O Εφιάλτης των ΒΕΤΟ στο Κυπριακό

του Φοίβου Κλόκκαρη* 

Σε ένα κράτος ή οργανισμό η δυνατότητα λήψη απόφασης, είναι καθοριστικής σημασίας για την λειτουργικότητα και βιωσιμότητα του. Η αδυναμία λήψης απόφασης οδηγεί σε αδιέξοδα, τέλμα και κατάρρευση του συστήματος.
 Ιστορικό παράδειγμα, από το οποίο θα έπρεπε να αντλούμε χρήσιμα διδάγματα προς αποφυγήν, είναι η περίπτωση της ίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) το 1960.
 Λειτούργησε με ένα δοτό σύνταγμα στο οποίο οι συντάκτες του, κυρίως οι Βρετανοί και Τούρκοι, περιέλαβαν δυσλειτουργικά στοιχεία, που προάγουν τον φυλετικό και διακοινοτικό διαχωρισμό, με αποτέλεσμα να προκληθούν αδιέξοδα από τα πρώτα βήματα της, ως ανεξάρτητο κράτος. 
Στην εκτελεστική εξουσία δόθηκε το δικαίωμα της αρνησικυρίας (ΒΕΤΟ) στον Τουρκοκύπριο (ΤΚ) αντιπρόεδρο της κυβέρνησης για τα θέματα ασφάλειας/άμυνας και εξωτερικής πολιτικής και στην νομοθετική εξουσία (Άρθρο 78) προβλέφθηκαν χωριστές πλειοψηφίες για έγκριση των φορολογικών νόμων.

Οι ΤΚ από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της ΚΔ, λόγω εξάρτησης τους από την Τουρκία, η οποία δεν ευνοούσε την ύπαρξη ενός ανεξάρτητου κράτους έναντι των νοτίων ακτών της, άσκησαν το δικαίωμα της αρνησικυρίας και προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα. 
Συγκεκριμένα ο ΤΚ αντιπρόεδρος στον τομέα της αμυντικής πολιτικής, την 20 Οκτ. 1961 άσκησε ΒΕΤΟ στην απόφαση του υπουργικού συμβουλίου για την συγκρότηση του Κυπριακού στρατού σε μικτή βάση. Υποστήριζε ότι η συγκρότηση του μέχρι το επίπεδο λόχου, έπρεπε να είναι σε αμιγή εθνοτική βάση. 
Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής πρόβαλε ΒΕΤΟ την 21 Σεπτ. 1961 στην απόφαση του προέδρου της ΚΔ να λάβει μέρος στην διάσκεψη των αδεσμεύτων στο Βελιγράδι. Στον τομέα της νομοθετικής εξουσίας οι ΤΚ βουλευτές την 31 Μαρ. 1961 πρόβαλαν ΒΕΤΟ στο νομοσχέδιο «περί είσπραξης φόρων» και την 18 Δεκ. 1961 στο νομοσχέδιο  «περί φορολογίας εισοδήματος». Πέραν τούτων, συσσωρεύτηκαν προβλήματα και σε άλλους τομείς (χωριστοί δήμοι, κάλυψη δημοσίων θέσεων σε ποσοστό 30% από το 18% των ΤΚ κ.α.) που προκάλεσαν δυσλειτουργίες, βαρύ κλίμα, προστριβές και δυσπιστία μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Δυσλειτουργίες που έδρασαν ως τροχοπέδη στην λειτουργία του νεοσύστατου κράτους. 
Τα θεμέλια του κράτους υπέσκαπτε η Τουρκία ,η οποία έθεσε ως στόχο τον έλεγχο της νήσου και το 1957 συνέταξε και έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο «Επανάκτησης Κύπρου» του Γραφείου Ειδικού Πολέμου του Γενικού Επιτελείου Στρατού της Τουρκίας  (μεταφορά οπλισμού από την Τουρκία προ και μετά την ίδρυση της ΚΔ, στρατικοποίηση της οργάνωσης ΤΜΤ, θύλακες, υποδαύλιση συγκρούσεων  και εχθρότητας μεταξύ των δύο κοινοτήτων, πράξεις προβοκάτσιας κ.α.).

Πρέπει να επισημανθεί ότι στα δημοκρατικά πολιτεύματα, για να μην προκαλούνται αδιέξοδα στη λειτουργία του κράτους, ακολουθείται η αρχή της πλειοψηφίας στη λήψη αποφάσεων. Η αρχή αυτή παραβιάσθηκε κατάφορα στο σχέδιο Ανάν για λύση του Κυπριακού, όπως και στις διεξαγόμενες έκτοτε συνομιλίες για λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ), με συγκλίσεις που βασίζονται στην παραβίαση αυτής της αρχής. Μια παραβίαση που οδηγεί στην αδικία και την αδυναμία λήψης απόφασης. 
Στην αδικία αφού εξισώνεται το 82% των Ελληνοκυπρίων (ΕΚ) με το 18% των ΤΚ είτε με αριθμητική ισότητα (γερουσία, δικαστική εξουσία) είτε με συγκεκαλυμμένα ΒΕΤΟ των ΤΚ (εκτελεστική εξουσία, κάτω βουλή) και στην αδυναμία λήψη απόφασης, αφού στο επίπεδο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης απαιτείται συναπόφαση των δύο συνιστωσών πολιτειών για όλα τα ζωτικής φύσεως θέματα.
 Στο επίπεδο αυτό θα υπάρχει πάντα συγκρουσιακή σχέση μεταξύ των πολιτειών, επειδή η ΤΚ πολιτεία, θα υποστηρίζει τα συμφέροντα της Τουρκίας σε βάρος εκείνων του Κυπριακού κράτους. Αυτό θα συμβαίνει επειδή οι ΤΚ θα έχουν πλήρη εξάρτηση από την Τουρκία λόγω πλειοψηφίας εποίκων και διμερών συμφωνιών, σε όλους τους τομείς. Η Τουρκία απαιτεί να ενσωματωθούν στη λύση οι συμφωνίες αυτές, όπως πέτυχε να επιβάλει και στην περίπτωση του σχεδίου Ανάν. Θέματα ΑΟΖ, φυσικού αερίου, FIR, αγωγού EASTMED, ασφάλειας/άμυνας και στρατηγικών συνεργασιών της Κύπρου με τις γειτονικές της χώρες (Ελλάδα, Ισραήλ, Αίγυπτος), θα αποτελούν πάντα σημεία τριβής και αντιπαράθεσης μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στο επίπεδο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και θα υπάρχει αδυναμία λήψης απόφασης. 
Η Τουρκία διεκδικεί παράνομα το 40% της ΑΟΖ της Κύπρου, απαιτεί μεταφορά του φυσικού αερίου της ΑΟΖ της στην Τουρκία, δεν αναγνωρίζει την οριοθέτηση της ΑΟΖ της ΚΔ με τις γειτονικές της χώρες ούτε τις στρατηγικές συνεργασίες που έχει αναπτύξει με αυτές .
 Καταπολεμά το πρόγραμμα του αγωγού EASTMED και απαιτεί ευρωπαικές ελευθερίες στους Τούρκους υπήκοους και την διατήρηση εγγυητικών δικαιωμάτων και στρατευμάτων σε ένα κράτος το οποίο θεωρεί εκλειπόν από το 1963. 
Στην ΔΔΟ (με αποκέντρωση ή μη εξουσιών) η αδυναμία λήψης απόφασης στο επίπεδο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης για τα ζωτικής φύσεως θέματα, θα οδηγεί σε αδιέξοδα, παράλυση του κράτους και στρατηγική κατάρρευση του προς όφελος της Τουρκίας, που έχει αμετακίνητο στόχο τον έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου. Αυτό θα συμβαίνει ακόμα και αν οι ΤΚ αποδεχθούν να έχουν μία θετική ψήφο μόνο στα θέματα που επηρεάζουν τα δικά τους ζωτικά συμφέροντα ,γιατί αυτά ταυτίζονται με εκείνα της Τουρκίας λόγω πλήρους εξάρτησης (πλειοψηφία εποίκων ,διμερείς συμφωνίες ) .
 Είναι αδήριτη ανάγκη να εγκαταλειφθεί η μορφή της λύσης Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ), που καταλύει την ΚΔ, παραβιάζει την δημοκρατική αρχή της πλειοψηφίας στη λήψη αποφάσεων και τα ανθρώπινα δικαιώματα με την απαίτηση εγγυημένων πλειοψηφιών σε κατοίκους και περιουσίες στις δύο ζώνες.
 Το εφεύρημα της κλήρωσης, που μελετάται για να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της αδυναμίας λήψης απόφασης στη ΔΔΟ, είναι αντιδημοκρατική ρύθμιση που προσβάλλει το κύρος του κράτους και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Σε κανένα κράτος και κανένα οργανισμό δεν εφαρμόζεται αυτή η ρύθμιση. Είναι άξιον προσοχής και το γεγονός ότι στις διακοινοτικές συνομιλίες για την λύση του Κυπριακού ουδαμού αναφέρεται η λέξη ΒΕΤΟ.
 Όλα τα ΒΕΤΟ είναι συγκεκαλυμμένα πίσω από φρασεολογίες της μορφής: απαιτείται «μια θετική ψήφος των Τουρκοκυπρίων» ή «συμφωνία των συνιστωσών πολιτειών» ή «ειδική πλειοψηφία». Αν δεν ληφθούν υπόψιν τα  προς αποφυγήν διδάγματα του 1960, ο Ελληνισμός της Κύπρου θα είναι καταδικασμένος να ζήσει ξανά τον εφιάλτη των ΒΕΤΟ στη λειτουργία του κράτους του σε μιά  λύση ΔΔΟ.

*αντιστράτηγος ε.α.