Το F-86D/E SABRE σε Ελληνική Υπηρεσία

Στο τελευταίο μέρος του τρίπτυχου αφιερώματός μας στο σημαντικότερο ίσως αεριωθούμενο μαχητικό της Ιστορίας, εξετάζουμε την ελληνική διάσταση του αεροσκάφους αυτού, με ξεχωριστές αναφορές για την υπηρεσία του στη δύναμη της Ελληνικής Αεροπορίας, για τα αεροσκάφη που απωλέσθησαν και τους πεσόντες με αυτά αεροπόρους μας, αλλά και την τύχη όσων Sabre διασώζονται, ενώ ιδιαίτερη μνεία γίνεται, τέλος, για τη δράση του F-86 με το ακροβατικό σμήνος «Ελληνική Φλόγα», όπως και τη συμμετοχή του στα «Αεροναυτικά Πένταθλα» της δεκαετίας του ’60.

του Θέμη Βρανά 

Canadair Sabre F-86-E (M) Mk2 

Tην αυγή της δεκαετίας του ’50 τα δύο κορυφαία αναχαιτιστικά στον κόσμο ήταν αναμφισβήτητα το αμερικανικό F-86 Sabre και το σοβιετικό MiG-15. Ωστόσο, η μαζική εμφάνιση του MiG-15 στους ουρανούς της Ευρώπης και της Κορέας προκάλεσε μεγάλη ανησυχία στους επιτελείς του νεοσύστατου ΝΑΤΟ, αφού το F-86 Sabre ήταν ακόμη είδος σε ανεπάρκεια. Οι μόνες αεροπορίες που το διέθεταν ήταν η USAF και η καναδική RCAF (Royal Canadian Air Force). H USAF χρησιμοποιούσε τις εκδόσεις F-86A και F-86E, ενώ η RCAF μόνο το F-86E.

Όλη η παραγωγή της North American Aviation μόλις και μετά βίας επαρκούσε για την κάλυψη των αναγκών της USAF στην Κορέα σε Sabre, ενώ τα καναδικά Sabre κατασκευάζονταν από την Canadair Limited κατόπιν αδείας της μητρικής εταιρείας του F-86, North American Aviation. H Canadair τα ονόμαζε CL-13 Mk2, αλλά στους κύκλους της RCAF έγιναν ευρύτερα γνωστά ως Canadair Sabre F-86E Mk2.

Η RCAF κάλυψε το κενό στην ευρωπαϊκή άμυνα στέλνοντας 12 Μοίρες F-86E στη Γαλλία, στη Γερμανία και στη Μ. Βρετανία, ενώ παράλληλα, η Canadair αύξανε κατακόρυφα την παραγωγή της από 10 Sabre το μήνα σε 2 την ημέρα! Έτσι, η βρετανική RAF εφοδιάστηκε με 438 CL-12A Mk4, ενώ και η RCAF, από το 1953, άρχισε να παραλαμβάνει τα νέα της Sabre Mk.5 και Mk.6 που έφεραν τους καναδικούς κινητήρες Οrenda 10 και Orenda 14, με ώση 6.500 και 7.440 λιβρών, αντιστοίχως.

Την ίδια στιγμή, τα Sabre Mk.2 της RCAF, που έφεραν ―όπως και τα Mk.4― αμερικάνικους κινητήρες J-47-GE 13 της General Electric, κρίθηκαν ως πλεονάζοντα και αποφασίστηκε η παραχώρησή τους, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, μέσω του MAP (Military Assistance Program: Πρόγραμμα Στρατιωτικής Βοήθειας) στις αεροπορίες της Ελλάδας (ΕΒΑ) και της Τουρκίας (ΤΗΚ). Πριν όμως αυτά παραδοθούν στους νέους τους χρήστες, αποφασίστηκε να τροποποιηθούν, αλλάζοντας την παλιά τους πτέρυγα με μία μεγαλύτερη, δίχως slats, γνωστής και ως σκληρής πτέρυγας ή πτέρυγας 6-3.

Η τροποποίηση αυτή, αλλά και η γενική συντήρηση των αεροσκαφών έγιναν τόσο στον Καναδά από την Canadair Ltd. όσο και από τη συνεργαζόμενη με βρετανική εταιρεία Bristol Aeroplane Ltd. με έδρα το Filton, αφού πρώτα η τελευταία εφοδιάστηκε με πακέτα τροποποίησης από την Canadair. Τα Sabre αυτά με τη νέα πτέρυγα μετονομάστηκαν σε F-86E (M) (M: Modified).

Αξίζει να αναφερθεί ότι η γενική συντήρηση που πέρασαν τα ελληνικά και τουρκικά F-86E Mk.2 έγινε με έξοδα της Μ. Βρετανίας, ως αντάλλαγμα για τη χρηματοδότηση από μέρους των ΗΠΑ της κατασκευής των βρετανικών Hunter, Javelin και Canberra.

Τα ελληνικά Sabre είχαν υπηρετήσει ουσιαστικά με όλες τις καναδικές Μοίρες ή Μονάδες που πέταξαν με Μk.2 (Μοίρες 410, 413, 416, 421, 422, 427, 430, 431, 434, 439, 441, OFU (Overseas Ferry Unit), OTU (Operational Training Unit), CEPE (Central Experimental and Proving Establishment). Από αυτές, το σύνολο σχεδόν υπηρέτησε στην Ευρώπη και επομένως θεωρείται πολύ πιθανό τα περισσότερα αεροσκάφη τους να τροποποιήθηκαν και να συντηρήθηκαν στη Μ. Βρετανία. Μάλιστα, η λογιστική υποστήριξη των F-86E κατά την υπερδεκαετή τους υπηρεσία στην ΕΒΑ ήταν καναδική υποχρέωση.

Η εκπαίδευση των πρώτων Ελλήνων χειριστών και μηχανικών θα γινόταν από ιπτάμενο και τεχνικό προσωπικό της RCAF που είχε αφιχθεί στην Ελλάδα από το 1953, καθώς και από αντιπροσώπους της Canadair και της General Electric που θα παρακολουθούσαν συνεχώς από κοντά όλη τη διαδικασία ένταξης των Sabre σε υπηρεσία, αναφέροντας άμεσα κάθε πρόβλημα στις εταιρείες τους. Το αρχικό καναδικό κλιμάκιο στην Ελλάδα είχε την έδρα του στο ΓΕΑ και το αποτελούσαν ο επισμηναγός Murray Donaldson, ο ανθυπασπιστής Simmonds και ο Dan Alton.

Ενταγμένοι στην ίδια ομάδα ήταν δύο αντιπρόσωποι της Canadair, υπεύθυνοι για τα συστήματα του αεροσκάφους, και δύο της General Electric, αρμόδιοι για τον κινητήρα J-47 GE-13. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου και την εξοικείωση των Ελλήνων με τα F-86E, στην Ελλάδα παρέμεινε μόνον ένας αντιπρόσωπος από την κάθε εταιρεία. Αξιοσημείωτα, όμως, παραμένουν τα σχόλια δύο Καναδών για τους Έλληνες χειριστές και μηχανικούς.

Ο Dan Alton τονίζει τη φιλική και θετική ανταπόκριση των Ελλήνων σε όλα τα επίπεδα της συνεργασίας τους, ενώ ο αντιπρόσωπος της Canadair B.C. «Buck» Kirlin θεωρεί τους Έλληνες ως μια ικανότατη ομάδα αεροπόρων («… a definitely competent bunch of fliers!»). Θυμάται ότι λόγω της έντονης καλοκαιρινής ζέστης, οι Έλληνες πετούσαν κυρίως το πρωί, ενώ περιγράφει κι ένα ατύχημα ελληνικού Sabre, στο οποίο είχε γίνει λαθεμένη σύνδεση των πηδαλίων κλίσης.

Ο χειριστής, όταν παρέλαβε το αεροπλάνο, δεν έκανε λεπτομερή προ πτήσης έλεγχο, με αποτέλεσμα κατά την απογείωση, μόλις έβαλε κλίση, και τα δύο πηδάλια να κινηθούν προς τα κάτω, μια πολύ δύσκολη και επικίνδυνη κατάσταση για το χειριστή.

Η επίσημη τελετή ένταξης των F-86E (M) Mk2 στην ΕΒΑ έγινε στις 2 Ιουλίου 1954, με τα πρώτα αεροσκάφη να έχουν προσγειωθεί στην Ελευσίνα λίγες μέρες νωρίτερα. Η εκπαίδευση των χειριστών περιλάμβανε 3 εβδομάδες μαθημάτων εδάφους και στη συνέχεια 80 συνολικά ώρες εκπαίδευσης στον αέρα (20 ώρες βασικό + 60 ώρες επιχειρησιακό στάδιο). Οι πρώτοι έξι Έλληνες χειριστές εκπαιδεύτηκαν από τους Καναδούς συναδέλφους τους και κατόπιν ανέλαβαν εξ ολοκλήρου την εκπαίδευση της επόμενης σειράς δέκα χειριστών, καθώς και τη μεταφορά των Sabre από ευρωπαϊκά αεροδρόμια στην Ελλάδα.

Τα F-86E ανέλαβαν να εξοπλίσουν τις νεοσυσταθείσες 341, 342 και 343 Μοίρες Αναχαίτισης. Οι πρώτοι διοικητές των Μοιρών αυτών ήταν ο σμηναγός Τζαβάρας Αναστάσιος (341 ΜΑ), ο σμηναγός Εδμόνδος Λάιτμερ (342 ΜΑ) και ο σμηναγός Γεώργιος Κοντέας (343 ΜΑ). Η εκπαίδευση ολοκληρωνόταν στην 112 Π.Μ. και κατόπιν συνεχίζονταν την 114 Π.Μ., στην Τανάγρα. Πρώτη επιχειρησιακή Μοίρα αναδείχθηκε η 341 Μ.Α. το 1954, ενώ ακολούθησαν το 1955 η 342 και η 343. Το 1956, και οι τρεις Μοίρες Αναχαίτισης βρίσκονταν πλέον σε επιχειρησιακή ετοιμότητα στην 114 Π.Μ.

Τον Μάιο του 1958 η 343 Μ.Α. μετακόμισε στην 111 Π.Μ. στη Νέα Αγχίαλο, ακολουθούμενη τον Ιανουάριο του 1960 από την 341 Μ.Α., αφήνοντας έτσι στην Τανάγρα μόνο την 342 Μ.Α. Το 1961 η 343 άλλαξε τα F-86E Sabre με τα F-86D Sabre Dog, ενώ τον Μάιο του 1962 η 342 μετέφερε τα αεροσκάφη και το προσωπικό της στην 341 Μ.Α.

Έτσι, ως τελευταία Μοίρα F-86E της ΕΒΑ απέμεινε η 341 Μ.Α., η οποία από τον Ιούνιο του 1965 άρχισε την εκπαίδευση στα νεοαφιχθέντα F-5A/8 Freedom Fighter. Η κίνηση αυτή σηματοδότησε και την οριστική απόσυρση των ελληνικών Canadair Sabre, αυτού του έξοχου μαχητικού-θρύλου της Αεροπορίας μας και καύχημα του κάθε εικοσάρη, τότε, και ασπρομάλλη, σήμερα, χειριστή που είχε την ευτυχία να δεθεί, κυριολεκτικά και μεταφορικά, μαζί του.

F-86E

Από τα 110 περίπου Sabre F-86E (M) Mk.2 που παρέλαβε η Ελλάδα, τουλάχιστον εννέα σώζονται μέχρι τις ημέρες μας. Υπάρχουν από ένα στη Θεσσαλονίκη, στη Λάρισα, στη Νέα Αγχίαλο, στην Τανάγρα και στην Ανδραβίδα, ενώ το Τατόι παίρνει τη μερίδα του λέοντος με τέσσερα Sabre! Τα δύο καλύτερα συντηρημένα F-86E ανήκουν στο Μουσείο της Π.Α., μόνο που κανένα τους δεν φέρει τα αυθεντικά του χρώματα. Είναι αξιοσημείωτο δε το γεγονός ότι από τα σωζόμενα Sabre, τα τέσσερα (19294, 19347, 19409, 19448) είναι αεροσκάφη της Ελληνική Φλόγας. Το παρήγορο, βέβαια, είναι ότι τουλάχιστον τα Sabre που ανήκουν σε συλλογές Πτερύγων Μάχης της Π.Α. βρίσκονται σε αξιοπρεπή κατάσταση εξωτερικά.

North American Aviation F-86D Sabre Dog 

Τα πρώτα F-86D Sabre Dog της ΕΒΑ ήρθαν στην Ελλάδα στις 17 Μαΐου 1960. Ήταν πρώην αεροσκάφη της αμερικανικής USAF, τα οποία πριν παραδοθούν στη χώρα μας πέρασαν από γενική συντήρηση στις εγκαταστάσεις της Fiat στην Ελλάδα. Τα αεροσκάφη αυτά παραλαμβάνονταν στο Τορίνο από Έλληνες χειριστές και μεταφέρονταν στην 112 Π.Μ., όπου εντάσσονταν στην 337 ΜΑΠΚ (Μοίρα Αναχαίτισης Παντός Καιρού), της οποίας πρώτος διοικητής, στο νέο της πλέον ρόλο, ήταν ο αντισμήναρχος Οικονόμου.

Οι 25 αρχικοί χειριστές της 337 ΜΑΠΚ ήταν όλοι βετεράνοι των F-86E, προερχόμενοι και από τις τρεις Μοίρες Sabre (341, 342, 343). Αργότερα δε, εντάχθηκαν στη δύναμη της Μοίρας και 8 ανθυποσμηναγοί, οι οποίοι εκπαιδεύτηκαν στα F-86D από τη USAF. Η μετάβαση από τα F-86Ε στα F-86D έγινε πολύ εύκολα και στρωτά, σε σημείο που το Sabre Dog να θεωρείται ευκολότερο στο χειρισμό από το Sabre. Βέβαια, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το διαφορετικό ρόλο που ανέλαβαν τα Sabre Dog, δηλαδή την αναχαίτιση με δυσμενή καιρό ή στη διάρκεια της νύχτας, μέσω GCI (Ground Controlled Interception: Αναχαίτιση με καθοδήγηση από σταθμό εδάφους).

Στο πλαίσιο αυτό, τα εξωφρενικά dog lights των Sabre αντικαταστάθηκαν από τους πολύ λεπτούς και προσεκτικούς χειρισμούς εντοπισμού, εγκλωβισμού και παρακολούθησης του στόχου μέσω του ραντάρ του F-86D, σε συνεργασία πάντα με το ραντάρ της Πάρνηθας, το θρυλικό MAMBO.

Το Sabre Dog, πέραν του ότι ήταν το πρώτο αεροσκάφος της Πολεμικής μας Αεροπορίας που έφερε ραντάρ, ήταν και το πρώτο μαχητικό της που δεν έφερε πολυβόλα ή πυροβόλα. Ο οπλισμός του περιλάμβανε 24 μη κατευθυνόμενες ρουκέτες Mighty Mouse FFAR (Folding Fin Aircraft Rockets: ρουκέτες πτυσσόμενων πτερυγίων) των 2,75 ιντσών, που εκτοξεύονταν σε ομάδες των 6, 12 ή 24 ρουκετών. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η έκρηξη κάθε τέτοιας ρουκέτας ισοδυναμούσε με την έκρηξη βλήματος πυροβολικού των 75 mm!

Τον Μάιο του 1961, ένας πυρήνας χειριστών της 337 ΜΑΠΚ ενσωματώνεται στην 343 Μ.Α., στην 111 Π.Μ., και αναλαμβάνει τη μετεκπαίδευση των πιλότων της στα F-86D. Πρώτος διοικητής της 343 ως Μοίρας Αναχαίτισης Παντός Καιρού ήταν ο μετέπειτα Α/ΓΕΑ, Α/ΓΕΕΘΑ και υφυπουργός Εθνικής Aμυνας, κ. Νικόλαος Κουρής. Η 343 ΜΑΠΚ, αν και παρέλαβε δεύτερη τα Sabre Dog, εντούτοις είναι η πρώτη που θα τα αφήσει, τον Νοέμβριο του 1965, αφού από το 1966 και μετά αρχίζει να παραλαμβάνει τα F-5A/B Freedom Fighter.

Τον Νοέμβριο του 1966 ξεκινά η μετεγκατάσταση της 337 ΜΑΠΚ στην 111 Π.Μ., με σκοπό τον επανεξοπλισμό της με F-5A/B. Τα τελευταία Sabre Dog της 337 ΜΑΠΚ αποσύρθηκαν τον Μάιο του 1967, ενώ αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι σύμφωνα με υπάρχουσες πληροφορίες, 6 έως 7 Sabre Dog διατηρήθηκαν σε επιχειρησιακή ετοιμότητα έως το 1969 στην 114 Π.Μ., μέχρι την έλευση των F-102A Delta Dagger.

Κατά την υπηρεσία των F-86D σημειώθηκε μόνο ένα θανατηφόρο ατύχημα. Αυτό έλαβε χώρα στις 24 Ιουλίου 1961, όταν ο σμηναγός Νικόλαος Τυροβολάς της 343 ΜΑΠΚ τραυματίστηκε θανάσιμα, όταν, το F-86D του συνετρίβη στην περιοχή της Νέας Αγχιάλου. Ο χειριστής του Sabre Dog μεταφέρθηκε στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Αθήνας, όπου δυστυχώς εξέπνευσε στις 29 Ιουλίου 1961, λόγω των σοβαρότατων εγκαυμάτων του. Ήταν ένας από τους βετεράνους χειριστές της 337 ΜΑΠΚ που είχαν μετατεθεί στην 343 ΜΑΠΚ για την εκπαίδευση των χειριστών της στα F-86D.

Ευχαριστούμε τον υποπτέραρχο ε.α. (Ι) Αθανάσιο Ντινίδη για την ουσιαστική βοήθεια που μας πρόσφερε στην έρευνά μας για την ιστορία των Sabre Dogs σε ελληνική υπηρεσία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΠΤΗΣΗ 179 – Μάιος 2000. Πρώτη δημοσίευση στο ptisidiastima.com.