Η τουρκική βαρβαρότητα στην «τρίτη» άλωση της Κωνσταντινούπολης – Τα Σεπτεμβριανά του 1955

Κώστας Τσενκελίδης

• 
  Σεπτέμβριος 1955, όταν ξέσπασαν τα τραγικά επεισόδια

Στις 4:00 μ.μ. της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, η τουρκική εφημερίδα İstanbul Ekspres ανακοινώνει είδηση που πέφτει σαν βόμβα στα αυτιά των Τούρκων πολιτών στην Κωνσταντινούπολη. Στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ σημειώθηκε τεράστια έκρηξη από βόμβα, που όπως ανέφεραν και τα δημοσιεύματα, την είχαν τοποθετήσει Έλληνες.
Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για την έναρξη ενός οργανωμένου πογκρόμ κατά της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, αλλά και άλλων μειονοτήτων, που έμεινε στην ιστορία με τον όρο «Σεπτεμβριανά». Τα Σεπτεμβριανά αποτελούν μέρος ενός μακρύ καταλόγου διώξεων κατά αλλόθρησκων μειονοτήτων που μπορεί να ξεκίνησαν περί τα τέλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εντάθηκαν όμως από την εποχή των Νεότουρκων και ύστερα.

Το πρωτοσέλιδο της τουρκικής εφημερίδας İstanbul Ekspres

Λίγο μετά την ανακοίνωση της είδησης, άρχισαν οι συγκεντρώσεις των Τούρκων υπηκόων και η υποκίνησή τους για να στραφούν κατά των ελληνικών περιουσιών. Σύμφωνα με υπολογισμούς, καταστράφηκαν 1.004 σπίτια ενώ άλλα 2.500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές. Λεηλατήθηκαν 4.348 καταστήματα, σχολεία, εκκλησίες, ενώ βεβηλώθηκαν και τάφοι σε κοιμητήρια. Η κατάσταση κινδύνευε να τεθεί εκτός ελέγχου, όταν επενέβη ο στρατός τις πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου και επανάφερε την τάξη.

Παρέμβαση του στρατού και παύση των εχθροπραξιών

Την ίδια ώρα είχε εκδοθεί στρατιωτικός νόμος που απαγόρευε τη φωτογράφιση των καταστροφών στην ελληνική συνοικία της Πόλης. Δύο Έλληνες πήραν το ρίσκο να καταγράψουν τα γεγονότα, ο φωτογράφος Δημήτρης Καλούμενος και ο δημοσιογράφος Γιώργος Καράγιωργας. Ο Καλούμενος τραβούσε φωτογραφίες και ο Καράγιωργας είχε αναλάβει να κρύβει τα φιλμ σε μνήματα.

Όταν ηρέμησαν τα πνεύματα, και μετά την απέλασή του στην Ελλάδα, ο Έλληνας φωτογράφος διηγούνταν με ικανοποίηση: «Έκανα το καθήκον μου απέναντι στο Πατριαρχείο και την Ομογένεια. Τότε είχα τη δουλειά μου, το γραφείο μου, δεν έπαιρνα λεφτά καθόλου, ήμουν καλά, δόξα τω Θεώ. Όταν είδα τότε την κατάσταση εκεί, στον Τοπχανά, είπα κάτι σοβαρό θα γίνει εναντίον μας κι εγώ πρέπει να κάνω το καθήκον μου».

Το πλήγμα αυτό του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης ήρθε σε μια περίοδο που η μειονότητα παρουσίαζε άνθηση και υπήρχαν ευνοϊκές συνθήκες για τη συνύπαρξη των δύο λαών.

Η πτώση όμως του ρυθμού της οικονομικής ανάπτυξης από το 1955 και μετά, καθώς και η έναρξη της κυπριακής κρίσης, ανάγκασαν την τουρκική κυβέρνηση να υιοθετήσει μια πιο αυταρχική πολιτική, και έτσι ήρθε στο προσκήνιο το μειονοτικό ζήτημα. Η Άγκυρα, πριν από τα γεγονότα της 6ης Σεπτεμβρίου, όπως φαίνεται, είχε ήδη διαμορφώσει μια πιο εχθρική στάση έναντι της μειονότητας των Ελλήνων.

Από την Αθήνα δεν υπήρξε κάποια αντίδραση επί του ζητήματος στην Κωνσταντινούπολη. Οι ελληνικές εφημερίδες, μάλιστα, ανήγγειλαν τα γεγονότα με καθυστέρηση στο κοινό τους. Αυτό ίσως οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι δεν υπήρχε διάθεση να διαταραχθεί το μέτωπο στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Επιπλέον, ο τότε πρωθυπουργός Στρατάρχης Αλ. Παπάγος, που είχε εμπλακεί έντονα στο κυπριακό ζήτημα, νοσούσε βαρύτατα, και η ελληνική πλευρά είχε αναγκαστεί να υποχωρήσει. Μετά από έντονες συμμαχικές πιέσεις, οι δύο πλευρές κλήθηκαν να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να προβούν σε συμφιλίωση.

Οι έρευνες όμως των ελληνικών Αρχών, αλλά και η δίκη που έγινε το 1961 για την τουρκική εκδοχή της «Νύχτας των Κρυστάλλων», απέδειξαν ότι η βόμβα στο σπίτι του Κεμάλ ήταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια από την τουρκική κυβέρνηση. Πραγματική αιτία του πογκρόμ αυτού ήταν η εξέλιξη του Κυπριακού, η συγκυρία του οποίου μεθόδευσε την προβοκάτσια.

Ο εμπρησμός του ελληνικού προξενείου στη Σμύρνη

Ο Δημήτριος Καλούμενος θέλησε κι αυτός να εκφράσει τη δική του εκδοχή για τις μεθοδεύσεις με τις οποίες οδηγήθηκαν στα τραγικά γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου του 1955: «Τα Σεπτεμβριανά γεγονότα ήταν αγγλοτουρκική υπόθεση. Λόγω της κυπριακής τραγωδίας πλήρωσαν οι Κωνσταντινουπολίτες την καταστροφή. Άλλωστε, και στο πρόσφατο βιβλίο του ο καθηγητής Σπύρος Βρυώνης επιβεβαιώνει ότι οι Τούρκοι, οι Άγγλοι και οι Αμερικάνοι προσπάθησαν να αποσιωπήσουν την καταστροφή της Ρωμιοσύνης».

Το 2009 προβλήθηκε η ταινία Güz Sancisi (Πληγές του φθινοπώρου) που δημιούργησε πολύ θόρυβο και προκάλεσε αντιδράσεις στο τουρκικό κοινό. Η ταινία κινείται με άξονα τα γεγονότα των Σεπτεμβριανών. Αποδείχθηκε τελικά πολύτιμη γιατί πολλοί Τούρκοι αγνοούσαν τα γεγονότα αυτά. Η σκηνοθέτρια σε συνέντευξή της σχετικά με την ταινία δήλωσε: «Ασχολήθηκα με το παρελθόν για να δείξω ποιο πρέπει να είναι το μέλλον».

Πιο πρόσφατη ταινία-ντοκιμαντέρ που απεικονίζει τα γεγονότα της 6ης Σεπτεμβρίου είναι Η φρικτή νύχτα του Γιώργου Μουτεβελλή.

http://www.pontos-news.gr/article/140089/i-triti-alosi-tis-konstantinoypolis-ta-septemvriana-toy-1955