Είναι οριστική η ρήξη Τουρκίας - ΗΠΑ;

Οσο η Ρωσία θα έχει απόλυτη ανάγκη την Τουρκία επειδή οι «φωστήρες» του «βαθέος κράτους» δεν της άφησαν άλλη διέξοδο, η επάνοδος της Τουρκίας στο δυτικό στρατόπεδο είναι αδύνατη.  Η Τουρκία εξαρτάται ενεργειακά και με πολλούς άλλους τρόπους από τη Ρωσία. Πιθανή τελική κατάληξη ο διαμελισμός της.

Του Νίκου Σταματάκη*

Η ανακοίνωση μέτρων της αμερικανικής κυβέρνησης εναντίον των υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών της Τουρκίας, λόγω της συνεχιζόμενης κράτησης του ευαγγελιστή πάστορα Αντριου Μπράνσον, είναι η πρώτη φορά μετά το εμπάργκο όπλων της δεκαετίας του 1970 που οι ΗΠΑ έλαβαν οποιοδήποτε επίσημο μέτρο (πέραν κάποιων ταξιδιωτικών οδηγιών) εναντίον χώρας συμμάχου και μέλους του ΝΑΤΟ.  Σε πρώτη ανάγνωση τα μέτρα θεωρούνται μάλλον ήπια.  Επειδή όμως ήδη το Κογκρέσο έχει νομοθετήσει (τόσο για την παράδοση των F-35 όσο και για το εμπάργκο κατά της Ρωσίας το οποίο σπάνε τουρκικές εταιρείες), τα διοικητικά αυτά μέτρα αποτελούν «προειδοποιητικές βολές» που θα οδηγήσουν σε περισσότερα και εντονότερα εφόσον το αδιέξοδο δεν αρθεί. Με την ανακοίνωση των μέτρων αυτών, οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας εισέρχονται επίσημα σε φάση κρίσης από την οποία δεν πρόκειται να βγούν εάν δεν υποχωρήσει ο Ερντογάν - και όλα δείχνουν ότι δεν θα υποχωρήσει.  Είναι λοιπόν αυτή η κρίση οριστική και θα οδηγήσει στην συνολική αναδιάρθρωση της πολιτικής των ΗΠΑ στην Αν. Μεσόγειο;

Aκόμα και αυτή την ύστατη στιγμή, η ηγεσία των ΗΠΑ κάνει το παν για να κρατηθούν ανοιχτοί οι δίαυλοι επικοινωνίας με την αποστολή του αρχηγού των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη στρατηγού Michael Scaparotti στην Αγκυρα (1-2 Αυγούστου) για συνομιλίες.  Ειδικά το αμερικανικό Πεντάγωνο είναι ο ισχυρότερος υποστηρικτής των στενών δεσμών με την Αγκυρα με κάθε θυσία: «στρατηγική υπομονή» το ονομάζουν κατ’ ευφημισμό. 

Τι υπονοεί λοιπόν ο όρος «στρατηγική υπομονή»; 
1) Δεν είναι νοητή η απώλεια της Τουρκίας από τον στρατηγικό σχεδιασμό των ΗΠΑ και επομένως οποιαδήποτε θυσία για να διατηρηθεί στο δυτικό στρατόπεδο είναι θεμιτή.  
2) Το πρόβλημα με την Τουρκία είναι προσωποπαγές και θα διευθετηθεί με την «με οποιοδήποτε τρόπο» αποχώρηση του Ερντογάν. 
3) Είναι γνωστό σε όλους ότι η ρωσική διπλωματία είναι «συντηρητική» και παραδοσιακά σέβεται όλες τις συνθήκες που διέπουν τις σχέσεις των υπερδυνάμεων, της Λωζάνης, του Μοντρέ και φυσικά της Γιάλτας. Επομένως, σε περίπτωση που ΗΠΑ και Ρωσία βρουν τρόπο συνύπαρξης, τότε η Τουρκία φυσιολογικά θα αφεθεί να επανέλθει στις «στοργικές» αγκάλες των ΗΠΑ…

Αποψή μας είναι ότι είναι ότι τα παραπάνω αποτελούν «ευσεβείς πόθους» και πολύ δύσκολα θα επανέλθουν οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας στο προηγούμενο επίπεδο ακόμα και όταν ο Ερντογάν αποχωρήσει από την εξουσία.

1)    Οι διεθνείς σχέσεις βασίζονται στην εμπιστοσύνη και η Τουρκία έχει αποδείξει ότι είναι αναξιόπιστος σύμμαχος εδώ και περίπου 30 χρόνια…  Οι παλαιότεροι ίσως θυμούνται ομιλίες του Ted Galen Carpenter (ειδικού αναλυτή του περίφημου Cato Institute) με θέμα την «αναξιοπιστία της Τουρκίας ως συμμάχου» στην Ομοσπονδία Ν.Υόρκης εδώ και πάνω από 10 χρόνια (τότε που η Επιτροπή Εθνικών Θεμάτων ήταν ακόμα ενεργή…) Η μη συμμετοχή της στους δύο Πολέμους του Κόλπου και η «ισλαμιστική στροφή» έχουν καταστήσει την Τουρκία πλήρως αναξιόπιστη.

2)    Η «ισλαμιστική στροφή» της Τουρκίας έχει πολλές μορφές.  Αφορά την κοινωνική στροφή στο εσωτερικό της χώρας προς τον ισλαμισμό που είναι και η επικινδυνότερη, καθώς απομακρύνει μακροπρόθεσμα τη χώρα από τις δυτικές αξίες.  Αφορά επίσης την πολύπλευρη πρακτική βοήθεια που προσέφερε η Αγκυρα στο Ισλαμικό Κράτος με στόχο να δημιουργήσει αντιπερισπασμό στην άνοδο του κουρδικού εθνικισμού.  Και αφορά τέλος την «αντι-σιωνιστική» στροφή της Τουρκίας που ξεκίνησε το 2009 στο Νταβός με την ιστορική επίθεση του Ερντογάν στον Σιμόν Πέρες και συνεχίστηκε με την στήριξη της Χαμάς με κάθε τρόπο.

3)    Η στροφή κατά του Ισραήλ αποτελεί πλέον τετελεσμένο γεγονός και δεν πρόκειται να αλλάξει εύκολα ακόμα και μετά την αποχώρηση του Ερντογάν, επειδή πολύ μεγάλο κομμάτι του τουρκικού πληθυσμού έχει ποτιστεί σε βάθος με αντι-εβραϊκό μίσος.  Τούτο από μόνο του καθιστά την επαναπροσέγγιση Τουρκίας – Ισραήλ ματαιοπονία.   Η ανώτατη ηγεσία του Ισραήλ έχει εδώ και χρόνια λάβει την απόφαση ότι είναι αδύνατον να χαράξει στρατηγική που να περιλαμβάνει την Τουρκία ως σύμμαχο.  Ειδικά η βοήθεια της Τουρκίας προς το Ιράν (καθοριστική για το σπάσιμο του δυτικού εμπάργκο και χρυσοφόρα για την «οικογένεια» Ερντογάν), ανάγκασε το Ισραήλ να καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα περί αναξιοπιστίας. 

Θα συμφωνούσα με όσους – δικαιολογημένα – υποστηρίζουν ότι η οικονομική κρίση την οποία ενισχύουν με διάφορους τρόπους δυτικοί θεσμοί και οργανισμοί (όπως οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης) θα αναγκάσει τον Ερντογάν να κάνει πίσω.  Αλλά είναι φανερό ότι τη στιγμή αυτή ο Ερντογάν έχει αποσπάσει τη στήριξη της Ρωσίας, του Ιράν και πιθανόν της Κίνας όπως ήταν φανερό στη συνάντηση των BRICS.  Από την άλλη η Γερμανία, παραδοσιακός σύμμαχος των Τούρκων, δείχνει ότι δεν θα κόψει τους δεσμούς. Αυτό σημαίνει ότι η τουρκική οικονομία έχει εξασφαλίσει φτηνή ενέργεια και πρόσβαση σε μεγάλες αγορές.  Με αυτές τις προϋποθέσεις πιθανόν να ξεπεράσει τους κλυδωνισμούς που ασφαλώς θα επιφέρει η μεγάλη οικονομική εξάρτηση της από τη Δύση μέχρι να καταφέρει να αναδιαταχθεί. Να σημειώσουμε άραγε ότι η Κίνα συνεργάζεται με την Τουρκία στο θέμα των ενεργειακών ερευνών στην ΑΟΖ Αν.Μεσογείου λόγω κοινών συμφερόντων;

Η Τουρκία έχει επίσης εξασφαλίσει και την αμυντική ενίσχυση της Μόσχας πέραν της προμήθειας των πυραύλων S-400. Ας υπογραμμίσουμε εδώ κάτι που αποτέλεσε στροφή στον στρατηγικό συσχετισμό δυνάμεων ΗΠΑ-Ρωσίας: την εκτόξευση των πυραύλων Kalibr από ρωσικά πολεμικά πλοία στην Κασπία (Οκτώβριος του 2015) εναντίον στόχων του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Το μήνυμα που έστειλαν ήταν τόσο ισχυρό που σε διάστημα ωρών ο Περσικός Κόλπος είχε αδειάσει από τον αμερικανικό 5^ο στόλο!  Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η Ρωσία έχει αναπτύξει ραντάρ και πυραυλικά συστήματα τόσο τεχνολογικά ανώτερα που αναγκάζουν τις ΗΠΑ να έλθουν σε συνεννόηση μαζί της επειδή στο πεδίο μιας πιθανής αναμέτρησης οι απώλειες θα είναι βαριές…. 

Εάν το αμερικανικό «βαθύ κράτος» δεν είχε προχωρήσει στις απειλές του εναντίον της Ρωσίας με την επέκταση του ΝΑΤΟ στις Βαλτικές χώρες και στην Ουκρανία τα πράγματα θα ήταν ευκολότερα.  Γιατί θα άφηναν στην Ρωσία κάποιο «ζωτικό χώρο» απαραίτητο για την ασφάλεια της.  Αλλά οι «στυγνοί εκτελεστές» του «βαθέος κράτους», μεταξύ των οποίων και ο τώρα πρέσβης στην Αθήνα κ.Πάιατ, δεν γνωρίζουν από όρια.  Παρά τις προειδοποιήσεις των «σοφών» της αμερικανικής διπλωματίας, κκ. Κίσιντζερ και Μπρεζίνσκι, επέμειναν στην υπόθεση της Ουκρανίας.  Αλλά πώς περίμεναν να αντιδράσει η Ρωσία στο ενδεχόμενο η μεγαλύτερη βάση του ρωσικού στόλου στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας να γίνει βάση του ΝΑΤΟ;  Πώς θα αντιδρούσε η Αμερική εάν εχθρική δύναμη έκανε επίθεση στο Νόρφολκ της Βιρτζίνια; Θα είχαμε το νέο Περλ Χάρμπορ…

Το ίδιο λάθος συνεχίζουν τώρα στα Βαλκάνια.  Δεν αφήνουν καθόλου χώρο στη Ρωσία να «αναπνεύσει» και έτσι καθιστούν την Τουρκία απολύτως απαραίτητη σύμμαχο για τους Ρώσους.  Αλλά ο πανέξυπνος σκακιστής Πούτιν έχει τον Ερντογάν αλυσοδεμένο στο άρμα του. Η Τουρκία εξαρτάται πλήρως ενεργειακά από τη Μόσχα.  Και εάν τυχόν «κουνηθεί» προς άλλες πηγές (αν πχ. της προσφέρουν οι Αμερικανοί όπως σχεδίαζαν πάντα ενεργειακό μερτικό στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο) τότε οι Ρώσοι θα ενεργοποιήσουν τον κουρδικό παράγοντα εναντίον της Αγκυρας – με τον οποίο οι σχέσεις τους είναι πάντα άριστες. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ και το Ισραήλ σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να εγκαταλείψουν την υπόθεση δημιουργίας του κουρδικού κράτους, εάν θέλουν να ελέγξουν το Ιράν…  Επομένως δεν είναι δυνατόν να υπάρξει συνδιαλλαγή με την Αγκυρα, - η οποία στο κουρδικό είναι χαμένη σε οποιοδήποτε σενάριο εξελίξεων.

Οσο η Ρωσία θα έχει απόλυτη ανάγκη την Τουρκία – επειδή οι «φωστήρες» της Δύσης δεν της άφησαν άλλη επιλογή – η επάνοδος της Τουρκίας στο δυτικό άρμα είναι αδύνατη. Η μόνη πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο είναι μετά από γενικότερη συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας (πιθανότατο εάν ο Τραμπ και οι συντηρητικοί βγούν νικητές στις εκλογές του Οκτωβρίου).   Σε μια τέτοια περίπτωση όμως ο κουρδικός παράγοντας θα είναι ασφαλώς κερδισμένος λόγω της στήριξης του Ισραήλ – το οποίο σημειωτέον έχει άριστες σχέσεις με την Ρωσία για να εξασφαλίσει τον περιορισμό των ιρανικών δυνάμεων στη Συρία. Αλλά με τον τρόπο αυτό η Τουρκία θα βαδίσει στο δρόμο της ήττας και του πιθανού διαμελισμού με συμφωνία όλων των μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων.  Ένα σχέδιο ηλικίας 100 ετών (η λύση του «Ανατολικού προβλήματος») θα γίνει επιτέλους πραγματικότητα και οι ευκαιρίες για τον Ελληνισμό είναι ασφαλώς μεγάλες αρκεί να μην βάζουμε «αυτογκόλ» όπως στα Ιμια και όπως πρόσφατα στο θέμα της απέλασης των ρώσων διπλωματών.

Nέα Υόρκη, 3 Αυγούστου 2018             n.stamatakis@aol.com

*Ο Νίκος Σταματάκης είναι διδάκτωρ κοινωνικών επιστημών, διεθνολόγος και επιχειρηματίας που ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη