31/1/10

Η εθνική ταυτότητα ως δίλημμα και ως προοπτική


Του Πασχαλη Μ. Κιτρομηλιδη*

Ο όρος εθνική ταυτότητα σημαίνει την ιδιότητα του μέλους ενός έθνους. Διαθέτω εθνική ταυτότητα σημαίνει διαθέτω εναργή επίγνωση ότι ανήκω σε μια εθνική κοινότητα και επίσης ότι επιθυμώ να συμμετέχω στην κοινότητα αυτή.
Η κατανόηση συνεπώς της εθνικής ταυτότητας εξαρτάται άμεσα από το πώς κατανοούμε το έθνος, αυτόν τον πραγματικό ιστορικό πρωταγωνιστή της διαμόρφωσης του νεότερου και σύγχρονου κόσμου. Η ανέλιξη της κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας ως προς τον ορισμό του έθνους από τον Ernest Renan ώς τους σύγχρονους μεταμοντέρνους στοχαστές θέτει σοβαρές προκλήσεις και στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και προσδιορίζουμε την εθνική ταυτότητα.

Οπως γίνεται προφανές από αυτές τις εισαγωγικές παρατηρήσεις το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας εύκολα μπορεί να αποβεί επίμαχο και εξ ίσου εύκολα μπορεί να εμπλακεί σε ιδεολογικές αντιπαραθέσεις που μάλλον συσκοτίζουν παρά συμβάλλουν στην αναλυτική αποσαφήνισή του. Ωστόσο θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τουλάχιστον τα επίπεδα επί των οποίων θα ήταν εποικοδομητικό να επιχειρηθεί η προσέγγιση του θέματος. Πιστεύω ότι τα επίπεδα αυτά είναι τρία: α. το ιστορικό, β. το κανονιστικό, γ. το πρακτικό, εκείνο δηλαδή των πολιτικών με τις οποίες οι οργανωμένες κοινωνίες θα μπορούσαν να διαχειριστούν το ζήτημα των ταυτοτήτων του πληθυσμού τους.

Ο περιορισμένος χώρος με υποχρεώνει να αναφερθώ στην εθνική ταυτότητα στα τρία αυτά επίπεδα μάλλον αποφατικά με τη διατύπωση ορισμένων αξιωματικών θέσεων, που θα μπορούσαν φυσικά και να αμφισβητηθούν και να αναιρεθούν.

α. Σε ιστορικό επίπεδο η μαρτυρία της εμπειρίας της νεωτερικότητας αναδεικνύει ανάγλυφα το γεγονός ότι οι σύγχρονες εθνικές ταυτότητες που εκφράζουν τη φυσιογνωμία των υπαρκτών εθνών του κόσμου διαπλάστηκαν από τα νεώτερα εθνικά κράτη διά της παιδείας και της καλλιέργειας της εθνικής ιδεολογίας, κατά κανόνα και διά της κολακείας της συλλογικής αυταρέσκειας.
Είναι όμως ιστορικά αβάσιμο να θεωρείται ή έστω να δημιουργείται η υποψία ότι, επειδή στις σύγχρονες εκδοχές τους οι εθνικές ταυτότητες σφυρηλατήθηκαν από τα εθνικά κράτη της νεωτερικότητας, αναδύθηκαν εκ του μηδενός. Οι εθνικές κοινότητες συνιστούν τις σύγχρονες μορφές που προσέλαβαν πληθυσμιακές συλλογικότητες, οι οποίες είχαν προϋπάρξει ως πολιτισμικές κοινότητες στο παρελθόν. Αυτές οι πολιτισμικές κοινότητες προσδιορίζονται κυρίως από τη γλώσσα και σε ορισμένες περιπτώσεις από τη θρησκεία και επιτέλεσαν μακραίωνες διαδρομές στον χρόνο πριν μεταμορφωθούν σε ομοιογενή πολιτικά και πολιτισμικά σύνολα στους κόλπους των κρατών της νεωτερικότητας.

β. Σε κανονιστικό επίπεδο η εθνική ταυτότητα θέτει πιο ακανθώδεις προκλήσεις. Ο πολίτης του σύγχρονου κόσμου καλείται να διαχειριστεί πολλαπλές ταυτότητες και βρίσκεται συχνά αντιμέτωπος με διλήμματα ως προς την ηθική ιεράρχηση αυτών των ταυτοτήτων και των υποχρεώσεων που συνεπάγονται. Η εθνική ταυτότητα και η πρωταρχική νομιμοφροσύνη προς το έθνος και τα συμφέροντά του που απαιτεί δεν συμβιβάζεται πάντα με μια ηθική οικουμενικών αξιών όπως απαιτούν τα δικαιώματα του ανθρώπου και ο σεβασμός της ετερότητας και της διαφοράς. Μάλιστα εκάστοτε οι απαιτήσεις νομιμοφροσύνης προς το έθνος που εκ των πραγμάτων κατατείνουν προς τη λογική της ηθικής μερικότητας μπορεί να δημιουργούν καταναγκασμούς που να απειλούν την ελευθερία της ατομικής ηθικής συνείδησης και να παρεμβάλλουν προσκόμματα στην επιτέλεση της κατηγορικής προσταγής.

γ. Σε επίπεδο πολιτικών τέλος το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας, που στο πρόσφατο παρελθόν αποτέλεσε το πρωταρχικό θεμέλιο της συνοχής των κοινωνιών, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της πρόκλησης που θέτει προς το κράτος αλλά και προς την κοινωνία των πολιτών η αντιμετώπιση της ανατροπής των δημογραφικών ισορροπιών που προέκυψε από τα μαζικά μεταναστευτικά φαινόμενα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Ας μου επιτραπεί να ολοκληρώσω αυτή τη συνοπτική παρουσίαση του ζητήματος της εθνικής ταυτότητας με δύο επισημάνσεις.

Πρώτον, η πολιτική φρόνηση επιβάλλει να μην αγνοείται η ίδια η αντιφατικότητα της δημοκρατίας που πρέπει ν’ αποτελεί την αξιακή συνισταμένη των προσεγγίσεων της σημερινής πρόκλησης. Ο σεβασμός της δημοκρατίας επιβάλλει να μη ξεχνούμε ότι οι κοινωνικές πλειοψηφίες επιζητούν και περιβάλλουν με στοργή τις εθνικές ταυτότητες που νοηματοδοτούν ατομικές και συλλογικές υπάρξεις και προσφέρουν πυξίδες αναγνώρισης του συλλογικού εαυτού. Αυτή η συναισθηματική ανάγκη των κοινωνιών οφείλει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα και σεβασμό και η εθνική ταυτότητα και οι ευαισθησίες που τη συνοδεύουν πρέπει να προσεγγίζονται χωρίς την ολέθρια υπεροψία των διανοουμένων, ιδίως των προοδευτικών, αλλά με γνώση των λεπτομερειών της ιστορίας που την παρήγαγε και του πολιτισμικού κεκτημένου που προϋποθέτει.

Δεύτερον, για να λειτουργήσουν οι πολυπολιτισμικές λύσεις ώστε να συντελεστεί η ενσωμάτωση μεταναστευτικών ομάδων απαιτείται να συντρέχουν στην κοινωνία υποδοχής προαπαιτούμενα που θα καταστήσουν το εγχείρημα βιώσιμο. Θα έλεγα ότι πρωταρχικά μεταξύ αυτών είναι η ύπαρξη κανόνων κοινωνικής συνύπαρξης ώστε οι κοινωνίες να αποφύγουν, ελλείψει αιδούς και δίκης όπως θα έλεγε ο Πρωταγόρας, μαζικές μορφές ανομικής συμπεριφοράς και τον κίνδυνο της αυτοκαταστροφής όπως συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα.

Εξίσου αναγκαίο προαπαιτούμενο είναι η ύπαρξη παιδείας που να εδράζεται κυρίως στην καλλιέργεια της γλώσσας και του κεκτημένου του πολιτισμού ώστε η πολυπολιτισμικότητα να μην εκπέσει σε κοινωνική και ηθική Βαβυλωνία, αλλά να αποβεί διά της αποτελεσματικής επικοινωνίας που διασφαλίζει η παιδεία αγωγός κοινωνικής συνοχής.

Θα μπορέσει η Ελλάδα του εικοστού πρώτου αιώνα να ανταποκριθεί στις προκλήσεις αυτές καθιστώντας την εθνική της ταυτότητα βιώσιμη και επιθυμητή επιλογή σε μια κοινωνία με πολυπολιτισμικό ορίζοντα; Πιστεύω ειλικρινά ότι η απάντηση στο ερώτημα, που είναι λιγότερο ρητορικό απ’ ότι φαίνεται, συνίσταται στη σοβαρότητα της παιδείας και στη δημιουργικότητα του πολιτισμού μας ως παραγωγικής πράξης φυσικά και όχι ως υποκριτικής ρητορείας.

* Ο κ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.

7 σχόλια:

  1. ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ.
    Καλή ανάλυση και εμπεριστατωμένη. Μέσα στη νέα τάξη πραγμάτων, όπου το Εθνικό υποβαθμίζεται απο το Υπερεθνικό, όπου γίνεται αποδόμηση της διαφορετικότητας των λαών, όπου η προσπάθεια καθυποταγής των χωρών ξεκίνησε με την ανάμειξη διαφορετικών πολιτισμών σε ένα πολυμίξερ, του οποίου την λειτουργία κρατούν και ελέγχουν οι ισχυροί, η εθνική ταυτότητα θα αποτελεί σε λίγο παρελθόν.

    ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΙΣ ΜΑΣ ;
    Καμία. Παθητικά δεχόμαστε όσα δρομολογούν για μας, γιατί δεν έχουμε πλέον παιδεία, γιατί όλα έχουν διαβρωθεί, γιατί η σαπίλα έγινε ενδημική αρρώστια και γιατί εγκλωβιστήκαμε με την καθημερινή επιβίωση. Πως να υπάρξουν λοιπόν αντιστάσεις, όταν ήδη είναι υποθηκευμένο το μέλλον των παιδιών μας και η δική μας αβεβαιότητα είναι ορατή; Πως να επενδύσεις στη μόρφωση, στην εργασία, σε όλες εκείνες τις ανθρώπινες δράσεις πολιτισμού, όταν ζεις χωρίς την σιγουριά του αποτελέσματος των προσπαθειών σου ;

    ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ.
    Αν και δεν βλέπω συχνά τηλεόραση, εχτές τυχαία είδα την διαφήμιση εταιρείας κινητών. Τους ήρωες του 1821 να κάνουν διαφήμιση της εταιρείας. Ποιος ξεσηκώθηκε σε αυτήν την ύβρη ; Κάποιοι γέλασαν σίγουρα, όπως παλιότερα μια αντίστοιχη διαφήμιση του ΟΤΕ (αν θυμούμαι καλώς) που κάποιοι παρελαύνοντες σε Εθνική εορτή λοξοδρομούσαν και έμπαιναν στο κατάστημα να πάρουν κινητό ! Ξευτελίζουμε τους ήρωές μας, την ιστορία μας, το παρελθόν μας, τους παπούδες μας. Η αποδόμηση της Εθνικής Ταυτότητας γίνεται σε όλα τα επίπεδα και με τους ποιο ύπουλους τρόπους και μέσα. Το χειρότερο τελικά δεν ήταν η Ρεπούση, ούτε η Δραγώνα. Είναι η μαζική πλύση εγκεφάλου μέσω τηλεόρασης, να βλέπεις τον Κολοκοτρώνη να παίρνει με το κινητό τηλέφωνο στον Αθανάσιο Διάκο για την μάχη!

    Αργικέραυνος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Όταν η Ελλάδα έβαζε πρώτα την Ορθοδοξία ήταν πλανητάρχης. Όταν υιοθέτησε τις Δυτικές αξίες, αποκύρηξε την Ορθοδοξία, και υιοθέτησε τους εθνικισμούς της Δύσης, έγινε κουκίδα στο χάρτη και προτεκτοράτο της Δύσης.

    http://www.vimeo.com/8150226

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ασχετε 31 Ιανουαρίου 2010 2:12 μ.μ., η Ορθοδοξια ειναι ακομη πρωτη, εκκλησια και κρατος δεν ειναι ακομη χωρισμενα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @ ΤΡΟΛ 2:12 μ.μ

    Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

    η λέξη τρολ ή τρολλ (troll) περιγράφει κάποιον χρήστη του Ίντερνετ με αμφιλεγόμενες, προκλητικές, σκόπιμα ανόητες ή εκτός θέματος θέσεις και απόψεις σε μία online ανοιχτή κοινότητα, όπως ένα φόρουμ συζήτησης, ταχυδρομική λίστα, chat room ή μπλογκ, με πρωταρχική πρόθεση να προκαλέσει και να ερεθίσει άλλους χρήστες[1] ή με κάθε τρόπο να επιφέρει διαταραχή σε μια διαδικτυακή συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα και να πετύχει μια αλυσίδα αντιδράσεων από άλλους χρήστες

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Thories metamodernismou/apodomisis typou Repousi/Dragona ktl. den einai para "modes" me "imerominia likseos".Px. poios thimatai tora ton Foukuigiama kai to "Telos tis Istorias"; Akoma kai o idios o sigrafeas exei anatheorisei arketa apo osa exei grapsei. Aplos as prosexoume an min mas meinei kanena kousouri apo auti tin thiveri istoria!
    Zito i Ellada kai i Alitheia
    Christos Voulgaris apo Londino

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. καλά, ο ταλιμπανίσκος τής ορθοδοξίας δέν έχει συναίσθηση τής άφατης ανεγκεφαλίας του?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Φίλε Αργικέραυνε
    την είδα και μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι.Οπως και με τη διαφήμηση του Αη Βασίλη που ήταν ανεγκέφαλο και μόνο. Και αυτές τις δύο από Vodafone.
    Αλήθεια δεν υπάρχει το ΕΣΥΕΑ ; Αυτοί για πιό λόγο υπάρχουν ; Ετσι δεχόμαστε οποιαδήποτε διαφήμηση-δυσφήμηση της εθνικής ιστορίας και των εθνικών ηρώων ;
    Ποιός ανιστόρητος πανύβλακας θα έκανε τέτοια διαφήμηση ;
    Αυτοί οι επιχειρηματίες, τα πάντα τα θυσιάζουν μπροστά στο βωμό του κέρδους ;
    Φίλε Αργικέραυνε ήμουν με παρέα και όλους τους ενόχλησε το ίδιο. Πιστεύω ότι και έναν αγράμματα χωρικό να ρωτήσεις το ίδιο θα τον πείραξε και αυτόν. Το θέμα είναι τι κάνουμε και τι μπορούμε να κάνουμε .......

    Ζήτω η Ελλάδα

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.