Μια Τουρκία που δεν άλλαξε

Γιώργος Κέντας*

H νίκη Εκρέμ Ιμάμογλου στην Κωνσταντινούπολη έχει ισχυρούς συμβολισμούς, όχι όμως άμεσες συνέπειες σε πολιτικά μέτωπα. Οι εκλογικές αναμετρήσεις έχουν συνήθως συνέπειες στην εσωτερική πολιτική και ενίοτε στην εξωτερική πολιτική, όταν αυτές διεξάγονται σε προηγμένες δημοκρατίες. Ιδιαίτερα, όμως, στην εξωτερική πολιτική πολύ λίγα αλλάζουν με τις εκλογές, την εναλλαγή προσώπων και πολιτικών αντιλήψεων ή ιδεολογιών. 
Είναι ίσως καιρός κάποιοι να σταματήσουν να βλέπουν ότι θα ήθελαν να υπάρχει ή να αλλάξει στην Τουρκία και να δουν αυτό που υπάρχει. Όσον αφορά την Κωνσταντινούπολη, είναι ιστορικά μια κοσμοπολίτικη πόλη, η οποία παρουσιάζει πολιτικές αναλαμπές και διαφοροποιήσεις από την υπόλοιπη Τουρκία. Οι ιστορικές και πολιτισμικές δυνατότητες της Πόλης όμως έχουν καταπιεστεί αποτελεσματικά από το κεμαλικό καθεστώς και τον βίαιο, μονολιθικό εκτουρκισμό που επιβλήθηκε στην Τουρκία ως η επικρατούσα εθνικιστική ιδεολογία από τις αρχές του 20ου αιώνα. Σε πολιτισμικό επίπεδο, η Κωνσταντινούπολη διατηρεί ιδιαιτερότητες και διαφοροποιήσεις από την υπόλοιπη Τουρκία. Πολιτικά όμως δεν ξεφεύγει κατά πολύ από την επικρατούσα ιδεολογία των ελίτ. Αναλαμπές ανθεκτικότητας και πολιτικά αντισώματα της κοσμοπολίτικης της αίγλης πάντα θα έχει. Η ενέργεια που εκπέμπει η ιστορία της Πόλης είναι πολλές φορές ισχυρότερη από την πολιτική βούληση των ελίτ.
Η τύχη του Ερντογάν δεν πρόκειται να κριθεί από εκλογικές αναμετρήσεις. Η στροφή της Τουρκίας προς τον ακραίο ισλαμισμό, καθώς και η επιβολή ενός μονολιθικού, απολυταρχικού καθεστώτος έχει βαθιές ιστορικές, πολιτισμικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ρίζες στην τουρκική κοινωνία. Ο Ερντογάν επέδειξε χαρισματικές πολιτικές ικανότητες που τον βοήθησαν να ξυπνήσει στο μεγαλύτερο μέρος της Τουρκίας μιας νέα οθωμανική ουτοπία. Αυτή η φαντασιακή πολιτική και πολιτισμική ταυτότητα δεν πρόκειται να εξαϋλωθεί.

Η Τουρκία ήταν ανέκαθεν, από της ιδρύσεως του τουρκικού κράτους το 1923, μία πολύδιασπασμένη πολιτεία. Ο Ατατούρκ επέβαλε ένα μοντέλο καταπίεσης, το οποίο επιβίωσε πάνω από μισό αιώνα. Τα τελευταία είκοσι σχεδόν χρόνια, αυτό το καθεστώς επιβολής και καταπίεσης των λαών και των κοινοτήτων στην Τουρκία μεταλλάχθηκε σε ένα Ερντογανικό μοντέλο επιβολής. Είναι γεγονός ότι Τουρκία δεν μπορεί να επιβιώσει ως μια πολιτεία κάτω από δημοκρατική, πολυπολιτισμική διακυβέρνηση. Αυτό έχει συζητηθεί εκτενώς στην βιβλιογραφία εδώ και μερικές δεκαετίες. Τα ένστικτα επιβολής, βίας και καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην τουρκική πολιτική ελίτ είναι πολύ ισχυρά. Το μόνο που μπορούμε να δούμε είναι μια ακόμα μετάλλαξη.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον. Εάν δει κάποιος την κατάσταση μέσα από την ιστορία και τον φακό της πολιτικής επιστήμης, αυτό που πρέπει να αναμένεται είναι μια μεγάλη κρίση μετάβασης μετά την εγκατάλειψη της εξουσίας από τον Ερντογάν, με όποιο τρόπο και αν γίνει αυτό.  Μόνο εάν ο διάδοχος του Ερντογάν θα είναι σε θέση να διαιωνίσει ένα καθεστώς επιβολής και αυταρχικότητας θα είναι ομαλή η μετάβαση. Όλοι οι θεσμοί στην Τουρκία έχουν μεταβληθεί σε προσωποκεντρικοί και ισλαμικοί. Η επιβολή αυτή δεν μπορεί να αναιρεθεί ούτε εύκολα ούτε ομαλά. Άλλωστε, για να επιβάλει το καθεστώς αυτό ο Ερντογάν χρησιμοποίησε βίαια μέσα καταστολής.

Αναφορικά με την Κύπρο και την Ελλάδα, ουδεμία συνέπεια δεν θα υπάρξει από το αποτέλεσμα μιας εκλογικής αναμέτρησης. Η αναθεωρητική και επιθετική, βίαιη πολιτική της Τουρκίας είναι διαχρονική, διακομματική, διαπολιτική. Η Κύπρος και η Ελλάδα μπορούν να επενδύσουν πολύ λίγα σε αλλαγή εξωτερικής πολιτικής στην Τουρκία λόγω αλλαγής προσώπων. Μπορούν να επενδύσουν όμως σε αλλαγή των συντελεστών ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, σε διακρατικό, Ευρωπαϊκό και συμμαχικό επίπεδο. Μόνο υπό διαφορετικούς συντελεστές ισχύος μπορεί να υπάρξει επανεκτίμηση συμφερόντων από πλευράς Τουρκίας και σοβαρή πολιτική διαπραγμάτευση.

*Γιώργος Κέντας, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Sigmalive.com