Διονύσιος ο «Φιλόσοφος» ή «Σκυλόσοφος», Εθνομάρτυρας ή αίτιος δεινών;

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Β. ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΗΣ*

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΠΑΖΗΣ
Διονύσιος ο «Φιλόσοφος»
ή «Σκυλόσοφος» [1541(;) - 1611]
εκδ. Ι. Μ. Λαρίσης και Τυρνάβου
σελ. 494

Ο Διονύσιος ο «Φιλόσοφος» ή «Σκυλόσοφος» [1541(;) - 1611], μητροπολίτης Λαρίσης αν και υπήρξε εκκλησιαστικός άνδρας, πρωταγωνίστησε σε δύο αποτυχημένες επαναστατικές κινήσεις στη Θεσσαλία (1600) και στην Ηπειρο (1611) με μοναδικό του όραμα την απελευθέρωση του γένους. Μπορεί να μην πέτυχε τον στόχο του, αλλά σήμανε το πατριωτικό προανάκρουσμα της εθνεγερσίας του 1821 και της αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού.

Την προσωπικότητα και τη δράση του Διονυσίου μελετά στην παρούσα έκδοση ο αναπληρωτής καθηγητής της ΑΕΑΘ Δημήτρης Παπάζης αξιολογώντας πρώτη φορά στις λεπτομέρειές τους όλες τις δημοσιευμένες αρχειακές πηγές, οι οποίες αντλήθηκαν από ευρωπαϊκά, κυρίως, αρχεία. Πολύτιμος αρωγός στην έρευνα του Δ. Παπάζη και στην έκδοση της παρούσας μελέτης η Ι. Μ. Λαρίσης και Τυρνάβου, η οποία την ενέταξε στη σειρά των εκδόσεών της.

Σημεία-σταθμοί

Το όλο εγχείρημα του Δ. Παπάζη κατανέμεται σε τρία κεφάλαια και στο επίμετρο για να μπορέσουν να καλυφθούν κύριες και ουσιαστικές πλευρές του βίου, της παιδείας, της δράσης και της εκκλησιαστικής πολιτείας του Διονυσίου. Ετσι στο Α΄ Κεφάλαιο επιχειρείται ένας ορθός επαναπροσδιορισμός σημείων-σταθμών του βίου του Διονυσίου, όπως η γέννησή του, ο τόπος καταγωγής του, η μοναχική του κουρά, οι σπουδές του σε Ιταλία και Κωνσταντινούπολη αλλά και η περίοδος κατά την οποία θα υπηρετήσει στο Πατριαρχείο ως μέγας αρχιδιάκονος και αργότερα ως μέγας πρωτοσύγκελλος.

Το Β΄ Κεφάλαιο αναφέρεται στη δράση του Διονυσίου από την εκλογή του στον αρχιερατικό θρόνο της Λάρισας (1593) έως την απομάκρυνσή του από αυτόν (1601), η οποία, κατά τον συγγραφέα, οφείλεται στην ανταρσία του 1600, ανταρσία που ο ίδιος υποκίνησε και διοργάνωσε στα Τρίκαλα. Η ατυχής αυτή περιπέτεια στοίχισε στον Διονύσιο την αρχιεπισκοπική του έδρα, επειδή, προκειμένου να χρηματοδοτήσει το κίνημά του, επέδειξε ασυνέπεια στην εκπλήρωση φορολογικού χαρακτήρα υποχρεώσεων στο πλαίσιο των διοικητικών του καθηκόντων προς την Πύλη και το Πατριαρχείο.

Το Γ΄ Κεφάλαιο πραγματεύεται τη δράση του Διονυσίου μετά την αρχιερατεία του έως τον μαρτυρικό του θάνατο (1601 - 1611). Με σωστή αξιοποίηση των πηγών και της βιβλιογραφίας ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει ασαφή και συχνά αντιφατικά στοιχεία για την τελευταία περίοδο δράσης του Διονυσίου, την οργάνωση του δεύτερου επαναστατικού κινήματος στην Ηπειρο (1611), την αποτυχία του και το μαρτυρικό του τέλος, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.

Οι απόψεις του

Η μελέτη συμπληρώνεται με επίμετρο, στο οποίο ο συγγραφέας εκθέτει τις εμπεριστατωμένες απόψεις του για τρία θέματα που απασχολούν την ιστορική έρευνα σε τρεις αντίστοιχες ενότητες: α) Φιλόσοφος και Σκυλόσοφος, β) Εθνομάρτυρας και γ) Ο απόηχος της δραστηριότητας του Διονυσίου. Φυσικά ο Διονύσιος υπήρξε Φιλόσοφος κι όχι Σκυλόσοφος, παρατσούκλι που του δόθηκε μετά την αποτυχία των κινημάτων του και εξαιτίας των όσων δεινών προκάλεσε το αποτυχημένο κίνημα του 1611, και το οποίο άκριτα και με προκατάληψη υιοθετήθηκε από την Ιστορία.

Ηταν επίσης εθνομάρτυρας, δρώντας «όπως ακριβώς ένας εθνικός ήρωας αγωνιζόμενος για την ιδέα της ελευθερίας, το ιδεώδες της απελευθέρωσης της πατρίδας του και την εθνική ανεξαρτησία» (σ. 137). Μέχρι την Επανάσταση του 1821 ο Διονύσιος αντιμετωπίστηκε ως υπαίτιος συμφορών και δεινών του Ελληνισμού· μετά την Επανάσταση όμως το κίνημα και η προσωπικότητα του Διονυσίου βρήκαν την πραγματική τους θέση, εκφράζοντας τον πόθο για ένοπλο αγώνα και ελευθερία.

* Ο κ. Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης είναι φιλόλογος στα Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη, δρ Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ.

Καθημερινή