Μια διεθνική Κύπρος δεν θα επιβιώσει

ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ ΙΑΚΩΒΙΔΗ
Το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας διοργάνωσε πρόσφατα ένα σημαντικό δείπνο στη Λευκωσία, με τιμώμενο προσκεκλημένο και ομιλητή τον διεθνούς φήμης Καθηγητή Ιστορίας Τζέρι Μούλλερ (Catholic University of America, Washington). Ο καθηγητής Μούλλερ μίλησε ενώπιον ενός πυκνού, εκλεκτούακροατηρίου με θέμα: «Ethnic vs Civic Nationalism in Biethnic and Multiethnic States».
Αφορμή για την επίσκεψη και την ομιλία στην Κύπρο τού καθηγητή Μούλλερ ήταν ένα σημαντικό άρθρο του στην έγκυρη αμερικανική επιθεώρηση «Foreign Affairs» του Μαρτίου-Απριλίου 2008, με τίτλο: «The Clash of Peoples - Us and Them: The Enduring Power of Ethnic Nationalism». Το κείμενο του καθηγητή Μούλλερ προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις και σχόλια. Υποστήριζε, μεταξύ άλλων, τη θέση ότι υπάρχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις, οι οποίες οδηγούν διεθνικά και πολυεθνικά κράτη σε κοινωνική πρόοδο και ευημερία. Όμως, είναι δυνατόν να προκληθούν τριβές, ακόμα και αιματηρές συγκρούσεις. Όποιος μελετήσει το κείμενο του καθηγητή Μούλλερ, θα διαπιστώσει ότι οι θεωρητικές προσεγγίσεις του αγγίζουν ουσιαστικές πτυχές του Κυπριακού.
Παρακολουθήσαμε με πολύ ενδιαφέρον την ομιλία του καθηγητή Μούλλερ και την επομένη είχαμε συνέντευξη μιας σχεδόν ώρας πάνω στα θέματα που άγγιξε η ομιλία του. Ο καθηγητής έκανε μια εκτενή ιστορική και φιλοσοφική ανάλυση πώς ο εθνικισμός γίνεται αντιληπτός στις Ην. Πολιτείες και στην Ευρώπη και διευκρίνισε τις διαφορές μεταξύ ethnic nationalism (εθνοκοινοτισμός) και του civic nationalism.

Ίδια γλώσσα
Ο εθνοκοινοτισμός έχει διάφορες διαβαθμίσεις και με αυτόν εννοούμε ότι εθνικά ανήκουμε κάπου και μοιραζόμαστε ένα κοινό παρελθόν και αξίες. Αυτό το είδος εθνοκοινοτισμού παρατηρείται σε πολλές χώρες, όπως π.χ. στη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια του καθεστώτος του Vichy δραστηριοποείτο η Action Fran?aise, που διακήρυσσε ότι για να είναι κάποιος Γάλλος, έπρεπε να είναι Καθολικός.
Αντίθετα, το civic nationalism (ή η laicit? στη Γαλλία) παρατηρείται κυρίως σε χώρες όπως οι Ην. Πολιτείες ή η Αυστραλία, που είναι χώρες εποίκων αλλ’ έχουν έναν ισχυρό συνεκτικό κρίκο, την κυρίαρχη γλώσσα. Οι ΗΠΑ και η Αυστραλία αποτελούν ένα κράμα διαφόρων εθνικών καταγωγών αλλ’ όλοι οι κάτοικοι μιλούν την ίδια γλώσσα και επικοινωνούν εύκολα μεταξύ τους, πράγμα που δεν συμβαίνει, π.χ. στην Ινδία ή στη Νιγηρία, τα οποία είναι πολυεθνικά κράτη με διαφορετικές γλώσσες και διαφορετικές κουλτούρες και θρησκείες. Ο καθηγητής Μούλλερ υπογραμμίζει πως, όπου ομιλούνται πολλές γλώσσες, είναι πάρα πολύ δύσκολο οι άνθρωποι στο συγκεκριμένο πολυεθνικό κράτος να έχουν μια κοινά αποδεκτή αίσθηση εθνικού στόχου.

Εξωτερικές παρεμβάσεις
Ένα άλλο παράδειγμα πολυεθνικού κράτους είναι το Πακιστάν, που αποτελείται από πολλές φυλές, εθνότητες και γλώσσες και διαφορετικές κουλτούρες, που ήδη διασπάστηκε μια φορά. Δεν αποκλείεται να διασπαστεί ξανά στο μέλλον. Ο καθηγητής Μούλλερ παρατήρησε πως είναι δυνατόν να έχουμε μια πολυεθνική δημοκρατία αλλ’ είναι πολύ δύσκολο να διατηρήσει την κρατική συνοχή της, ιδιαίτερα όταν αποτελείται από δύο ή περισσότερες εθνικές ομάδες, που προηγουμένως ήταν σε έντονη αντιπαράθεση ή και σύγκρουση μεταξύ τους.
Στην ομιλία του κατά τη διάρκεια του δείπνου, ο καθηγητής Μούλλερ είχε αναφερθεί σε βιβλίο του γνωστού σ' εμάς συγγραφέα Κρίστοφερ Χίτσενς και επισήμανε, στη συνομιλία μας την επομένη, ότι η Κύπρος υπήρξε αντικείμενο εξωτερικών παρεμβάσεων όπως και του εθνικισμού των δύο κοινοτήτων. Είπε, επίσης, πως είναι ιστορικό γεγονός ότι οι εθνικότητες είναι συχνά υποκείμενες σε εξωτερικές παρεμβάσεις ή χρησιμοποιούνται για προώθηση εθνικών στόχων και πολιτικής. Ο καθηγητής Μούλλερ έφερε ως παράδειγμα την Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία, που μέχρι τον Α' παγκόσμιο Πόλεμο ήταν υποκείμενες σε γαλλικές επιρροές. Εξάλλου, παραμονές του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, η ναζιστική Γερμανία χρησιμοποίησε τη γερμανόφωνη Σουδητία, στην Τσεχοσλοβακία, για να την προσαρτήσει και αργότερα να επιτεθεί στην ίδια την Τσεχοσλοβακία.
Αντικειμενικά είναι δύσκολο να επιβιώσει ένα διεθνικό κράτος
Ο καθηγητής Μούλλερ υποστήριξε πως, εθνικά ζητήματα και επιρροές ξένων δυνάμεων, συχνά διαπλέκονται με ολέθριες συνήθως συνέπειες. Η περίπτωση της Κύπρου όπως και άλλων εθνικών ζητημάτων (Κούρδοι, Παλαιστίνιοι, Σιίτες και Σουνίτες στο Ιράκ, κτλ.) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Στο σημείο αυτό θέσαμε στον Αμερικανό καθηγητή την εξής ερώτηση:
-Μπορούμε να συμπεράνουμε, από όσα μας είπατε, ότι η Κύπρος που έχει δύο εθνικές κοινότητες, δύο κυρίως γλώσσες, δύο κυρίως κουλτούρες θα είναι δύσκολο να επιβιώσει ως ένα διεθνικό κράτος;
-Απάντηση: Ναι! Θα είναι δύσκολο. Δεν λέω ότι είναι αδύνατο. Όμως, κοιτάξτε τι έγινε με την Τσεχία και τη Σλοβακία. Αφού αρχικά σχημάτισαν την Τσεχοσλοβακία, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού αποφάσισαν να χωρίσουν και να σχηματίσουν τα δικά τους κράτη και τώρα συνεργάζονται αρμονικά.
Πιστεύω, είπε ο καθηγητής Μούλλερ, ότι υπάρχουν κάποιες πολιτιστικές ομοιότητες μεταξύ Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων, όμως οι διαφορές μεταξύ τους είναι ουσιώδεις και εξάλλου είναι ο παράγων Τουρκία και οι έποικοι, που μεταφέρθηκαν στα κατεχόμενα. Αντικειμενικά, πρόσθεσε, είναι δύσκολο να επιβιώσει ένα διεθνικό κράτος. Επί του προκειμένου, ο καθηγητής Μούλλερ αναφέρθηκε και στα ομοσπονδιακά μοντέλα του Καναδά, του Βελγίου, της Ισπανίας, για να επισημάνει ακόμα δύο σημαντικούς παράγοντες που επιδρούν θετικά ή αρνητικά στη λειτουργία ή στη δυσλειτουργία τους.
Πρώτον, είναι το μέγεθος. Ο Καναδάς είναι μια τεράστια χώρα, και οι διαφορές αγγλόφωνων και γαλλόφωνων αμβλύνονται και από τις μεγάλες αποστάσεις που τους χωρίζουν ή τις μεγάλες εκτάσεις, που τους εξασφαλίζουν επάρκεια αγαθών και ανάπτυξης. Αντίθετα, το Βέλγιο είναι μικρή χώρα, όπως και η Κύπρος, και η στενή επαφή δημιουργεί εντάσεις.
Δεύτερον, μια σημαντική πηγή εντάσεων ή και συγκρούσεων σε διεθνικά και πολυεθνικά κράτη είναι όταν μια εθνική ομάδα πετυχαίνει καλύτερα οικονομικά, αναπτυξιακά αποτελέσματα και ευημερεί περισσότερο και καλύτερα από άλλην ή άλλες ομάδες. Η φτωχότερη ή φτωχότερες ομάδες είναι πικραμένες ή νιώθουν απομονωμένες, γι’ αυτό χρησιμοποιούν την πολιτική δύναμη, σε πρώτο στάδιο, για να αποκομίσουν περισσότερα οφέλη. Η εύρωστη ομάδα είναι επίσης εκνευρισμένη, επειδή πρέπει να στηρίζει και να ενισχύει τη φτωχότερη ή φτωχότερες ομάδες.

Εθνοκοινοτικά κριτήρια
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι θέσεις του καθηγητή Μούλλερ, όπως επισημαίνει και ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Ανδρέας Θεοφάνους, καθώς και οι προσεγγίσεις του, αφορούν και στην προτεινόμενη λύση του Κυπριακού. Αφ’ εαυτής, η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία (μόρφωμα ανύπαρκτο στη διεθνή νομολογία) στηρίζεται σε καθαρά εθνοκοινοτικά κριτήρια, σε βαθμό και έκταση, που συνεχίζει να προκαλεί αντιδράσεις, αντιστάσεις και να επισύρει σκληρή κριτική, μέχρι και απόρριψη. Οι λύσεις, που μέχρι σήμερα προτάθηκαν για το Κυπριακό, στηρίχθηκαν σε εθνοκοινοτικούς πυλώνες που, εάν εφαρμοστούν στην Κύπρο, ενδέχεται να προκαλέσουν περισσότερα προβλήματα από αυτά που θα προσπαθήσουν να λύσουν.
Αν ένας καλόπιστος ξένος παρατηρητής αναλύσει τις θέσεις Ε/κ και Τ/κ, θα επισημάνει ότι οι τουρκικές θέσεις στηρίζονται αποκλειστικά σε εθνοκοινοτικά κριτήρια: Δύο κράτη, δύο λαοί, δύο θρησκείες, δύο γλώσσες. Διερωτάται, συνεπώς, κάποιος πώς είναι δυνατόν να λειτουργήσει και να επιβιώσει στην Κύπρο ένα διεθνικό κράτος, που θα έχει δύο κυρίαρχες γλώσσες (τρεις, αν ληφθεί υπόψη και η χρήση της αγγλικής) και θα αποτελείται από δύο συνιστώντα κρατίδια, με δύο θρησκείες και δύο κουλτούρες και διαφορετικές αντιλήψεις περί δημοκρατίας, κράτους δικαίου, σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών ελευθεριών, που θεμελιώνουν την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Όπως εξάγεται από τη διάλεξη του καθηγητή Μούλλερ, αφού Έλληνες και Τούρκοι δεν έχουν «μια κοινά αποδεκτή αίσθηση εθνικού στόχου», είναι εξαιρετικά δύσκολο να συλλειτουργήσουν υπό κοινή ομοσπονδιακή στέγη. Όπως επισημαίνει και ο καθηγητής Θεοφάνους, ένα σχέδιο λύσης του Κυπριακού, που θα στηρίζεται σε εθνοκοινοτικά κριτήρια, θα οδηγήσει σε αποτυχία με απρόσμενες εξελίξεις.
SHMERINI