Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω

(Οδ. Ελύτη, ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ, ΤΑ ΠΑΘΗ Ε΄)

Του Χρίστου Κράππα - Μαθηματικού

Αφιερωμένο στην αδελφότητα των μοναχών της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου.

Ο 5^ος π.Χ. αιώνας αποτελεί το φάρο που δημιούργησε ο Ελληνισμός για τον πολιτισμό όλης της ανθρωπότητας. Μία γόνιμη συνύπαρξη, όλων των Ελληνικών φύλων 2000 χρόνια πριν τον 5^ο αιώνα στον ίδιο χώρο τον σημερινό, στάθηκαν ως οντότητες με ενδιαίτημα τoν Θεό. Μονίμως διψασμένα τα Ελληνικά φύλλα για την αλήθεια και το Θεό, κινούσαν την διανοητική τους περιέργεια εξ αιτίας της ελευθερίας που απολάμβαναν συνεχώς από την εμφάνισή τους. Και η ώσμωση, των Πελασγών, των Μινύων, των Μινωιτών, των Μυκηναίων, των Ιώνων, των Αιολοαχαιών και Δωριέων, αφού κατασκεύασαν την τελειότερη Γλώσσα του κόσμου που την μιλούμε μέχρι τα σήμερα, έφτασαν στο θαύμα του 5^ου αιώνα π.Χ.

Τέτοιο επίτευγμα του ανθρώπινου πολιτισμού δεν ξανάγινε στην ανθρωπότητα. Εκεί η Τραγωδία, εκεί η Κωμωδία , εκεί η Ιστορία, εκεί η Φιλοσοφία,  εκεί η Ρητορική, εκεί η Αρχιτεκτονική και κάθε άλλο επίτευγμα της ανθρώπινης διανόησης και τέχνης. Και με την  ατομική και συλλογική ελευθερία που απολάμβανε ο ελληνισμός τον 5^ο αιώνα, παραδόθηκε στη μέθεξη της φρίκης και αλητείας του πολέμου συγχρόνως με τα δυσθεώρητα ύψη των πνευματικών του αναζητήσεων και κατακτήσεων. Και ας σταθούμε στην τραγική ποίηση που ξεκίνησε με την ανατολή του αιώνα και έσβησε με την δύση του. Ουσιαστικά και οι τρεις τραγικοί ποιητές θεολογούσαν. Τα ίδια βήματα ακολούθησε και ο σύγχρονος Ελύτης όπως θα δούμε. Ο Αισχύλος  παραδίδει στην ανθρωπότητα τον δίκαιο και ελεύθερο άνθρωπο, ο Σοφοκλής την ανάληψη του ανθρώπου μετά την θεοποίησή του μέσα από την ατομική ταπείνωση, συντριβή και  ειλικρινή μετάνοια, και, ο Ευριπίδης στο τελευταίο του έργο, τις Βάκχες, δραματοποιεί την Επιφάνεια του Θεού και ενανθρωπίζει το Θείο. Εκεί τελειώνει το έργο των ποιητών μετά την εκατόχρονη μάχη τους με την ανθρώπινη τραγωδία και το Θείο.  Παραδίδουν τον άνθρωπο στον ιστορικό.  Η ιστορία είναι ανθρώπινη ευθύνη και απουσία Θεού. Αυτήν την αλητεία του πολέμου περιέγραψε ο Θουκυδίδης.  

Με την λήξη των αρχαίων χρόνων, συμβαίνει η έλευση του Θεανθρώπου και φανερώνει αυτή την αλήθεια που αναζητούσε, είχε προφητεύσει και ανέμενε ο Ελληνισμός εκατοντάδες χρόνια. Φεύγουμε πλέον από τα ανθρώπινα λάθη στην προσπάθειά μας να ερμηνεύσουμε την βούληση των θεών των αρχαίων χρόνων. Ο ελληνισμός έχει πλέον την αλήθεια μπροστά του και την δέχεται αμέσως.  Τούτο το επιβεβαιώνει ο Ίδιος ο Θεάνθρωπος με την επίσκεψη Ελλήνων ακροατών Του, λέγοντας: «Ελήλυθεν  η ώρα ίνα δοξασθεί ο υιός του ανθρώπου!!!» Ο Απόστολος Παύλος, ελληνιστής και θουκυδίδειος, έχει διαπιστώνει τη διαφορά σκέψης των δύο λαών Ιουδαίων και Ελλήνων και το καταγράφει: «Επειδή και Ιουδαίοι σημείον αιτούσι και Έλληνες σοφίαν ζητούσιν, ημείς δε κηρύσσομεν Χριστόν εσταυρωμένον, Ιουδαίοις μεν σκάνδαλον, Έλλησι δε μωρίαν»Οι Άγιοι πατέρες της Ορθοδοξίας, Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος ο Θεολόγος , Ιωάννης Χρυσόστομος και άλλοι άγιοι της Ορθοδοξίας, έχοντες πλατιά και βαθιά θύραθεν παιδεία, και ως τέτοια εννοούμε την κλασσική ελληνική παιδεία, αφού οι δύο πρώτοι σπούδασαν στην Ακαδημία του Πλάτωνα στην Αθήνα, μαζί με τον αυτοκράτορα Ιουλιανό, συνέθεσαν το τελετουργικό της λαϊκής χριστιανικής λειτουργίας όπως τελείται απαράλλακτα στα Μοναστήρια, που είναι απομίμηση της τραγωδίας του 5^ου αιώνα, όπως την σπούδασαν στην Αθήνα. Ένα από τα πλέον διεισδυτικά πνεύματα στα επιτεύγματα του ελληνισμού, o Κώστας Γεωργουσόπουλος,  που τη αγαθή τύχη υπήρξε Δάσκαλός μου, γράφει σχετικά, […η τραγωδία είναι λαϊκή φόρμα, στο λαό απευθύνεται και από τον λαό αφομοιώνεται. Έχει θρησκευτική και λαϊκή προέλευση και αν θέλουμε να δούμε τις επιβιώσεις της δεν θα τις βρούμε παρά στη λαϊκή χριστιανική λειτουργία, πριν αυτή η τελευταία αποστεωθεί και στεγνώσει σε μια χωρίς φαντασία διαδικασία. Πρέπει να ανιχνεύσει κανείς τους τρόπους που τελείται το «Θείον δράμα» στα Μοναστήρια και στα πανηγύρια των μοναστηριών, όπως το παρέδωσε ο Παπαδιαμάντης στα γεμάτα Χριστό και Διόνυσο παγανιστικά του κείμενα. Πρέπει να ανιχνεύσει κανείς τις ρίζες του στις αγιογραφίες του Άθω, όπου εικονίζονται οι χοροί των αγγέλων να υμνούν εν κυμβάλοις και αλαλαγμώ, εν χορδαίς και τυμπάνω. Σε μιάν από αυτές τις αγιογραφίες ένας «βλάσφημος» άγγελος παίζει μπουζούκι! Μόνο ο ορθόδοξος ναός, αρχιτεκτονικά, απηχεί σήμερα το αρχαίο θέατρο. Μόνο το τυπικό της λειτουργίας ακόμα, σήμερα κρατεί τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας. Υπάρχουν και δώ τρείς είσοδοι, βασίλειος και οι άλλες πάροδοι απ’ όπου γίνεται η μικρή και μεγάλη έξοδος. Υπάρχει και δώ χορός ψαλτών , χωρισμένος σε δύο ημιχόρια. Υπάρχουν ωδές, οίκοι, κομμός, αγγελία. Υπάρχει, επι τέλους «Θείον δράμα» και ένας λαός θεατές, μετέχοντες, όχι κρίνοντες και απορρίπτοντες. ]   

Συγχρόνως, τον 5^ο αιώνα,  με τα ιερά τέρατα της αρχαίας τραγωδίας, Αισχύλο, Σοφοκλή και Ευριπίδη, ανθούσε και η κωμωδία. Κορυφαίος εκπρόσωπος της το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, ο Αριστοφάνης. Ήταν ο καλύτερος γνώστης και χειριστής της Ελληνικής γλώσσας, πλήθος λέξεων έχει διασωθεί από τον Αριστοφάνη,  αλλά δηκτικός και πικρόχολος προς όλους τους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής του, πλην του Αισχύλου. Με ιδιαίτερη σφοδρότητα επιτίθετο κατά του Σωκράτη, του Θουκυδίδη, του Ευριπίδη, που ο τελευταίος μην αντέχοντας την δημόσια χλεύη του Αριστοφάνη πήρε των ματιών του και αυτοεξορίστηκε στην αυλή του Αρχελάου στην Μακεδονία, εκεί που έγραψε, πριν τον κατασπαράξουν σκύλοι, το τελευταίο του έργο  αριστούργημα , τις Βάκχες. Στις Βάκχες εναθρωπίζει το Θείο και περιγράφει την έλευση του Αγίου Φωτός πάνω στον Κιθαιρώνα. Η Αθηναϊκή κοινωνία λοιπόν του 5^ου αιώνα, εξόρισε τους ποιητές της, και το 404 καταστρέφεται με βαριά ήττα από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο που με τις πολιτικές της είχε προκαλέσει. Οι ποιητές όμως είναι η περιουσία της γλώσσας και των ηθών κάθε γενιάς. Χωρίς λέξεις δεν μπορείς καν να σκεφθείς όχι να δράσεις. Όταν λοιπόν η Αθήνα καταστράφηκε, ο Αριστοφάνης κατάλαβε το λάθος του, και στην   κωμωδία Βατράχους αναζητά τους ποιητές να γυρίσουν από τον Άδη. Την ίδια κραυγή διατυπώνει και ο Ελύτης στο ΠΡΟΦΗΤΙΚΟ του  στο ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ: « εξόριστε Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις; »

Στις αρχές του εικοστού αιώνα, την γλώσσα, το ήθος  και την εντελέχεια της φυλής μας, διαφεντεύει ο ποιητής Κωστής Παλαμάς. Με δύο επικά ποιήματά του, τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου» (1907) προφητεύει ένα μέλλον δόξας για το γένος μας, και με το «Η φλογέρα του βασιλιά» (1910) εμψυχώνει το γένος μας και το οδηγεί στους νικηφόρους πολέμους 1912 – 13. Και τα δύο αυτά ποιήματα έχουν επαναθρακίδα το μεγαλείο και την δόξα της Βυζαντινής (Ελληνικής) Αυτοκρατορίας με την παραίνεση να ξεχάσουμε τις καταστροφές του 1204 και 1453 και να βαδίσουμε σένα νικηφόρο μέλλον. Ο Παλαμάς ανάβει ξανά τα κάρβουνα του Γένους μας. Ο γύφτος με το βιολί του είναι ο ίδιος ο ποιητής, και η φλογέρα του βασιλιά που  έβαλαν οι ετερόδοξοι δυτικοί το 1204 στο κρανίο του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου για να το περιπαίξουν, γίνονται η ορχήστρα από τον ποιητή που συνέγειραν τους πόθους  του Γένους μας. Η ευσέβεια του Βασιλείου Βουλγαροκτόνου που πήρε όλο τον στρατό και τον οδήγησε από την Μακεδονία πεζή  προς προσκύνηση  της Παναγίας Αθηνιώτισσας  που ήταν ο Παρθενώνας, συγκλόνισε τον ποιητή και με την γραφίδα  του αφύπνισε τον Ελληνισμό. Όλο το μεγαλείο του έργου του κλείνεται στον επικήδειο από τον Άγγελο Σικελιανό εν μέσω Γερμανικής κατοχής το 1943  αψηφώντας τους κατακτητές βροντοφώναξε το φλογερό του προσκλητήριο προς την ελευθερία: «Ηχήστε οι σάλπιγγες! Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!».

Την σκυτάλη μετά τον Παλαμά, την παίρνει ο Οδυσσέας Ελύτης με το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ. Άξιον είναι να τραγουδήσουμε το νικηφόρο  έπος του 1940 στην Πίνδο, αλλά Άξιον είναι και η ευσέβεια  στο περιβόλι της Παναγιάς το Άθω. Πιστεύει ο ποιητής πως η μνήμη, η ιστορική πείρα του λαού μας, του γένους μας,  είναι ταυτισμένη με την «κοινή εφέστια προστάτιδα Παναγία» για όλο το Άθω και όλες τις μονές του Όρους, που ο  τίτλος της εικόνας της «Άξιον Εστί», που κατά την παράδοση είναι θεόπεμπτος από τον αρχάγγελο Γαβριήλ, σκεπάζει και συμπαρίσταται στις δόξες και τα δεινά του Γένους μας. Άξιον είναι που πολέμησε στην πρώτη γραμμή στην Πίνδο για την ελευθερία του Γένους μας κατά της βούλησης των τυράννων της Ευρώπης Ιταλών και Γερμανών για να μας υποδουλώσουν . Άξιον είναι και να κινδυνεύσεις , αρρώστησε βαρύτατα πολεμώντας στην πρώτη γραμμή ,  αλλά η ψυχή του έμεινε αδούλωτη πιστή στην μνήμη της χιλιετηρίδων ιστορίας μας δόξας και ορθόδοξης πίστης μας στον Άθω. Η ελευθερία και η πίστη ενέπνευσε τον ποιητή στο Άξιον εστί και οι λέξεις στη γραφή του, κρύβουν την ουσία που αυτή η ουσία που εμπνέει τον  Έλληνα κατακαίει ακόμη την μνήμη του δυτικού «πολιτισμού» και μισούν τον ελληνισμό. Σ’ όλο αυτό το ποίημα , βραβεύτηκε με Νόμπελ το 1979, η ψυχή του ποιητή είναι καιομένη-άκαυστη βάτος. Η δομή του Άξιον  Εστί είναι θεολογική. Η Γένεση – Ανάγνωσμα – Προφητικόν –Τα Πάθη – Το Δοξαστικό.  Ο ίδιος μας λέγει: « Έβλεπα καθαρά ότι η μοίρα της Ελλάδας ανάμεσα στα άλλα έθνη ήταν ότι και η μοίρα του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους και βέβαια εννοώ τους ανθρώπους του χρήματος και της εξουσίας. Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας, ήταν το πρώτο εύρημα, και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση μού δωσε το δεύτερο εύρημα, να δώσω δηλαδή σ´ αυτή τη διαμαρτυρία μου για το άδικο τη μορφή μιας εκκλησιαστικής λειτουργίας. Έτσι γεννήθηκε το Άξιον Εστί.»

Πως παραλληλίζεται το δρώμενο στην αρχαία τραγωδία με την σημερινή  λειτουργία στα Μοναστήρια; Το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ περιγράφει το παρόν της Πολιτείας μας σήμερα, αν θέλετε της εποχής που γράφτηκε και του σήμερα στο ΠΡΟΦΗΤΙΚΟ του. Δεν εντάχθηκε σε κανένα κόμμα,  μίσθαρνα  άπαντα των ετερόδοξων δυτικών. Τι λοιπόν παριστάνει η διδασκαλία της τραγωδἰας; Την δημοκρατική  αντίληψη της κοινωνίας των πολιτών. Όλα γίνονται στο ύπαιθρο, μπροστά στο χορό. Ανάμεσα στα αμαρτωλά πρόσωπα, όπως και να λέγονται αυτά, Αγαμέμνονας, Κλυταιμήστρα, Φιλοκτήτης και λοιποί, και στο κοινό που βρίσκεται από πίσω, η δημοκρατικά συγκροτημένη πόλη, οι θεατές, και υπάρχει ανάμεσα ο χορός σαν φίλτρο, ως μεσάζον, και είναι απέναντι  στους προύχοντες ο χορός. Στα πρώτα εδώλια του αρχαίου θεάτρου είναι οι προύχοντες, μετά ήταν το πλήθος και πάνω ψηλά ήταν οι γυναίκες και οι δούλοι (σημερινός γυναικωνίτης) απέναντι στο θεολογείο, εκεί που βγαίνουν οι Θεοί. Ανάμεσα στους  Θεούς και το χορό ήταν οι αμαρτωλοί. Χορός λοιπόν ήταν η πόλη, οι αμαρτωλοί και οι Θεοί. Και όλο αυτό το σκηνικό ήταν μια μισή σφαίρα και η υπόλοιπη σφαίρα ήταν ο ουρανός, δηλαδή όλα αυτά γίνονται υπό την εποπτική της αιωνιότητας. Αυτή ήταν η διαφορά του ελληνισμού με τα τεκταινόμενα στην δύση και δεν καταλαβαίνουν την αρχαία τραγωδία ούτε και την ορθόδοξη λειτουργία.  Και τούτο γιατί ακόμη και η αρχιτεκτονική του ορθοδόξου ναού είναι εν πολλοίς αντιγραφή του αρχαίου θεάτρου πράγμα που δεν υπάρχει  στους ναούς των ετερόδοξων δυτικών. Την αρχαία σκηνή όπου βρίσκονταν οι υποκριτές που έβγαιναν από τρείς πύλες, την πήρε το Ιερό Βήμα όπου βρίσκεται η Αγία Πρόθεση και η Αγία Τράπεζα και πάλιν με τρείς εισόδους  για τους ιερείς και όχι υποκριτές. Μπροστά από το Ιερό Βήμα την θέση της ορχήστρας πήρε ο χορός ψαλτών , χωρισμένος σε δύο ημιχόρια. Ανάμεσα στους χορούς ιερουργούν οι ιερείς στην βασίλειο την μικρή και μεγάλη έξοδο από το Ιερό Βήμα. Απέναντι και ενώπιον στους πιστούς –αμαρτωλούς που σε κάθε Μοναστήρι υπάρχει κάποιος πατήρ Στέφανος ως εκκλησιάρχης να τοποθετεί τα δημόσια και γνώριμα πρόσωπα στα πρώτα εδώλια. Όλα αυτά καλύπτονται από το άλλο μισό της αχιβάδας, τον θόλο ή τρούλο του ναού με απεικόνιση του Παντοκράτορα Χριστού μας. Και με το τέλος της Θείας λειτουργίας οι πιστοί και ευλαβείς μετέχοντες κοινωνούν του μυστηρίου  της Θείας Ευχαριστίας  που με τον καθαγιασμό που τελέστηκε εντός του Ιερού Βήματος έχει μεταβληθεί σε Σώμα και Αίμα  Χριστού. Στην ετερόδοξη δύση αυτή η διαδικασία δεν υπάρχει, αλλά ο άζυμος άρτος ως Σώμα Κυρίου.

Χαίρε ηρωοπερπατημένη Πίνδο!!!

Χαίρε Αγιοπερπατημένε Άθω!!!

Χαίρε Ιερά Μονή Βατοπαιδίου!!!

Χαίρε μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω!!!

Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν.

11 Απριλίου 2019