Ταξίδι μεταβυζαντινών εικόνων στη Μόσχα

της Ελίνας Γαληνού
Η συνάντηση του Αντώνη Μπενάκη και του Αιμίλου Βελιμέζη στην Αλεξάνδρεια του Μεσοπολέμου, σηματοδότησε μια βαθειά φιλία και συνεργασία μεταξύ των δύο αντρών. Η συνεργασία αυτή, έβαλε τις βάσεις της συλλογής μεταβυζαντινών εικόνων οι οποίες προέρχονται από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και χρονολογούνται από τον 15ο -19ο αιώνα. Από το 1934 έως το 1946, η συλλογή είχε ολοκληρωθεί και ο Βελιμέζης δήλωσε την κατοχή τους στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και ανέλαβε την συντήρηση και φωτογράφισή τους.
Οι εικόνες αυτές-που πολλές φιλοτεχνήθηκαν από φημισμένους καλλιτέχνες της εποχής τους- αποτελούν έναν καθρέφτη καλλιτεχνικών τάσεων που αναπτύχθηκαν στην ευρύτερη ελλαδική περιοχή μετά την Αλωση του 1453 μ. Χ. Οι περισσότερες απ΄αυτές δημιουργήθηκαν σε εργαστήρια Κρητικών ζωγράφων στην Ενετοκρατούμενη Κρήτη όπου ανθούσε η θρησκευτική εικονογραφία. Το σημαντικότερο έργο είναι μια εικόνα σε μορφή μικρού αλταρίου που αναπαριστά "Το Πάθος του Χριστού-Πιετά με Αγγέλους". Πρόκειται για ένα έργο δυτικού χαρακτήρα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco 1541-1614), που ο καλλιτέχνης δημιούργησε πριν αναχωρήσει το 1566 από την Κρήτη. Είναι ένα έργο που συνιστά τα χαρακτηριστικά της τεχνικής που ακολουθούσαν οι δημιουργοί Κρητικών εικόνων τότε...
Ανάλογης σημασίας είναι και η συλλογή Μαργαρίτη, η οποία δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών από τους Χρήστο και Αιμίλιο Μαργαρίτη και τον Αλέξανδρο Μακρή. Τα έργα που την αποτελούν απαρτίζουν ένα σύνολο ανθιβόλων και σχεδίων εργασίας αγιογράφων της Βορειοδυτικής Ελλάδας και θρησκευτικών έργων από γνωστούς Ελληνες καλλιτέχνες. Η χρονολογική περίοδος που αντιπροσωπεύουν είναι ταυτόσημη με την αντίστοιχη της συλλογής Βελιμέζη, δηλαδή από μετά την Αλωση ως τη νεώτερη εποχή. Τα έργα που συγκεντρώνει, παρουσιάζονται σε τρείς ενότητες α)Αγγελοι, Αγιοι, Μάρτυρες β) Ο Μαριολογικός κύκλος γ) Ο Χριστολογικός Κύκλος.
Στις 13 Ιουλίου, πρόκειται να εκτεθούν στη Μόσχα 135 θρησκευτικά έργα σε ξύλο και χαρτί, τα οποία προέρχονται από τις δύο αυτές συλλογές που προαναφέραμε. Τη Συλλογή Βελιμέζη και τη Συλλογή Μαργαρίτη που χάρις στο πλούσιο περιεχόμενό τους, δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσει η Μόσχα μια έκθεση με τον μεγαλύτερο αριθμό ελληνικών έργων που έχει παρουσιαστεί ως τώρα στη Ρωσία...
Η έκθεση υπό τον τίτλο ΣΥΝΑΞΙΣ οργανώνεται από το Κρατικό Μουσείο Καλών Τεχνών Πούσκιν της Μόσχας και το Μουσείο Μπενάκη (στο οποίο οι συλλέκτες έχουν δωρίσει εικόνες), σε συνεργασία με το Κοινωφελές Ιδρυμα "Αλέξανδρος Ωνάσης" και θα διαρκέσει ως τις 26 Σεπτεμβρίου.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, το Κρατικό Μουσείο Πούσκιν θα παρουσιάσει για πρώτη φορά τρείς σημαντικές Κρητικές εικόνες από τις δικές του συλλογές, αντιπαραβάλλοντάς τις σε έναν απευθείας διάλογο με τις 'αδελφές" εικόνες από την Ελλάδα. Οι εικόνες αυτές αποκτήθηκαν είτε ως δώρα είτε ως τάματα Χριστιανών Ορθοδόξων Ρώσων ή Ελλήνων, καθώς είναι γνωστοί οι δεσμοί μεταξύ Ελληνικής, Ρωσικής και Βυζαντινής τέχνης, όπως και η κοινή θρησκευτική πίστη που ενώνει τον ελληνικό και τον ρωσικό λαό.
"Σκοπός μας είναι να προτείνουμε μέσω της έκθεσης αυτής έναν μηχανισμό έρευνας με έναν καθοδηγιτικό μίτο κατανόησης του κειμένου των εικόνων, ώστε να προωθηθεί η σύνδεση εικονογραφικών προγραμμάτων, αφηγήσεων και εικονογραφήσεων Συναξαρίων" θεωρεί η επιμελήτρια καθηγήτρια κ. Θάλεια Στεφανίδου ενώ η καθηγήτρια Νανώ Χατζηδάκη, τονίζει πως "ορισμένες από τις εικόνες αυτές, είναι από τα λαμπρότερα δείγματα της εικονογραφικής τέχνης που ευδοκίμησε στην Ενετοκρατούμενη Κρήτη".