρωσή της.
Επειδή, όμως, το 2015 οι πολιτικές προτεραιότητες ήταν άλλες και η αλλαγή του εκλογικού συστήματος δίχαζε την Κουμουνδούρου, το ζήτημα αφέθηκε για αργότερα. Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πλέον δεύτερο κόμμα, λόγω των δικών του απωλειών και όχι επειδή η ΝΔ έχει δυναμική.
Αν και στο Μαξίμου (όπως όλοι οι κατά καιρούς ένοικοί του) αρέσκονται να πιστεύουν ότι θα καταφέρουν να αντιστρέψουν το κλίμα, δεν είναι αιθεροβάμονες να σχεδιάζουν με βάση το ιδεατό σενάριο. Έτσι κι αλλιώς τα ποσοστά των δύο μεγάλων κομμάτων κινούνται πλέον σε χαμηλά επίπεδα, γεγονός που κατά πάσα πιθανότητα θα χρειάζεται η συνεργασία τριών κομμάτων για τον σχηματισμό κυβέρνησης.
Το νέο πολιτικό τοπίο ευνοεί την επάνοδο της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ στη θέση υπέρ της απλής αναλογικής. Έχει ζωτική ανάγκη, άλλωστε, από κινήσεις με αριστερό πρόσημο και κυρίως από κινήσεις που θα αποδεικνύουν πολιτική συνέπεια. Κάτι που θα δείχνει ότι οι εντυπωσιακές πολιτικές κωλοτούμπες στα μνημονιακά μέτωπα ήταν αποτέλεσμα εκβιασμού.
Εκτός αυτού, εάν η κυβέρνηση κατεβάσει νομοσχέδιο για καθιέρωση της απλής αναλογικής, θα υποχρεώσει το ΠΑΣΟΚ, την Ένωση Κεντρώων, αλλά πιθανόν και το ΚΚΕ και τη Χρυσή Αυγή να το υπερψηφίσουν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι παρά τη δεδομένη καταψήφιση εκ μέρους της ΝΔ, ο νέος εκλογικός νόμος έχει τις προϋποθέσεις να περάσει με πλειοψηφία πάνω από 200 βουλευτές, γεγονός που θα τον καταστήσει εφαρμόσιμο στις επόμενες εκλογές, όποτε αυτές και αν γίνουν.
Η σύγκλιση των μικρών κομμάτων του ενδιάμεσου χώρου με τον ΣΥΡΙΖΑ στο ζήτημα του εκλογικού συστήματος εκ των πραγμάτων θα ρηγματώσει το σημερινό άτυπο μέτωπο της αντιπολίτευσης εναντίον της κυβέρνησης και στο συγκεκριμένο ζήτημα θα απομονώσει τη ΝΔ. Εάν, μάλιστα, καταστεί δυνατή και η σύγκλιση στο μέτωπο της συνταγματικής αναθεώρησης, όπως θα επιδιώξει το Μαξίμου, τότε οι πολιτικές ισορροπίες θα διαφοροποιηθούν.
Σύμφωνα με αξιόπιστη πληροφορία, εάν τα πράγματα εξελιχθούν έτσι, ο Τσίπρας είναι αποφασισμένος να πραγματοποιήσει πολιτικά ανοίγματα προς τα μικρά κόμματα του ενδιάμεσου χώρου. Ανοίγματα που πιθανότατα θα λάβουν τη μορφή βολιδοσκόπησης για άμεση ή μελλοντική συμμετοχή στο κυβερνητικό σχήμα.
Στο Μαξίμου δεν έχουν παράπονα από τον Καμμένο και το κόμμα του, αλλά θεωρούν πως το κυβερνητικό δίδυμο ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ δεν έχει από μόνο του πλειοψηφική προοπτική. Για να εξισορροπήσουν τη δεδομένη πολιτικοεκλογική φθορά, σχεδιάζουν τη μελλοντική συγκρότηση ενός ευρύτερου συνασπισμού.
Στόχος τους είναι ο εν λόγω συνασπισμός να συμπεριλαμβάνει και το ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ και την Ένωση Κεντρώων και το Ποτάμι, εάν ο Θεοδωράκης τελικώς επιλέξει να πάει προς τον ΣΥΡΙΖΑ και όχι προς τη ΝΔ. Με τον τρόπο αυτό ελπίζουν να δώσουν την επόμενη εκλογική μάχη με προϋποθέσεις παραμονής στην εξουσία και όχι σαν από χέρι χαμένοι.
Δεδομένου ότι το ΚΚΕ και η Χρυσή Αυγή είναι έξω από το παιχνίδι των συνεργασιών, η καθιέρωση της απλής αναλογικής και η διατήρηση του 3% για την είσοδο στη Βουλή σημαίνει πως ρυθμιστής θα αναδειχθούν τα μικρά κόμματα του ενδιάμεσου χώρου. Αυτά θα επιλέγουν κάθε φορά εάν θα προσκολληθούν στον ΣΥΡΙΖΑ ή στη ΝΔ.
Στο Μαξίμου δεν το αγνοούν, αλλά δικαιολογημένα θεωρούν πως για να παραμείνει ο ΣΥΡΙΖΑ ένας από τους δύο πυλώνες του πολιτικού συστήματος δεν έχει άλλη επιλογή από το να ανοίξει το παιχνίδι. Με τον τρόπο αυτό θα θέσει τα μικρά κόμματα του ενδιάμεσου χώρου ενώπιον διλήμματος, το οποίο, μάλιστα, δεν αποκλείεται να προκαλέσει διασπαστικές τάσεις κυρίως στο ΠΑΣΟΚ και στο Ποτάμι.
Όπως μας είπε κυβερνητικός παράγοντας, «εάν επιλέξουν να συμπλεύσουν μαζί μας μπορούμε να χτίσουμε μία κεντροαριστερή συμμαχία εξουσίας με προγραμματικούς όρους και με σκοπό την ανασυγκρότηση της χώρας. Εάν συνεχίσουν να συμπλέουν με τη ΝΔ και μετά τις εκλογές συνεργασθούν στον σχηματισμό κυβέρνησης Μητσοτάκη, θα γίνει ξεκάθαρο ότι είναι εκδοχές της κεντροδεξιάς. Θα μας αφήσουν ελεύθερο το γήπεδο της κεντροαριστεράς πράγμα που θα μας αιμοδοτήσει εκλογικά. Όποιο μικρό κόμμα αρνηθεί να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες θα εξαφανιστεί. Εάν έχουμε πρόβλημα ακυβερνησίας από τα πράγματα η απλή αναλογική θα εγκαταλειφθεί και θα αναστηθεί ο δικομματισμός με πρωταγωνιστές τον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ».
Το τοπίο θα αρχίσει να ξεκαθαρίζει όταν το προσεχώς ο πρωθυπουργός θα συναντηθεί με τους πολιτικούς αρχηγούς για να συζητήσει μαζί τους το ζήτημα του εκλογικού νόμου. Η θέση του Μητσοτάκη δεν πρόκειται να αλλάξει και γι’ αυτό η προσοχή εστιάζεται στη στάση της Γεννηματά, του Λεβέντη, του Θεοδωράκη και του Κουτσούμπα.
Από τη δική τους στάση θα κριθεί εάν το πολιτικό άνοιγμα που σχεδιάζει το Μαξίμου θα έχει πιθανότητες επιτυχίας. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, εάν ο Τσίπρας βρει κάποια ανταπόκριση, θα ανοίξει την ατζέντα και θα θίξει και ζητήματα που αφορούν τη συνταγματική αναθεώρηση. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, στόχος του είναι να διαμορφώσει και σ’ αυτό το πεδίο όρους σύγκλισης.
Όλοι αυτοί οι πολιτικοί σχεδιασμοί, ωστόσο, έχουν την αχίλλειο πτέρνα ότι παρακάμπτουν την αντανάκλαση που ενδεχομένως να έχει από το φθινόπωρο στο πολιτικό επίπεδο ο Γολγοθάς που βιώνει ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού. Η πιθανή ενεργοποίηση του “κόφτη” λόγω αποκλίσεων όσον αφορά τους στόχους, οι απαιτήσεις της 2ης αξιολόγησης για κατάργηση και των τελευταίων εργασιακών δικαιωμάτων συνιστούν εκ των πραγμάτων σκληρές δοκιμασίες.
Με άλλα λόγια, δεν αποκλείεται η σημερινή ασταθής και ευνοϊκή για την κυβέρνηση ισορροπία να ανατραπεί, τροφοδοτώντας άλλου τύπου δυναμικές. Όταν το έθεσα έτσι σε υπουργό, άρχισε να λέει τα γνωστά στερεότυπα. Ξαφνικά σταμάτησε και μου είπε με ένα αμφίσημο χαμόγελο: «δεν έχεις υπολογίσει ότι ο Τσίπρας είναι Γκαστόνε!». Αξίζει να πούμε πως δεν είναι ο μόνος στην κυβέρνηση που ελπίζει ότι η περιβόητη τύχη του Τσίπρα δεν θα τον εγκαταλείψει ούτε αυτή τη φορά.